Transformatiemiddelen IZA: hoe benutten we die volledig?

Benutting transformatiegelden 2019-2022

In september is het Integraal Zorg Akkoord (IZA) ondertekend, als opvolger van het Hoofdlijnakkoord 2019-2022 (HLA). In het IZA is opgenomen dat “om de zorg toegankelijk en van goede kwaliteit te krijgen en houden, ook naar de toekomst, op specifieke onderdelen een transformatie nodig is’’. Om dergelijke transformaties mogelijk te maken komt per 1 januari 2023 een subsidie van circa € 3 miljard beschikbaar in de vorm van transformatiemiddelen. Gezien de toenemende personeelskosten, arbeidstekorten en stijgende kosten is een urgente transformatie van de zorg nodig, met financiële steun van de overheid.

Uit recent onderzoek, uitgevoerd door de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa), blijkt echter dat maar liefst 75% van de transformatie gelden (ruim € 300 miljoen) uit het HLA niet is aangewend voor de noodzakelijke transformatie van de zorg. In dit onderzoek (Monitor Medisch Specialistische Zorg (MSZ) 2022 d.d. 8 juni 2022) is stilgestaan bij de realisatie van de landelijke doelstellingen, onder andere het beheersen van de kostenontwikkeling, de transformatie van zorg en de regionale samenwerking. Hierbij is ook gekeken naar de benutting van de beschikbaar gestelde transformatiegelden van € 425 miljoen voor de MSZ-sector.

Uit een enquête van de NZa blijkt dat er maar voor circa € 120 miljoen transformatiegelden aan projecten zijn toegewezen. Hoe kan dat? Uit de enquête van de NZa blijkt dat ongeveer twee derde van de ziekenhuizen niet tevreden is over de toekenning van transformatiegelden door zorgverzekeraars. De mate van ontevredenheid verschilt per zorgverzekeraar. In het algemeen geven ziekenhuizen aan dat het veel energie, tijd en inzet vraagt om afspraken- over transformatiegelden te maken en te verantwoorden. Mede hierdoor hebben ziekenhuizen relatief weinig aanvragen voor transformatiegelden ingediend bij de zorgverzekeraars. Het nieuwe budget voor de transformatiemiddelen is bijna 10 keer zoveel als de transformatiegelden uit het HLA. Hoe voorkomen we dat opnieuw beschikbare middelen ongebruikt op de plank blijven liggen? Als er weer een vergelijkbaar percentage aan beschikbare middelen ongebruikt blijft, praten we over circa € 2,2 miljard.

Criteria voor aanvraag transformatiemiddelen 2023-2026

Het is echter onvermijdelijk dat het opstellen van een transformatieplan veel tijd kost, aangezien dit een complex traject is met meerdere partijen uit de regio. Er zal nu eenmaal wel een concrete uitkomst onderbouwd moeten worden om aan te tonen dat een plan impactvol is om aanspraak te kunnen maken op de transformatiemiddelen. Daarentegen gaat een transformatieplan veel duurzame voordelen opleveren voor betrokken partijen (zoals een oplossing voor het personeelstekort) en dus is het de moeite waard om hier prioriteit aan te geven. Tevens valt in het IZA te lezen dat de verantwoording pas achteraf plaatsvindt en dat lijkt enige praktische ruimte te geven, maar dat zal de komende weken nog nader duidelijk moeten worden.

Om aanspraak te maken op de transformatiemiddelen dient een specifiek transformatieplan opgesteld te worden door de partijen die de zorgtransformatie daadwerkelijk gaan realiseren. Daarbij moet sprake zijn van een impactvolle transformatie. Deze plannen moeten in lijn zijn met de regio-beelden en -plannen voor zover die er al zijn, en rekening houden met andere partijen die door de desbetreffende zorgtransformatie worden geraakt.

Officieel kunnen aanvragen voor de inzet van transformatiemiddelen vanaf 1 januari 2023 bij de betreffende marktleider zorgverzekeraar ingediend worden. Er is (vooralsnog) geen vast format, maar de randvoorwaarden voor een beoordelingskader waar aan voldaan moet worden zijn wel al opgenomen in het IZA. Het moet namelijk gaan om een plan met een substantiële impact op (1) het zorggebruik in de ZVW, (2) inzet van personeel, (3) regionale herverdelingsvraagstukken ofwel profielkeuzes en (4) omvang van het zorgvastgoed.

De IZA-partijen stellen dit beoordelingskader in het vierde kwartaal van 2022 samen op, zodat het voor 1 januari 2023 bestuurlijk kan worden geaccordeerd en vastgesteld. VWS, Zorgverzekeraars Nederland en de andere overheidspartijen coördineren het opstellen van het beoordelingskader.

Hoe pak je het opstellen van een transformatieplan aan?

Het is sterk aan te bevelen dat het proces met betrekking tot het indienen van plannen niet te complex wordt gemaakt, zodat het deze keer niet zoveel energie, tijd en inzet van ziekenhuizen vraagt om aanspraak te kunnen maken op de transformatiemiddelen. Dit is in de huidige tijd extra belangrijk, aangezien met de alsmaar toenemende personeelstekorten en stijgende kosten, de aandacht van ziekenhuizen met name naar korte termijn financiële uitdagingen gaat. Desalniettemin vraagt het opstellen van een transformatieplan wel een serieuze inspanning van ziekenhuizen, waarbij het is aan te bevelen om hier regie op te voeren met een duidelijke uitkomst (de stip op de horizon). De nadruk moet liggen op arbeidsbesparende maatregelen aangezien dit het grootste vraagstuk in de zorg is.

Het is een goede zaak dat in het IZA is afgesproken dat de verantwoording achteraf kan plaatsvinden, maar er zal zeker ook nog het nodige vooraf moeten plaatsvinden ten aanzien van een soepele procedure voor het aanvragen van middelen. Afstemming tussen zorgverzekeraars over de aanvraagprocedure en eenduidigheid hierover zou helpen om het proces te vereenvoudigen voor de betrokken partijen. Voor de sector is het belangrijk om dat zo snel mogelijk helder te hebben waarbij het goed uitvoerbaar moet zijn, gelet op de grote belangen. Tenslotte is het aan te bevelen om samen op te trekken bij het aanvragen van transformatiemiddelen waarbij ziekenhuizen en andere instellingen in de ROAZ-regio’s hun plannen op elkaar afstemmen. Op deze manier brengen we versnelling aan in de noodzakelijke transformatie van de zorgsector met financiële ondersteuning vanuit de overheid.