Przewoźnicy jednak nie będą płacić za noclegi w kabinach?

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego jest skutkiem skargi konstytucyjnej wniesionej przez Związek Pracodawców „Transport i Logistyka Polska”. W skardze zasygnalizowano w szczególności sprzeczność z Konstytucją przepisów o czasie pracy kierowców w zakresie, w jakim odsyłają one do zasad rozliczania noclegów za czas zagranicznych podróży służbowych wynikających z Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 stycznia 2013 roku w sprawie należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej (dalej jako „rozporządzenie o podróżach służbowych”).  W skardze zwrócono również uwagę na nieodpowiednie uregulowanie problematyki zasad zwrotu należności za czas podróży służbowych kierowców, poprzez odesłanie do przepisów, które nie uwzględniają specyfiki pracy wykonywanej w branży transportowej. Skarga konstytucyjna zdaje się być odpowiedzią przedsiębiorców na falę zgłoszonych przez kierowców transportu międzynarodowego roszczeń o wypłatę ryczałtów za czas noclegu w kabinie samochodu.

Zgodnie z uznanymi za niekonstytucyjne przepisami, kierowca wykonujący transport poza granicami kraju miałby prawo do zwrotu kosztów noclegu do wysokości limitu z rozporządzenia o podróżach służbowych, a w przypadku braku przedstawienia rachunku za nocleg, do ryczałtu w wysokości 25 % limitu. Jednocześnie kierowca nie mógłby domagać się zwrotu w sytuacji, gdy pracodawca zapewnił mu w tym czasie „bezpłatny nocleg”. To właśnie pojęcie „bezpłatnego noclegu” w kontekście organizowania miejsca do odpoczynku nocnego w kabinie samochodu wywoływało największe wątpliwości interpretacyjne i pozwoliło podważyć konstytucyjność omawianych przepisów.

W orzecznictwie sądów powszechnych pojawiały się w tej sprawie dwa przeciwstawne poglądy. Z jednej strony wskazywano, że nocleg w kabinie pojazdu, którym pracownik jeździ, choćby pojazd był najwyższej klasy, z uwagi na niewielki metraż, a przede wszystkim z uwagi na brak węzła sanitarnego, nie stanowi zapewnienia pracownikowi bezpłatnego noclegu, o którym mowa w przepisach (wyrok Sądu Okręgowego w Legnicy z dnia 17 października 2013 r., sygn. akt V Pa 121/13). Z drugiej strony uznawano, że dochodzenie roszczeń o wypłatę ryczałtu w sytuacji, gdy kierowca faktycznie nie poniósł żadnych kosztów w związku z noclegiem, albowiem spędził go w kabinie samochodu, jest niedopuszczalne (por. wyrok Sądu Okręgowego w Bydgoszczy z dnia 26 lutego 2014 r., sygn. akt VI P 20/13). W celu zakończenia występujących w orzecznictwie rozbieżności, uchwałą składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 12 czerwca 2014 r. (sygn. akt II PZP 1/14) rozstrzygnięto, że kierowcom transportu międzynarodowego przysługuje zwrot ryczałtu za nocleg nawet w przypadku zagwarantowania przez pracodawcę odpowiedniego miejsca do spania w kabinie samochodu.

To jednak nie rozwiało zasadniczych wątpliwości związanych z wykładnią pojęcia „bezpłatny nocleg” w odniesieniu do tych kierowców. Nadal aktualne pozostały pytania, czy i jak pracodawca zatrudniający kierowców transportu międzynarodowego może uwolnić się od obowiązku zapłaty ryczałtu? Pytanie to tym bardziej skłoniło Trybunał Konstytucyjny do wydania przedmiotowego wyroku, skoro istniał przepis uprawniający takiego pracodawcę do zwolnienia się z obowiązku wypłaty ryczałtu, ale brakowało jasnej i precyzyjnej wykładni przepisu, będącego podstawą tego uprawnienia.

Powołując się właśnie na niejasność i nieprecyzyjność powołanych przepisów Trybunał Konstytucyjny orzekł o ich sprzeczności z Konstytucją. Warto podkreślić, że przedmiotowe orzeczenie obejmuje wyłącznie kwestię noclegów kierowców odbywających zagraniczne podróże służbowe. Wynika to z faktu, że rozporządzenie o podróżach służbowych w przypadku krajowych podróży precyzuje, iż nocleg odbywa się w obiekcie świadczącym usługi hotelarskie.

Co istotne, Trybunał Konstytucyjny nie odsunął w czasie utraty mocy wiążącej zaskarżonych przepisów. W konsekwencji, przepisy te przestaną obowiązywać w dacie ogłoszenia wyroku w dzienniku urzędowym, co spowoduje powstanie luki prawnej. W związku z tym, iż nie opublikowano jeszcze uzasadnienia wyroku Trybunału, trudno jest stanowczo określić jego wszystkie możliwe konsekwencje. Na tym etapie wydaje się jednak, że orzeczenie Trybunału może spowodować następujące skutki. Po pierwsze, ustawodawca powinien podjąć natychmiastowe kroki w celu uregulowania kwestii związanych z zasadami rozliczania podróży służbowych kierowców i, jak można oczekiwać, podejmie próbę uregulowania kwestii podróży służbowych kierowców w sposób kompleksowy. Po drugie, przesądzony wydaje się być los spraw o zapłatę ryczałtów za nocleg, zawisłych dotychczas przed sądami powszechnymi. Z chwilą utraty mocy wiążącej przez przedmiotowe przepisy, przestanie istnieć podstawa prawna do dochodzenia przez pracowników-kierowców roszczeń z tytułu ryczałtów za noclegi poza granicami kraju. Po trzecie wreszcie, wyrok Trybunału Konstytucyjnego potencjalnie może stanowić podstawę do wznowienia prawomocnie zakończonych postępowań sądowych. Reasumując zatem, choć dokładna ocena konsekwencji przedmiotowego wyroku Trybunału Konstytucyjnego będzie możliwa po opublikowaniu jego uzasadnienia, to już teraz można stwierdzić, że ma on charakter rewolucyjny dla kierowców transportu międzynarodowego i ich pracodawców.