Masowe kontrole Jednolitych Plików Kontrolnych

Jakie narzędzia analityczne do analizy JPK wykorzystują organy podatkowe

Warto wskazać, iż organy podatkowe w coraz większym stopniu samodzielnie dokonują weryfikacji plików JPK. Jest to w głównej mierze wynikiem cyklu przeprowadzonych szkoleń pracowników urzędów w zakresie wykorzystania danych zawartych w Jednolitym Pliku Kontrolnym na potrzeby kontroli oraz bezpośredniego dostępu do aplikacji Ministerstwa Finansów umożliwiających wgląd do plików JPK w ramach centralnego systemu informatycznego.

Jednocześnie, w dalszym ciągu narzędziem, które jest wykorzystywane przez organy podatkowe w największym stopniu podczas weryfikacji plików jest Analizator JPK. Jest to system automatycznej analizy danych generujący raporty niezgodności pomiędzy danymi w plikach JPK_VAT a deklaracjami podatników i ich kontrahentów. Raporty przy użyciu Analizatora JPK generowane są centralnie i następnie przesyłane drogą elektroniczną do urzędów skarbowych celem pogłębionej weryfikacji. Równocześnie do podatnika kierowane jest powiadomienie sms albo email wraz z prośbą o korektę deklaracji VAT lub pliku JPK_VAT. Analizator JPK pozwala na szybką identyfikację podmiotów wystawiających faktury VAT bez otwartego obowiązku podatkowego VAT, uniemożliwiając zaniżenie zobowiązania podatkowego lub zawyżenie kwoty zwrotu przy użyciu tych faktur, jedocześnie dając samym podatnikom możliwość dokonania korekty rozliczeń w podatku VAT. W związku z tym, że obowiązek przesyłania JPK_VAT dotyczy wszystkich podmiotów, w praktyce Analizator JPK uniemożliwia wprowadzenie do obrotu faktur dokumentujących czynności fikcyjne lub posłużenie się takimi fakturami w celu popełnienia oszustwa podatkowego.

Narzędziem, które umożliwia urzędnikom pogłębioną analizę plików JPK jest tzw. WRO-System, który pozwala na bezpośredni dostęp do przesyłanych przez podatników plików JPK_VAT. Warto zauważyć iż, rola tej aplikacji stale rośnie i z czasem może stać się głównym narzędziem informatycznym efektywnie wspomagającym proces kontroli, a także typowania podmiotów do jej przeprowadzenia. Mając na myśli skalę wykorzystania WRO – System, warto podać przykład Poznańskiego Pierwszego Urzędu Skarbowego, gdzie w obsłudze tego systemu już pod koniec 2017 r. zostało przeszkolonych aż 60 osób, które jednocześnie miały uprawnienia użytkownika i bezpośredni dostęp do centralnej bazy plików JPK. Natomiast w całej Polsce z aplikacji WRO – System korzysta około 23 tys. pracowników resortu finansów.

Ponadto, organy podatkowe posiadają dostęp do aplikacji o podobnej funkcji co WRO- System o nazwie Lunetka. Aplikacja ta umożliwia wyszukiwanie, podgląd i pobranie źródłowego pliku JPK_VAT. W połowie 2018 r. korzystało z niej ponad 2,8 tys. użytkowników, a liczba plików pobranych za jej pomocą wynosiła ponad 265 tys.

Nie można zapominać, że organy podatkowe podczas pogłębionej analizy korzystają również z innych dostępnych form kontroli. Przykładowo coraz częściej w ramach kooperacji z Czeską Administracją Podatkową dokonywane są równoległe sprawdzenia określonego kontrahenta, co często potwierdza nierzetelność dokonywanych przez niego transakcji.

Co można sprawdzić dzięki plikom JPK

Organy podatkowe w głównej mierze wykorzystują pliki JPK do czynności sprawdzających oraz weryfikowania poprawności deklaracji (przykładowo poprzez weryfikację czy deklaracje z wykazanym zwrotem VAT są zgodne z JPK w zakresie kwot, które zostały wykazane dla danej pozycji). Ponadto, rola Plików JPK jest obecnie niezastąpione jeśli chodzi o wykorzystanie ich przy zwrotach podatku VAT – poddany weryfikacji jest NIP kontrahenta, i tym samym dokonywana jest weryfikacja czy jest on czynnym podatnikiem VAT.  Poddając analizie takie dane jak nazwa i adres kontrahenta urzędnicy są w stanie sprawdzić przykładowo czy zaistniała kontrola podatkowa z wykazaniem uszczupleń powyżej 100 tys. zł u danego kontrahenta oraz czy pod adresem siedziby nie znajduje się adres wirtualnego biura. W analizie kontrahentów wykorzystywane są również informacje zawarte w JPK na temat podmiotów nieistniejących, nierzetelnych, podmiotów podejrzanych o bycie “znikającymi podmiotami”, podejrzanych o dokonywanie oszustw w transakcjach wewnątrzwspólnotowych, podmiotów wykreślonych z rejestru podatników VAT. Ponadto, sprawdzana jest poprawność odliczanych faktur kosztowych, oraz czy faktury nie zostały zdublowane.

Biorąc pod uwagę obecne możliwości weryfikacji plików JPK, wystarczy wskazać iż w wyniku działań kontrolnych prowadzonych przez Urzędy Skarbowe, podatnicy w 2018 r. złożyli ponad 2 mln korekt plików JPK_VAT. W związku ze zidentyfikowanymi niezgodnościami w rozliczeniu VAT na podstawie JPK_VAT Ministerstwo Finansów wysłało w 2018 r. łącznie ok. 400 tys. informacji do podatników o rozbieżnościach i możliwości dokonania korekty (e-maile, sms, listy). Wykorzystywane narzędzia informatyczne stanowią obecnie podstawę czynności analitycznych lub sprawdzających. Wyniki analizy służą do podejmowania decyzji, jakie będą dalsze czynności weryfikujące zasadność dokonania zwrotu. Odmowa dokonania zwrotu określona jest wówczas decyzją poprzedzoną przeprowadzonym postępowaniem podatkowym.

Poszerzenie dotychczasowych form weryfikacji JPK

Z oficjalnych doniesień opublikowanych przez Nadrzędną Izbę Kontroli wynika iż Ministerstwo Finansów nadal nie zbudowało scentralizowanego narzędzia umożliwiającego kontrolującym dostęp do plików JPK na żądanie (JPK_FA, JPK_MAG, JPK_KR, JPK_WB). Niemniej jednak, Ministerstwo Finansów już w sierpniu 2018 r. opracowało zlecenie budowy bramki JPK dla schematów innych niż VAT oraz systemu umożliwiającego kontrolującym dostęp do tych plików JPK na żądanie. Przypominamy, że obecnie bramka ministerialna może przetwarzać jedynie pliki JPK_VAT, tym samym pozostałe struktury kontrolujący mogą weryfikować jedynie z plików przekazywanych przez podatników na informatycznych nośnikach danych (płyty CD, pendrive). Wprowadzenie bramki dla pozostałych struktur niewątpliwie przyśpieszyłoby rozwój narzędzi analitycznych umożliwiających generowanie raportów weryfikacyjnych struktur krzyżowych.

Mimo braku centralnego narzędzia umożliwiającego weryfikację, znane są już przypadki pierwszych wyników kontroli dokonywanej pomiędzy strukturami JPK (przykładowo analizując strukturę JPK_FA kontrolujący byli wstanie stwierdzić pewne braki w dokumentach magazynowych w strukturze JPK_MAG). Najprawdopodobniej kontrola w odniesieniu do struktur na żądanie jest dokonywana przy wykorzystaniu narzędzi audytowych zewnętrznych dostawców. Pozwalają one w stosunkowo krótkim czasie - w porównaniu z tradycyjną metodą weryfikacji materiałów źródłowych - ocenić poprawność rachunkową rozliczeń, sprawdzić numerację faktur pod kątem ich powtarzalności, porównać sprzedaż z wielkością zakupów. Ponadto, programy tego typu pozwalają na sporządzanie statystyk wg dowolnych kryteriów oraz wybór w sposób losowy dokumentów do kontroli krzyżowej. Przydatność takiego oprogramowania jest niekwestionowana, należy jednak pamiętać, iż jest to jedynie narzędzie wspomagające pracę urzędników. Przy pogłębionej kontroli analitycznej liczy się przede wszystkim umiejętności, wiedza i doświadczenie kontrolerów.

Obecnie organy podatkowe są w stanie przeprowadzić weryfikację pomiędzy plikami JPK_VAT, JPK_FA oraz JPK_MAG w ramach plików uzyskanych od jednego przedsiębiorcy. Natomiast, największe znaczenie z punktu widzenia Ministerstwa Finansów będzie miało porównywanie krzyżowe danych podatnika z danymi jego kontrahentów. Możliwe testy w tym zakresie to między innymi konfrontacja danych w ramach poszczególnych struktur JPK np. porównanie daty otrzymania faktury obcej w ramach struktury „faktury VAT" z datą ujęcia tej faktury w rejestrze zakupu w ramach struktury „ewidencje zakupu/sprzedaży VAT".

Ministerstwo Finansów zapowiadało również wprowadzenie tzw. Repozytorium JPK, którego funkcją byłaby m.in. automatyzacji oceny ryzyka danego podatnika oraz jego kontrahentów, a także przy identyfikacji wierzytelności podatników na potrzeby stosowania środków egzekucyjnych bądź zabezpieczających.

JPK w służbie podatnika

Warto również wspomnieć, że coraz powszechniejszym trendem biznesowym jest wykorzystanie danych gromadzonych w ramach struktur JPK na potrzeby analizy biznesowej przedsiębiorstw. Już teraz przy wykorzystaniu narzędzi komercyjnych podatnicy są w stanie samodzielnie stwierdzić poprawność rozliczeń podatkowych jeszcze przed wysłaniem pliku JPK i deklaracji. Najważniejsza usługą tego typu jest z całą pewnością masowa weryfikacja statusu kontrahenta po numerze identyfikacji podatkowej (NIP), która umożliwia dokonanie korekty odliczenia podatku naliczonego w przypadku gdy status rejestracji VAT kontrahenta okazał się być negatywny. Ponadto, taka weryfikacja ogranicza ryzyko zakwestionowania dokonywanych rozliczeń przez Urzędy Skarbowe, ponieważ podatnicy weryfikując NIP kontrahenta spełniają przesłanki należytej staranności, wymaganej przez organy podatkowe. Wszystkie te działania mają na celu weryfikację poprawności danych jeszcze przed jej dokonaniem przez organy skarbowe.

Niemniej pliki JPK to nie tylko JPK_VAT. Również pozostałe struktury mogą dostarczać interesujących informacji podatnikom. Zestawiając informacje z JPK_FA czy JPK_MAG można dokładniej zweryfikować poprawność pliku JPK_VAT używając z tych plików subsydiarnie informacji, których w JPK_VAT nie znajdziemy. Możemy dla przykładu sprawdzić poprawność ujęcia faktur z „odwrotnym obciążeniem” czy daty ujęcia faktur korygujących.

Zestawienie informacji z plików JPK pozwala również pozyskać informacje o stanie przedsiębiorstwa. Zawarte w nich dane mogą bowiem pozwolić na ocenę sytuacji finansowej podatnika, skali jego działalności, wytypować kluczowych kontrahentów, określić charakter podejmowanych z nimi transakcji, a także wskazać te transakcje, które mogą być szczególnie interesujące dla organów skarbowych. Starannie przygotowane pliki JPK_FA, JPK_MAG, JPK_WB i JPK_VAT powinny tworzyć spójną historię przepływu towarów w ramach przedsiębiorstwa od dokumentu zakupowego i stosownej płatności przez dokument PZ i dokumenty MM/RW po dokument WZ i fakturę sprzedażową. Odpowiednie zdarzenia gospodarcze powodujące powstanie obowiązku podatkowego powinny mieć też swoje odzwierciedlenie w pliku JPK_VAT.

Powyższe informacje mogą być wykorzystywane przez samego podatnika do analizy stanu swojego przedsiębiorstwa oraz budowania jego wizerunku. Można sobie wyobrazić nie tak odległą przyszłość, w której dla weryfikacji kontrahenta przed podpisaniem ważniej umowy, strony będą wymieniały się plikami JPK, aby potwierdzić, że są wiarygodnym partnerem w tej transakcji. Odpowiednio zaprezentowane dane mogą być też użytecznym narzędziem dla osób zarządzających w takich przedsiębiorstwach, w szczególności przy podejmowaniu istotnych decyzji biznesowych. Co prawda do tego mogłyby wystarczyć istniejące już narzędzia wdrożone w przedsiębiorstwie, niemniej przy wielu systemach informatycznych, często dopiero plik JPK jest spójną i jednolitą informacją, która zawiera informacje ze wszystkich tych systemów. Tym samym jego wartość dla przedsiębiorstwa jest o wiele wyższa niż tylko gwarancja dobrze rozliczonego podatku.