Marktwerking in de zorg-ICT-markt

Aanleiding van het onderzoek

In de zorg spelen data, informatie en communicatie een steeds grotere rol. Waar de rol van software en data enkele jaren geleden nog klein was, is het belang van een goede IT-infrastructuur en datagebruik de afgelopen jaren steeds duidelijker geworden. Vanwege het grote maatschappelijke belang van goede zorg, wordt de zorgmarkt middels wet- en regelgeving gereguleerd. De zorg-ICT-markt is in Nederland grotendeels decentraal georganiseerd. Marktwerking, zoals concurrentie en vraag gestuurde financiering, is in de zorg geïntroduceerd ter bevordering van doelmatigheid en kwaliteit. Derhalve moet ook na introductie van marktwerking de toegankelijkheid en hoge kwaliteit van de zorg gewaarborgd zijn.

Uit onderzoek van de ACM blijkt dat een deel van de markt voor ICT-leveranciers in de zorg niet in balans is¹. Hier zijn Kamerbrieven over gestuurd, er zijn debatten over gevoerd, en er is veel over geschreven en onderzocht in de media. Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) wil vanuit haar rol de markt voor ICT-leveranciers in de zorg in balans brengen. In dit kader verkent het ministerie van VWS middels een onderzoek mogelijkheden om de marktwerking in de zorg-ICT-markt te bevorderen. Dit onderzoek is gebaseerd op interviews en workshops met belangrijke spelers in het zorg-ICT-landschap. Er is gekeken naar instrumenten die de marktwerking effectiever kunnen maken. Ook worden suggesties gepresenteerd rondom de prioritering van deze instrumenten, alsook hoe het zorglandschap specifiek met betrekking tot ICT en data eruit zou kunnen komen te zien.

Huidige staat marktwerking

Ons onderzoek laat zien dat er een gebrek aan transparantie en data-interoperabiliteit wordt ervaren, en dat er hoge toetredingsdrempels voor nieuwkomers zijn. Ook worden er hoge overstapkosten ervaren en beheerst een beperkt aantal ICT-leveranciers een groot deel van de markt. Het ontbreken van een gezonde marktwerking schaadt onder andere samenwerking, interoperabiliteit en innovatie op de zorg-ICT-markt.

Vanuit de zorgaanbieders worden met name de hoge toetredingsdrempels, de vendor lock-in, het gebrek aan innovatie, de bereidbaarheid tot het delen van data, de transparante kostprijzen en de samenwerking in de vraagarticulatie en inkoop naar zorg-ICT-leveranciers als knelpunten ervaren.

De zorg-ICT-leveranciers geven op hun beurt juist aan dat gebrek aan (Europese) standaardisatie, de versnippering van vraagarticulatie (en subsidies) en het complexe zorg-ICT-landschap ervoor zorgen dat de zorg-ICT-markt niet altijd goed functioneert.

Instrumenten

Verschillende oplossingen in het kader van samenwerking en interoperabiliteit zijn geïdentificeerd om de zorg-ICT-markt mogelijk weer in balans krijgen. De belangrijkste boodschap van dit rapport is dat open ICT-systemen met gescheiden data en functionaliteit die het mogelijk maken gegevens uit te wisselen, een belangrijke impuls gaan geven aan een gezondere ICT-markt. Een concrete en gedragen visie en strategie omtrent de openheid van systemen en interoperabiliteit van gegevens is een eerste stap die hierbij gezet moet worden. De (aanstaande) wetgeving, zoals de Wegiz dient dan ook als doel te hebben om het zorg-ICT-landschap open te breken en zal hierop aangescherpt moeten worden. Naast wetgeving kan ook certificering een rol spelen in het behalen van een open zorg-ICT-landschap.

Voor effectieve gezamenlijke inkoop en vraagarticulatie is het noodzakelijk dat vraagbepalende partijen actiever met elkaar om tafel gaan (en kunnen) zitten. Herziene samenwerking tussen zorgaanbieders zou ook andere of zelfs buitenlandse toetreding tot de zorg-ICT-markt kunnen stimuleren, door het delen van kosten of het combineren van subsidiegelden. Dit maakt de onderhandelingspositie van de zorgaanbieders sterker als ze als groep willen inkopen of overstappen.

Ook moet er worden geïnvesteerd in om- en bijscholing op het gebied van zorg-ICT, in alle lagen van organisaties. Dit heeft als doel om de beoordelingsdeskundigheid te vergroten van sleutelfiguren die beslissingen moeten nemen, de impact moeten bepalen of een (nieuw) ICT-systeem in de praktijk willen gaan gebruiken. In het bijzonder is deze behoefte er bij zorgaanbieders, ter bevordering van de vraagarticulatie.

Om ervoor te zorgen dat subsidies effectiever worden ingezet dient er inzicht te komen in de implementatiecapaciteit van de zorg-ICT-leveranciers en zorgaanbieders. Subsidies dienen meer gefocust, gebundeld en gefaseerd te worden aangeboden, in lijn met marktontwikkelingen en binnen de kaders van een landelijke strategie. Ook moet er regelmatig evaluatie van de subsidies plaatsvinden, zodat er tijdig bijgestuurd kan worden.

Tot slot is het mogelijk om zelfregulering toe te passen om maatschappelijk verantwoord te acteren. Dit begint bij het opstellen van een ‘code of conduct’ of convenant. Deze dient in lijn te zijn met de visie en strategie en kan daarna aangeboden worden ter ondertekening. Alle partijen in de markt kunnen deze ondertekenen en elkaar en zichzelf daarmee reguleren. Idealiter gaat deze zelfregulering gepaard met controle en sturing vanuit toezichthouders en de overheid.

Visie en aanbevolen vervolgstappen

Zoals eerder genoemd is het van belang om een visie over de openheid van systemen en interoperabiliteit van gegevens op te stellen. Een aanzet voor deze visie, deels gebaseerd op bestaande visies, wordt in het laatste hoofdstuk geschetst. De kern van de visie is dat er een landelijke ICTinfrastructuur dient te komen waarover de data uitgewisseld en beschikbaar gemaakt kan worden. Data en functionaliteit van systemen dient daarom gescheiden te zijn waarbij de opslag van data gestandaardiseerd is op basis van (Europese) standaarden. Ook de infrastructuur dient op standaarden gebaseerd te zijn, zodat toetreden eenvoudiger wordt gemaakt.

Het is naar ons idee een zeer verstandige keuze om een partij (de data-autoriteit) aan te wijzen die integraal verantwoordelijk is voor de architectuur, standaarden en infrastructuur en die een belangrijke rol heeft in het toetsen van de haalbaarheid van het implementeren van beleid. Het toetsen van de haalbaarheid van implementatie is een belangrijke verbetering die doorgevoerd zou moeten worden. Dit kan onder regie van deze aangewezen partij, maar moet gedaan worden door alle belanghebbenden. Zorgaanbieders, ICT-leveranciers en andere stakeholders moeten samen tot een oordeel komen over de haalbaarheid en prioriteit van beleid in een zogenaamd implementatieberaad.

De instrumenten zijn in een roadmap terug te vinden, waarin eventuele volgordelijkheid en timing in terug te vinden is. Tevens wordt er per instrument een toelichting gegeven over de inhoud van het instrument.

Op korte termijn kan er al met een aantal instrumenten worden gestart. Voor het opstellen van de visie, het verbeteren van de vraagarticulatie en inkoop door samenwerking, het samen opschalen, het centraal de implementatiecapaciteit bepalen en de zelfregulering om maatschappelijk verantwoord te acteren, zijn er concrete acties voorgesteld om uit te voeren.

1. Marktordening informatiesystemen en gegevensuitwisseling in de ziekenhuiszorg