Unijna dyrektywa będzie chronić sygnalistów

17 grudnia 2021 r. to termin, w którym polski ustawodawca ma obowiązek wprowadzenia przepisów w celu implementacji Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii (dalej „Dyrektywa”). Tym samym polskie podmioty prawne mają niecałe 2 lata na przygotowanie się do spełnienia wymogów nałożonych przez legislatora. W przypadku podmiotów prywatnych, które zatrudniają od 50 do 249 pracowników czas jest wydłużony dwukrotnie – do 17 grudnia 2023 r. 

Do tej pory w Polsce jedyną obowiązującą regulacją poruszającą kwestię sygnalistów była Ustawa z dnia 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, która dotyczy tylko określonych rodzajów podmiotów, m.in. banków, firm inwestycyjnych, czy też instytucji płatniczych. Jednak na gruncie Dyrektywy katalog podmiotów, które zobligowane zostały do respektowania przepisów dot. sygnalistów został znacząco poszerzony. Przepisom podlegają podmioty prawne z sektora publicznego, podmioty z sektora prywatnego, które zatrudniają co najmniej 50 pracowników, a także podmioty prawne działające w sektorze finansowym. Podmioty te mają obowiązek ustanowienia procedur oraz wdrożenia narzędzi spełniających wymagania Dyrektywy.

W praktyce oznacza to utworzenie wewnętrznych kanałów zgłoszeń informacji dotyczących naruszeń prawa i procedur dotyczących działań podejmowanych przez odbiorcę zgłoszenia (tzw. działań następczych), a także utworzenie możliwości korzystania z zewnętrznych (skierowanych do właściwych organów państwowych) kanałów dokonywania zgłoszeń informacji dotyczących naruszeń prawa. Dyrektywa wskazuje, że co do zasady, osoby dokonujące zgłoszenia powinny być zachęcane do korzystania w pierwszej kolejności z wewnętrznych kanałów dokonywania zgłoszeń.

Jednakże potencjalni sygnaliści często rezygnują ze zgłaszania zastrzeżeń lub podejrzeń z obawy przed działaniami odwetowymi. W 2019 r. Fundacja im. Stefana Batorego przeprowadziła sondaż na temat stosunku Polaków do tematyki wsparcia i ochrony sygnalistów. Z sondażu wynika, że znaczna część badanych antycypuje negatywne reakcje otoczenia na działania sygnalisty. Istnieje wobec tego uzasadniona potrzeba objęcia sankcjami karnymi osób, które podejmują wobec pracowników ujawniających nieprawidłowości w miejscu pracy działania odwetowe^[i].

Wobec powyższego, istotne jest, że Dyrektywa nakazuje wprowadzenie specjalnych środków ochrony, zabezpieczających sygnalistów przed negatywnymi konsekwencjami zgłoszenia takimi jak degradacja w pracy, wstrzymanie awansu, zawieszenie, czy też zwolnienie. Dyrektywa przewiduje również wprowadzenie środków wsparcia dla sygnalistów (np. pomoc prawną i psychologiczną), środki ochrony osób, których dotyczy zgłoszenie oraz narzuca na państwa członkowskie obowiązek ustanowienia sankcji wobec osób, które m.in. utrudniają dokonywanie zgłoszeń, podejmują działania odwetowe, czy też naruszają obowiązek zachowania poufności tożsamości osób dokonujących zgłoszenia.

Należy podkreślić, że środki ochrony nie przysługują sygnalistom bezwarunkowo. Aby byli nimi objęci, zobligowani są do spełnienia pewnych warunków. Przede wszystkim, powinni mieć uzasadnione podstawy, by sądzić, że informacje, które zgłaszają są prawdziwe w momencie dokonywania zgłoszenia i że są objęte zakresem stosowania Dyrektywy. Warunkiem objęcia ochroną jest również dokonanie zgłoszenia zgodnie z procedurą przewidzianą w Dyrektywie.

Sygnalista uprawniony jest do otrzymania informacji zwrotnych dotyczących planowanych lub podjętych działań następczych związanych z obsługą jego zgłoszenia. Takimi działaniami mogą być np. przekazanie sprawy do innego organu, czy tez zakończenie procedury np. z braku wystarczających dowodów^[ii]. Informację zwrotną sygnalista powinien otrzymać od wyznaczonej uprzednio, bezstronnej osoby, w rozsądnym, nieprzekraczającym trzech miesięcy od potwierdzenia otrzymania zgłoszenia terminie^[iii].

Halo, Deloitte Halo

Na rynku dostępne są już pierwsze narzędzia służące do anonimowego zgłaszania nieprawidłowości. Deloitte Halo to bezpieczne, cyfrowe rozwiązanie techniczne, które pozwala na zgodne z regulacjami dotyczącymi ochrony danych osobowych raportowanie nieprawidłowości za pomocą poufnych kanałów dokonywania zgłoszeń. Nasze narzędzie odpowiada na oczekiwania ustawodawcy i zapewnia prostą w implementacji i korzystaniu obsługę zgłoszeń.

Ochrona sygnalistów leży w interesie nas wszystkich. Dyrektywa o ochronie sygnalistów to jasny
i ważny sygnał dla ustawodawców krajowych. Niestety, bez odpowiednich narzędzi, osiągnięcie celu nowych przepisów będzie istotnie utrudnione.

ⁱ Gnębieni, podziwiani i... zasługujący na ochronę. Polacy o sygnalistach. Raport z badania opinii publicznej. G. Makowski, M. Waszak, Warszawa 2019, s. 2
ⁱⁱ Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii, (66)
ⁱⁱⁱ Ibidem, art. 9