Taksonomia UE i minimalne gwarancje

Czym są minimalne gwarancje?

Minimalne gwarancje w rozumieniu unijnego rozporządzenia 2020/852 (Taksonomia UE) to jedno z kryteriów determinujących czy dana działalność jest zrównoważona środowiskowo. Rolą minimalnych gwarancji ma być zapewnienie podstawowego standardu przestrzegania praw człowieka przez przedsiębiorstwo prowadzące działalność zgodną z systematyką. Tym samym, obok warunku, aby działalność ta wnosiła istotny wkład w realizację jednego z celów środowiskowych i nie hamowała bądź uniemożliwiała realizacji innych celów, unijny prawodawca założył, że zrównoważone aktywności i inwestycje nie mogą być powiązane z naruszeniami praw człowieka i praw pracowniczych.

Co w praktyce oznacza, że działania zgodne z Taksonomią UE (taxonomy-aligned) mają być „prowadzone zgodnie z minimalnymi gwarancjami”? Po pierwsze, warto zwrócić uwagę na sposób ujęcia definicji minimalnych gwarancji w art. 18 Taksonomii UE – minimalnymi gwarancjami „są procedury stosowane przez przedsiębiorstwo prowadzące działalność gospodarczą, które mają zapewnić przestrzeganie Wytycznych OECD dla przedsiębiorstw wielonarodowych oraz Wytycznych ONZ dotyczących biznesu i praw człowieka, w tym zasad i praw określonych w ośmiu podstawowych konwencjach wskazanych w Deklaracji Międzynarodowej Organizacji Pracy dotyczącej podstawowych zasad i praw w pracy oraz zasad i praw określonych w Międzynarodowej karcie praw człowieka¹”.

Podejście do oceny spełnienia kryteriów minimalnych gwarancji

Bazując na samym przepisie rozporządzenia i genezie jego powstania, początkowo przyjmowano, że jego duchem nie jest formalne badanie istnienia procedur, ale zagwarantowanie przestrzegania podstawowych norm praw człowieka oraz praw pracowniczych określonych w wymienionych w nim aktach prawa międzynarodowego². Jednak Platforma ds. zrównoważonego finansowania (EU Platform on Sustainable Finance)³, organ doradczy Komisji Europejskiej, wyjaśnia, że aby prawidłowo zaraportować zgodność z minimalnymi gwarancjami, przedsiębiorstwo musi spełnić jednocześnie dwa kryteria:

1. Pierwsze z nich odnosi się do istnienia w przedsiębiorstwie procedur należytej staranności w dziedzinie praw człowieka (ang. human rights due diligence), o których mowa w Wytycznych OECD dla przedsiębiorstw wielonarodowych oraz Wytycznych ONZ dotyczących biznesu i praw człowieka.
2. Drugie kryterium koncentruje się na braku stwierdzonych sądowo naruszeń w istotnych kategoriach.

Uzasadnienie pierwszego z kryteriów wydaje się na pierwszy rzut oka zrozumiałe – skoro Taksonomia UE wprost odsyła do związanych z prawami człowieka „procedur” określonych przez wytyczne OECD i ONZ, ich brak przesądza o niezgodności z minimalnymi gwarancjami. Procedura human rights due diligence powinna obejmować: przeprowadzenie analizy rzeczywistego i potencjalnego negatywnego wpływu na prawa człowieka, zapewnienie zintegrowanego uwzględnienia wyników takiej analizy i podjęcie działań na ich podstawie, monitorowanie wyników tych działań oraz ujawnianie publicznie informacji na temat tego, jakie działania są podejmowane przez przedsiębiorstwo w celu zapobieżenia lub zminimalizowania jego wpływu na ludzi. Przy tym podejście to nie powinno być jednorazowym ćwiczeniem, a ciągłym i bieżącym zapobieganiem negatywnym skutkom. Ocena spełnienia tych warunków wydaje się być dla spółek wyzwaniem.
 

Ocena istnienia adekwatnego procesu należytej staranności dotyczącego praw człowieka – na co zwrócić uwagę?

Trudnością w jednoznacznej ocenie wdrożenia przez przedsiębiorstwo procesów należytej staranności dotyczącej praw człowieka jest fakt, że Wytyczne ONZ i OECD zostały przyjęte jako typowe akty soft law. Do tej pory głównie działające na dużą skalę zagraniczne przedsiębiorstwa wdrażały procedury dotyczące praw człowieka wprost odwołując się do Wytycznych. Przy ocenie spełnienia warunków należy również uwzględnić, że Wytyczne ONZ i OECD zakładają, że proces human rights due diligence powinien być dostosowany do konkretnego przedsiębiorstwa – skali jego wpływu, jego rozmiaru i łańcucha dostaw. Logika Wytycznych ONZ i OECD bardziej restrykcyjnie nakazuje ocenić na przykład dużą grupę kapitałową, której spółki importują surowce z państw o niepewnym standardzie warunków pracy niż mniejsze przedsiębiorstwo z prostym łańcuchem dostaw.
Wytyczne ONZ i OECD, do których odsyła nas definicja minimalnych gwarancji, nie są nowe (pierwotna wersja Wytycznych OECD dla przedsiębiorstw wielonarodowych pochodzi 1976 roku). Zakładają one jednak szeroki zakres odpowiedzialności za negatywne skutki działalności ekonomicznej dotyczące prawa człowieka:

Zalecenia koncentrują się na prewencji wyżej wymienionych kategorii negatywnych skutków. Praktyka rynkowa pokazuje, że naprawdę niewiele polskich spółek zawiera w raportach odniesienie do procedur należytej staranności w rozumieniu Wytycznych ONZ dot. biznesu i praw człowieka i Wytycznych OECD dla przedsiębiorstw ponadnarodowych, choć samo pojęcie „należytej staranności” w kontekście praw człowieka nie jest w krajowych regulacjach zupełnie niespotykane. Na podstawie ustawy o rachunkowości Oświadczenie na temat informacji niefinansowych powinno zawierać opis procedur należytej staranności – jeżeli jednostka je stosuje w ramach polityk praw człowieka i praw pracowniczych⁴.
 

Dlaczego warto przeprowadzić ocenę zgodności z minimalnymi gwarancjami?

Problem rzetelności ujawnień taksonomicznych nie powinien być jedynie teoretyczny. Na podstawie art. 4 Taksonomii UE Państwa Członkowskie muszą prowadzić kontrolę spełniania przez przedsiębiorstwa warunków z art. 3. Poza kwestią konieczności sporządzenia ujawnień taksonomicznych, dodatkowym argumentem przemawiającym za poprawną analizą zgodności z minimalnymi gwarancjami są unijne trendy legislacyjne. Środki ujęte w Wytycznych ONZ i Wytycznych OECD są odzwierciedlone w projektowanych rozwiązań dyrektywy CSDD⁵, która ma na celu nałożenie obowiązku prowadzenia działań due diligence w dziedzinie praw człowieka na niektóre spółki. Warto dostrzec również, że projekty standardów sprawozdawczości związane z nową dyrektywą CSRD⁶  były inspirowane Wytycznymi OECD i ONZ. Projekty standardów zakładają, że spółki będą między innymi raportować o rozwiązaniach typowych dla procesu human rights due diligence:

Państwa członkowskie UE będą miały 18 miesięcy na zaimplementowanie dyrektywy CSRD. Wówczas należy się spodziewać wdrożenia do krajowego porządku prawnego wymogu by ujawnienia na bazie ESRS, w tym te dotyczące należytej staranności oraz ujawnienia taksonomiczne, zgodnie z wymogami regulacyjnymi poddawane były zewnętrznej weryfikacji. Zanim to nastąpi, można spodziewać się w okresie przejściowym, że ujawnienia taksonomiczne w zakresie minimalnych gwarancji będą sporządzane z różnym poziomem ambicji. Te sporządzone rzetelnie mogą chwilowo zastąpić inwestorom ujawnienia CSRD np. na potrzeby rozporządzenia SFDR⁷.
 

O niezgodności z minimalnymi gwarancjami przesądzają też określone kategorie naruszeń

Drugie kryterium zgodności z minimalnymi gwarancjami wskazane przez Platformę ds. zrównoważonego finansowania uzupełnia pierwsze. Dotyczy ono naruszeń w czterech kluczowych obszarach:

• prawa człowieka i prawa pracownicze,
• zasady uczciwej konkurencji,
• regulacje podatkowe,
• regulacje antykorupcyjne.

Naruszenia w tych dziedzinach potwierdzone ostatecznymi wyrokami sądowymi są w założeniu sygnałem, że proces należytej staranności nie został w przedsiębiorstwie wdrożony lub jest niewystarczający. Przy tym oczekuje się, że w przyszłości zostanie doprecyzowane, jakie konkretnie naruszenia determinują niezgodność z przepisami. Ponadto, przedsiębiorstwo nie może raportować o zgodności z minimalnymi gwarancjami, jeśli:

• Krajowy Punkt Kontaktowy OECD uznał je za pozostające w niezgodności z Wytycznymi OECD,
• zainteresowana strona zainicjowała postępowanie przed Krajowym Punktem Kontaktowym OECD, jednak przedsiębiorstwo odmówiło zaangażowania w sprawę,
• przedsiębiorstwo zignorowało w określonym czasie próbę kontaktu ze strony organizacji Business and Human Rights Resource Center.

Wyzwania spółek w zakresie procesu oceny zgodności z minimalnymi gwarancjami

Obecnie przedsiębiorstwa niefinansowe po raz pierwszy przechodzą ocenę zgodności z Taksonomią UE i można spodziewać się zróżnicowanego podejścia polskich spółek do minimalnych gwarancji. Nie należy jednak bagatelizować kompleksowego ćwiczenia oceny zgodności z nimi, ponieważ brak spełnienia przesłanek dotyczących minimalnych gwarancjami przekreśla możliwość raportowania jakiejkolwiek działalności zgodnej z Taksonomią UE.

W przypadku pytań związanych z przygotowaniem organizacji do obowiązkowych ujawnień taksonomicznych, przeprowadzenia pełnego zakresu oceny zgodności z taksonomią zapraszamy do kontaktu z ekspertami Deloitte!