Jednorazowe butelki szklane w polskim systemie kaucyjnym - analiza zasadności

Szkło używane do produkcji opakowań może nieustannie krążyć w gospodarce. Aby było zawracane do procesów ponownego użycia recyklingu w myśl idei GOZ, powinno być zebrane w sposób selektywny. Obecnie w Polsce służy temu powszechny obowiązek selektywnego zbierania odpadów, za który organizacyjną odpowiedzialność ponoszą samorządy. Innym sposobem może być zbiórka opakowań szklanych w systemie kaucyjnym. Czy wzajemne przenikanie się obu systemów, wraz z projektowanym zobowiązaniem wprowadzających opakowania i produkty w opakowaniach do finansowania zbierania, odbierania i przetwarzania odpadów jest środowiskowo i ekonomicznie uzasadnione?

Funkcjonujący system gospodarki szklanymi odpadami opakowaniowymi jest niewystarczający do osiągnięcia ambitnych celów środowiskowych w niedalekiej przyszłości.

Obecnie wykazywane poziomy recyklingu w rzeczywistości mogą być nawet o 20% niższe, co może uniemożliwić osiągnięcie celu w 2025 r. Główne zdiagnozowane problemy to:

• Niewystarczająca zawartość surowca dobrej jakości spowodowana zbyt niskim udziałem selektywnej zbiórki
• Duże zanieczyszczenie szkła zbieranego selektywnie w workach
• Niski udział odzysku szkła ze strumienia odpadów zmieszanych
• Rozliczanie celów recyklingowych w sposób odbiegający od zasady Rozszerzonej Odpowiedzialności Producenta
• Niski poziom świadomości interesariuszy względem obowiązków i przywilejów ich partnerów biznesowych

Zreformowany system zbierania odpadów szklanych może być mniej obciążający dla środowiska niż obecny

Oparcie selektywnego zbierania szkła na systemie gniazdowo – dzwonowym może spowodować zmniejszenie negatywnego wpływu na środowisko o około 12% w porównaniu do obecnego systemu workowo-pojemnikowego.

Pomijając koszty inwestycyjne związane z wprowadzeniem systemu kaucyjnego, na podstawie przeprowadzonych wyliczeń można wnioskować, że jednoczesne funkcjonowanie systemów gminnego i kaucyjnego nie powinno implikować wyższych kosztów operacyjnych, przy optymalnym rozplanowaniu logistyki, wpływającym na redukcję zasadniczych kosztów. Do takich działań należy obowiązkowo zaliczyć:

• oparcie logistyki odbioru na podmiotach z branży odpadowej,
• rozliczenie kaucji w pełni elektronicznie z rejestracją opakowań i opcją monitorowania ich w momencie oddania przez konsumenta. 

Kluczowe w ulepszeniu systemu będą: efektywna kooperacja interesariuszy, optymalizacja działań i edukacja. Zmiany muszą zostać przeprowadzone na wielu płaszczyznach:

• Optymalizacja systemu zarówno pod kątem wpływu na środowisko, jak i kosztów;
• Ułatwienie i zachęcanie do współpracy pomiędzy interesariuszami;
• Zmiany legislacyjne, zapewniające odpowiedzialność za działania w obszarze wpływu poszczególnych interesariuszy na rynek opakowań szklanych i powstających z nich odpadów;
• Wykorzystanie najnowszych technologii przy wdrażaniu rozwiązań;
• Prowadzenie spójnych w przekazie kampanii edukacyjnych.

Jednocześnie warto rozważyć zabezpieczenie dostępu do surowca w kraju, aby uniknąć pogłębienia problemu z dostępnością, np. poprzez wpisanie na listę surowców kluczowych bądź strategicznych lub utworzenie równoległej listy surowców pochodzących z odpadów względem listy surowców naturalnych.

Niniejszy raport wskazuje za i przeciw różnym scenariuszom zbierania opakowań szklanych uwzględniając kwestie społeczne, ekonomiczne oraz środowiskowe.

Dokument został przygotowany jako niezależny raport, obejmujący przegląd aktualnie funkcjonującego w Polsce systemu gospodarowania odpadami szkła opakowaniowego, w związku z rozważanym uwzględnieniem jednorazowych butelek szklanych w systemie kaucyjnym, przewidzianym w projekcie ustawy o zmianie ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi (UC 98). Procedowany projekt ustawy (UC98) stanowi częściową transpozycję do polskiego porządku prawnego dyrektywy 94/62/WE w sprawie gospodarowania opakowaniami i odpadami opakowaniowymi oraz dyrektywy 2019/904 w sprawie zmniejszenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko, tzw. dyrektywy SUP. System kaucyjny jako jeden z mechanizmów Rozszerzonej Odpowiedzialności Producentów (ROP), ma przyczynić się do uzyskania wysokich poziomów selektywnego zbierania odpadów opakowaniowych i zwiększenia osiąganego poziomu recyklingu odpadów opakowaniowych.