Rozwiązania i systemy monitorowania nadużyć

Uczestnicy rynku finansowego są zobowiązani do stosowania przepisów rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 596/2014 z dnia 16 kwietnia 2014 roku w sprawie nadużyć na rynku („MAR”). Celem regulacji jest m.in. zapobieganie nadużyciom na rynku finansowym oraz ustalenie środków mających zapobiegać strategiom manipulacyjnym. Uzupełnieniem MAR jest m.in. dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/57/UE z dnia 16 kwietnia 2014 r. w sprawie sankcji karnych za nadużycia na rynku („MAD”).
 

Dotkliwe konsekwencje braku zgodności z nowymi regulacjami

Oba akty prawne przewidują m.in. dotkliwe sankcje finansowe dla podmiotów, które nie stosują się do ich postanowień. Przed sankcjami tymi można się jednak ustrzec, nawet jeżeli wewnątrz podmiotu wystąpią pewne nieprawidłowości, które uda się odpowiednio szybko wykryć.

W zamiarze ustawodawcy unijnego MAR ma zagwarantować przejrzystość rynku, ochronę integralności rynku finansowego i budowanie zaufania do rynku. Art. 2 MAR określa szeroko jego zastosowanie, wskazując na instrumenty finansowe dopuszczone do obrotu m.in. na rynku regulowanym, MTF, OTF i in. Przepisy dotyczące ściśle manipulacji na rynku (art. 12 i 15 MAR) znajdują zastosowanie dodatkowo m.in. do zachowań związanych ze wskaźnikami referencyjnymi, może zatem dotyczyć np. działań na rynku transakcji międzybankowych.

MAR i MAD, a w konsekwencji także dostosowana do tychże przepisów Ustawa o obrocie instrumentami finansowymi („UOIF”), przewidują bardzo dotkliwe sankcje za niezastosowanie się przez podmioty działające na rynku finansowym do przepisów i wymogów narzuconych przez MAR. Art. 183 UOIF stanowi m.in., że osoba dokonująca manipulacji na rynku finansowym podlega karze grzywny w wysokości do 5 000 000 zł lub karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5, lub obu tym karom łącznie. Osobie, która wchodzi z nią w porozumienie grozi zaś grzywna w wysokości do
2 000 000 zł.

Zgodnie z art. 173 ust. 4 UOIF KNF jest uprawniona dodatkowo do nałożenia kary w wysokości 10 364 000 zł lub do kwoty stanowiącej równowartość 2% całkowitego rocznego przychodu wykazanego w ostatnim zbadanym sprawozdaniu finansowym za rok obrotowy, jeżeli przekracza ona 10 364 000 zł, na osobę prawną, która narusza obowiązek posiadania rozwiązań, systemów i procedur, mających na celu (i) zapobieganie wykorzystywaniu informacji poufnych i manipulacjom na rynku oraz usiłowaniu wykorzystywania informacji poufnych i manipulacji na rynku, a także (ii) ich wykrywanie. Kary te są więc bardzo dotkliwe. W interesie każdego adresata MAR spoczywa podjęcie wszelkich możliwych działań, które pozwolą na ograniczenie ryzyka ich nałożenia.
 

Szeroka definicja rynkowych manipulacji

Należy podkreślić, że „manipulacje na rynku” definiowane są przez MAR bardzo szeroko. Za manipulację na rynku finansowym w rozumieniu MAR można uznać praktycznie każde bezprawne działanie zarówno podmiotu działającego na rynku obrotu instrumentami finansowymi, jak i jego pracowników bądź osób nim zarządzających, pod warunkiem ustalenia, że ich celem jest wpływ na same instrumenty lub wskaźniki, od których zależą ich ceny (np. wskaźniki referencyjne).

Art. 15 MAR wprost zabrania dokonywania lub usiłowania dokonywania manipulacji na rynku. Jest to zakaz bezwarunkowy, którego adresatem jest każdy uczestnik obrotu instrumentami finansowymi.

Zgodnie z art. 16 MAR operatorzy rynku, firmy inwestycyjne prowadzące system obrotu i osoby zawodowo zajmujące się pośredniczeniem w transakcjach są zobowiązani ustanawiać i utrzymywać skuteczne rozwiązania, systemy i procedury mające na celu zapobieganie wykorzystywaniu informacji poufnych, manipulacjom na rynku i usiłowaniu wykorzystywania informacji poufnych i manipulacji na rynku oraz ich wykrywanie. Brak posiadania rozwiązań i systemów, które zapobiegają tego typu nadużyciom spotka się z koniecznością nałożenia na uczestnika rynku obrotu instrumentami finansowymi dotkliwej kary pieniężnej.
 

Jakość systemów monitorowania transakcji oraz zachowań mających wpływ na instrumenty obrotu finansowego

Przed sankcjami tymi można się jednak ustrzec dbając o jakość stosowanych systemów monitorowania transakcji i zachowań związanych i wpływających na instrumenty obrotu finansowego. Zgodnie z motywem 30 MAR „W przypadku, gdy osoby prawne zastosowały wszelkie racjonalne środki, by zapobiec wystąpieniu nadużycia na rynku, jednak zatrudnione przez nie osoby fizyczne popełniają nadużycie na rynku w imieniu osoby prawnej, nie należy tego uznać za nadużycie na rynku popełnione przez daną osobę prawną”.

Badając czy środki są wystarczająco „racjonalne” należy na pewno w pierwszej kolejności brać pod uwagę status i wielkość podmiotu będącego uczestnikiem rynku finansowego. W praktyce bowiem stawia się większe wymogi bankom, będącym instytucjami zaufania publicznego, niż drobnym firmom inwestycyjnym. Nie oznacza to jednak, że te drugie mogą przykładać mniejszą wagę do kwestii zwalczania nadużyć.
 

Istota właściwych systemów monitorowania zleceń i transakcji

Zapewnienie skuteczności wykrywania nadużyć na rynku obrotu instrumentami finansowymi to obowiązek każdego jego uczestnika, a jej realizacja możliwa jest jedynie przez wprowadzenie właściwych systemów monitorowania zleceń i transakcji. Podkreślić należy nie tylko wagę tworzenia tych systemów, ale także potrzebę monitorowania prawidłowości ich działania w celu identyfikacji i usunięcia ewentualnych luk.

Art. 176f UOIF stanowi, że KNF nakładając na podmiot sankcję pieniężną uwzględnia okoliczności,
o których mowa w art. 31 ust. 1 MAR. Są to między innymi:

• waga naruszenia i czas jego trwania,
• gotowość osoby odpowiedzialnej za naruszenie do współpracy z właściwym organem, bez uszczerbku dla potrzeby zapewnienia wyrównania korzyści uzyskanych lub strat unikniętych przez taką osobę,
• uprzednie naruszenia popełnione przez osobę odpowiedzialną za naruszenie
• środki zastosowane przez osobę odpowiedzialną za naruszenie w celu zapobieżenia powtórnemu naruszeniu.

Znaczenie mają zatem wszelkie podejmowane przez dany podmiot czynności zapobiegawcze.