Met realiteitszin naar een succesvolle stedelijke energietransitie

De realiteitszin van gemeentes

“De gemeente Amsterdam sprak in 2006 de ambitie uit om in 2025 40 procent emissiereductie te behalen ten opzichte van 1990”, vertelt Oscar Kraan. “Dit target bleek echter verre van haalbaar. Inmiddels is de uitstoot zelfs 11 procent gestegen. Amsterdam is als stad uitgebreid, dus deze toename is niet vreemd. Maar het geeft wel aan dat er met andere factoren rekening gehouden dient te worden in de klimaatambities.” “De realiteitszin is bij sommige gemeenten nog beperkt”, zegt ook Neil Lomax. “Er zijn nog veel problemen waar in de stedelijke plannen voor energietransitie geen rekening mee gehouden wordt. Geld is een issue, maar ook de beschikbaarheid van arbeid, de ruimtelijke omgeving en vergunningen. Het is nu tijd om concreet te worden. Hoe gaan we het organiseren?”

Lokaal draagvlak organiseren

Als gemeente is het belangrijk om goed na te denken over wat je zelf doet en wat je overlaat aan de markt. “Welke partij gaat de energietransitie binnen de gemeente organiseren? Veel private partijen zijn goed en misschien wel beter geschikt om dit te doen. Vooral als het gaat om warmte”, aldus Lomax. “Maar een belangrijke vraag is ook: waar heb ik invloed op? En waar niet? Als gemeente heb je vooral invloed op het kapitaal, wie doet wat, en de procedures en vergunningen.” Maar daarbij zien we verschillende dilemma’s die de stedelijke energietransitie ernstig vertragen, gaat Kraan verder. “Vanuit de nationale overheid wordt bijvoorbeeld de druk flink opgevoerd om tot snellere procedures voor vergunningen te komen. Maar deze procedures zijn met name zo lang omdat er lokaal draagvlak georganiseerd moet worden.”

“Neem de plannen voor windturbines in de gebouwde omgeving van Amsterdam. Lokaal draagvlak brokkelde daardoor af, met grote protesten tot gevolg”, zegt Kraan. “Het echt grote werk moet nog beginnen en zonder maatschappelijk draagvlak  gaan we die grootschalige transitie niet voor elkaar krijgen. Zo zijn er de komende jaren veel extra transformatorhuisjes en verdeelstations nodig. Maar waar moeten die geplaatst worden? Er zal tot compromissen gekomen moeten worden tussen lokaal draagvlak en de ambities die gemeenten hebben. De truc is om snel duidelijk te maken waar het heen gaat en wat er nodig is. Lokaal draagvlak mag dan bepalen waar iets mag komen, niet of het nodig is. Zet je de transformatorhuisjes in straat A of straat B neer?”

Gas uit Rusland

Een ander actueel dilemma is de discussie rondom gas uit Rusland. “Het is een populaire gedachte om de gascontracten direct op te zeggen”, zegt Lomax. “Maar het is belangrijk dat lokale overheden goed nadenken over de consequenties. De verwevenheid van alle energiesystemen is enorm. Je kunt niet makkelijk aan een knop draaien en daarmee alles oplossen. Het is moeilijk om te doorgronden, zelfs in de eigen gemeente, en het is daarom belangrijk om je goed te laten informeren. Hoe zit het systeem in elkaar? En wat kun je nu wel en wat niet?” “Een van de gevolgen, ook van de stijgende gasprijzen, is bijvoorbeeld de druk op lokale gaswinning”, vult Kraan aan. “Daar moet over nagedacht worden, maar vooral over in gesprek worden gegaan met de burgers. Zijn we bereid om een klein risico te nemen voor een groot financieel gewin, ook om onze afhankelijkheid van Rusland te verkleinen?”

Het wiel opnieuw uitvinden

Een gevolg van de regionale energiestrategieën is dat iedere gemeente nu op eigen houtje bezig is het wiel uit te vinden. “Ook dat vertraagt”, zegt Kraan. “En dat terwijl je van elkaar kunt leren en met elkaar op kunt trekken voor gezamenlijk gewin.” Een goed voorbeeld is de arbeidsmarkt. Lomax: “Er zijn gewoonweg te weinig mensen beschikbaar om de transitieplannen voor elkaar te krijgen. Aan technisch personeel zoals monteurs en installateurs is een groot tekort. Dat is een nationaal probleem. Maar het is een probleem dat prima lokaal of regionaal aan te pakken valt. De vraag naar technische handjes zal ook de komende tien jaar groot zijn. Zet je daar nu gezamenlijk ontwikkelprogramma’s voor op, dan heb je daar langdurig profijt van.”

Welk financieel instrument?

Waar gemeenten ook tegenaan lopen, is de investeringsagenda voor DSO’s. “Deze is extreem”, aldus Kraan. “En het betekent dat DSO’s steeds meer op de trom moeten roffelen dat er kapitaal nodig is voor de investeringen in energiesystemen en de huidige congestieproblemen. Om voldoende kapitaal op te kunnen halen is voldoende eigen vermogen nodig om de juiste credit rating te krijgen. Dat eigen vermogen moet met name van gemeenten en provincies komen. Bij de liberalisatie is er geprofiteerd, maar nu moet er geïnvesteerd worden.” “Het is de vraag of dit een lokale opgave is, of dat het Rijk moet gaan bijspringen”, zegt Lomax. “Maar duidelijk is dat veel partijen die investeren in de energietransitie, vragen om een bijdrage vragen van gemeenten. Soms in kapitaal, maar ook vaak in garanties. Welk financieel instrument ga je in jouw gemeente inzetten om de energietransitie mogelijk te maken? Welk instrument acht je geschikt als katalysator voor de energietransitie?”

Lomax noemt als voorbeeld de verkokering van alle financieringsstromen. “Wil je van het gas af? Dan zijn er subsidies voor de woningeigenaren, voor de bedrijven die het aanleggen en voor de gemeenten die dat voor elkaar krijgen. Het zou een enorme stap zijn als alle bestaande subsidies en financieringen bij elkaar gebracht worden”, zegt hij gedreven. “Het geeft bovendien direct een impuls om grotere projecten te realiseren. Daar maken we ook grotere stappen mee.”