Legal Tech verder in opmars - BGH keurt bedrijfsmodel "wenigermiete.de" goed

Waar ging het in deze rechtszaak om?

Om exact 23,49 EUR. Lexfox GmbH trad namens een huurder op voor dit bedrag. Voor Lexfox GmbH als operator van het platform "wenigermiete.de" ging het echter om veel meer - om de rechtmatigheid van haar bedrijfsmodel met inachtneming van de wet op de juridische dienstverlening (Rechtsdienstleistungsgesetz, RDG). Het besluit van de BGH werd een fundamentele uitspraak voor de hele branche.

Het Lexfox-bedrijfsmodel

"Simpel. Online. Zonder kostenrisico." Zo adverteert de Berlijnse LegalTech start-up en geregistreerde incassoserviceprovider Lexfox, voorheen Mietright, op haar website. Huurders kunnen op deze website vrijblijvend controleren of hun verhuurders zich aan de geldige maximale huurprijsgrenzen houden. Met behulp van een huurprijscheck worden de door de huurder ingevoerde gegevens over het betreffende appartement en de huurovereenkomst vergeleken met de Berlijnse huurindex. Indien een overtreding van de maximale huurprijs wordt vastgesteld, kan de huurder Lexfox opdracht geven om zijn rechten af te dwingen. Hiertoe draagt de huurder zijn vorderingen op de verhuurder over aan Lexfox. Als dit is gebeurd, zal Lexfox de verhuurder om informatie vragen en zo nodig de te hoge huurprijs berispen. Pas na succesvolle uitvoering van de huurverlaging en terugbetaling van de te veel betaalde huur is een vergoeding verschuldigd - ter hoogte van een derde van de gerealiseerde jaarlijkse huurbesparing. Lexfox zal de verhuurder factureren voor de gemaakte kosten voor het indienen van de claims. Voor de huurder is dit een welkome gelegenheid om zelfs voor kleine bedragen tegen lage kosten een rechtszaak aan te spannen.

Wat is dan het probleem? Het grijze gebied weer...

De kern van de procedure was - vanuit een juridisch oogpunt - de omstreden vraag of het bedrijfsmodel van Lexfox (nog) een toegestane incassodienst is of (al) een niet toegestane juridische dienst in de zin van de RDG - en dus de overdracht van de vorderingen van de huurder ongeldig of nietig is. Juridisch advies mag in Duitsland door een incassodienstverlener slechts in beperkte mate en alleen op het gebied van incassodiensten worden aangeboden, wat eenvoudigweg (alleen?) het innen van vorderingen van derden betekent. Dit betekent dat (in ieder geval) juridisch advies dat volledig gescheiden is van incasso niet is toegestaan. Welkom in het bekende grijze gebied. Reeds in de aanloop naar de BGH-beslissing hebben vier verschillende kamers van de rechtbank in Berlijn, het Landgericht, zich met dit juridische kernvraagstuk beziggehouden en het juridische probleem anders beoordeeld dan het Federale Hof van Justitie. Vanuit een economisch oogpunt lag het zwaartepunt van de procedure elders - namelijk bij de levensvatbaarheid van door de digitalisering ontstane bedrijfsmodellen, die gebaseerd zijn op schaalbaarheid en massaliteit van zaken, en dus uiteindelijk bij de vraag of de aanbieders van dergelijke diensten op het juiste paard hebben gewed en op de markt kunnen blijven bestaan.

wenigermiete.de - Nog steeds incasso of al illegale juridische dienstverlening?

De 63e Civiele Kamer heeft, net als de 67e Civiele Kamer van de Rechtbank, het Landgericht, van Berlijn besloten dat het zwaartepunt van de activiteiten van Lexfox niet ligt bij het verlenen van incassodiensten, maar bij het geven van juridisch advies met bijbehorende incassodiensten. Het bedrijfsmodel werd daarom als ontoelaatbaar beschouwd en de cessie nietig verklaard. De motivering voor dit standpunt was dat de afstemming van de gegevens met behulp van een huurprijscalculator niet alleen de rekenkundige bewerking van een computersysteem is, maar reeds een juridische dienst vormt waarvan de huurder gebruik maakt. De indeling in de huidige Berlijnse huurindex, zo werd betoogd, vereist een indeling van de bijzondere kenmerken van de appartementen onder de bijbehorende criteria van de huurindex en de desbetreffende oriëntatiegids. Of hiervoor een onderzoek van moeilijke juridische vragen of een eenvoudige gegevensvergelijking nodig is, werd irrelevant geacht. Lexfox zelf stelde in het proces dat de huurder zijn rechten niet kon afdwingen gezien het moeilijke en uitgebreide onderzoek.

Te weinig kennis van de materie?

Bovendien hebben de rechters die de zaak behandelden Lexfox de nodige expertise ontzegd. Hoewel Lexfox de voor de registratie als incassodienstverlener vereiste deskundigheid kon aantonen - een 120 uur durende opleiding op het gebied van incassodiensten - was een dergelijke opleiding op zich echter niet voldoende, aldus het Landgericht, omdat een dergelijke opleiding kennis zou moeten opleveren op alle rechtsgebieden en in het bijzonder op het gebied van het woninghuurrecht, waarvan de complexiteit als bovengemiddeld hoog werd beschouwd. Zonder een opleiding in het kader van een universitaire studie was het volgens het Landgericht niet mogelijk om op dit gebied gekwalificeerd juridisch advies te geven. Een kamer bevestigde dit standpunt door te wijzen op een "accumulatie van bijzonder grove en ernstige fouten" bij de omstreden toepassing en de handhaving van het recht.

Vordering? Welke vordering?

Ten slotte stelde de kamer vast dat er op het moment van cessie door de huurder geen vordering tot terugbetaling bestond tegen de verhuurder die de huurder aan Lexfox had kunnen overdragen. Deze vordering zou pas ontstaan nadat de verhuurder is berispt. De berisping vond echter pas plaats nadat de cessie al had plaatsgevonden - namelijk door Lexfox als cessionaris. Hoewel de Kamer bevestigde dat een incassodienst ook het verrichten van substantiële ondersteunende diensten zou kunnen omvatten, zou een dergelijke kwalificatie van de door Lexfox verleende diensten ongepast zijn en derhalve niet in overweging worden genomen. Met "wenigermiete.de", stelt de rechtbank, verleent Lexfox niet in de eerste plaats incassodiensten met toestemmingloze nevenactiviteiten, maar verstrekt Lexfox in de eerste plaats juridisch advies om pas achteraf gecedeerde vorderingen te innen. De Kamer zag hierin het wezenlijke verschil met een incassodienstverlener, die zich tot op zekere hoogte juridisch kan uitlaten over - reeds ontstane - vorderingen.

Bovendien was er in gevallen waarin volgens de informatie van de verhuurder een overschrijding van de toegestane huurprijs niet kon worden vastgesteld, uiteraard geen sprake van een vordering van de huurder, waarvan het bestaan "bij het innen van de vordering" kon worden gediscussieerd. Zonder het innen van de vorderingen kon Lexfox alleen adviseren om de vorderingen niet te claimen. Deze activiteit is echter geen incassodienst in de zin van de RDG. Lexfox gaat met "wenigermiete.de" dus veel verder dan de toegestane activiteit van een incassodienstverlener. De Kamer heeft ook het argument van Lexfox zelf overgenomen dat zij "op dezelfde wijze als een advocaat" zou handelen.

BGH - Alles is anders!

Het Federale Hof van Justitie (BGH) ziet het echter anders en oordeelde op 27 november 2019: "wenigermiete.de" is (nog steeds) legaal! Letterlijk, zei de voorzitter van de VIII. Zivilsenat van het BGH al in de hoorzitting: "De wetgever wilde een modern, duurzaam en geliberaliseerd Rechtsdienstleistungsgesetz creëren". De term 'incassodienst' zou daarom niet te restrictief moeten worden opgevat. In plaats daarvan moest het begrip 'incasso' ruim worden geïnterpreteerd; er zou een ruimhartige benadering nodig zijn. Zo heeft een incassobedrijf altijd recht op een juridisch toetsing van de vordering, inclusief advies over de vraag of en onder welke voorwaarden een vordering überhaupt bestaat. De 15e kamer van de rechtbank van Berlijn had in een eerdere procedure al een soortgelijke beslissing genomen. In dat geval had de Berlijnse Orde van Advocaten juridische stappen ondernomen tegen het bedrijfsmodel van Lexfox. Ook al is de grens niet eenvoudig vast te stellen, zijn volgens de redenering van het BGH alle activiteiten van Lexfox nauw verbonden met de inning van de vordering - het terugvorderen van te veel betaalde huur - en dienen zij het doel van de inning van deze vordering, zodat uiteindelijk (nog steeds) kan worden aangenomen dat er sprake is van een incassodienst.

Een nauwere opvatting kan ook niet worden afgeleid uit een vermeende tegenstrijdigheid in de beoordeling. Wel is het zo dat een advocaat, in tegenstelling tot een incassodienstverlener, niet gerechtigd is om een resultaatafhankelijke beloning overeen te komen of de kosten op zich te nemen indien de activiteit niet succesvol is. De wetgever had echter een uitzondering op deze verbodsbepalingen bedoeld voor incassodienstenverleners. Er is hier geen sprake van belangenverstrengeling. Bovendien wordt de opdrachtgever beschermd door de beroepsaansprakelijkheidsverzekering van de incassodienstverlener in geval van overschrijding van diens incassobevoegdheid. Indien deze laatste - in dit geval Lexfox - ook gebruik maakt van de van hem verlangde, door de rechter gecontroleerde en voldoende bevonden deskundigheid, is er geen gevaar voor de opdrachtgever. Elk risico is daarmee afgesneden. Bovendien was de toepassing van de huurprijscalculator slechts een louter schematische berekening en geen juridisch onderzoek. Ten slotte wordt erkend, waarop het BGH uitdrukkelijk heeft gewezen, dat een voorafgaande overdracht van een vordering die pas in de toekomst ontstaat, principieel ook rechtsgeldig is, op voorwaarde dat deze - zoals in het geval van "wenigermiete.de" - ten laatste op het moment van de totstandkoming ervan voldoende bepaalbaar is.

Een mijlpaal en een beslissing voor de toekomst

Het valt nog te bezien hoe de beslissing de ontwikkeling van Legal Tech zal beïnvloeden. In ieder geval kan worden gesteld dat de BGH een toekomstgerichte verdere ontwikkeling van het recht nastreeft. Het is naar onze mening echter belangrijk om ervoor te zorgen dat de consument wordt beschermd tegen ongeschikt juridisch advies.

Vrees? Waarom?!

Legal Tech wijst de weg vooruit. Legal Tech opent nieuwe gebieden in het juridische werk. Dit gaat hand in hand met een vereenvoudigde handhaving van zelfs kleinte en heel kleine vorderingen, die van oudsher niet worden afgedwongen vanwege de daarmee gepaard gaande overlast en kosten. Bedrijven zullen zich hieraan moeten aanpassen en passende voorzorgsmaatregelen moeten nemen.

Komt er een verandering in de juridische afdeling? Absoluut! De digitalisering komt aan op de juridische afdeling. Zij schept nieuwe bedrijfsonderdelen en diensten. Om gelijke tred te houden met deze ontwikkelingen zullen bedrijven en hun juridische afdelingen ook moeten investeren - zowel in digitale oplossingen om compliance te waarborgen als in digitale oplossingen op het gebied van bedrijfsverdediging, die de (weder)samenstelling van "gelijkheid van wapens" mogelijk maken, zelfs in massaprocedures met kleine bedragen in het geschil.

LegalTech kan een aanzienlijk potentieel vrijmaken. Deloitte Legal ondersteunt deze ontwikkeling en voelt zich door het BGH-arrest meer dan bevestigd in haar strategie van transformatie naar een digitaal advocatenkantoor. Deloitte Legal begeleidt en ondersteunt ondernemers en bedrijven bij hun transformatie naar de digitale wereld.

Jan. 2020