Znowelizowany projekt ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu

12 lipca 2017 r. Ministerstwo Rozwoju i Finansów opublikowało projekt aktualizacji ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. Głównym celem przygotowywanych zmian jest implementacja Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2015/849 z dnia 20 maja 2015 r., znanej też, jako IV Dyrektywa AML oraz dostosowanie obowiązujących w Polsce przepisów do standardów międzynarodowych. Ustawodawca w projekcie ustawy zaproponował szereg zmian, które wymuszą na instytucjach finansowych zmianę podejścia do przeciwdziałania praniu pieniędzy.

Najważniejsze zmiany wynikające z projektu ustawy to:

• Wzrost znaczenia oceny ryzyka na poziomie państw członkowskich oraz instytucji obowiązanych;
• Ustanowienie Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych;
• Zmiany w wymogach dotyczących stosowania środków bezpieczeństwa finansowego;
• Zmiany w definicji osoby zajmującej eksponowane stanowisko polityczne (PEP) oraz beneficjenta rzeczywistego;
• Obowiązek wprowadzenia procedur AML na poziomie grupy;
• Zaostrzenie kar za nieprzestrzeganie przepisów.
  
  

Krajowa ocena ryzyka

Zgodnie z treścią IV Dyrektywy AML, Komisja Europejska ma przygotować raport zawierający ponadnarodową ocenę ryzyka prania pieniędzy oraz finasowania terroryzmu. Uwzględniając raport Komisji, Generalny Inspektor Informacji Finansowej we współpracy z instytucjami obowiązanymi, w ciągu 12 miesięcy od wejścia w życie ustawy, przygotuje raport obejmujący krajową ocenę ryzyka. Projekt ustawy przewiduje, że instytucje obowiązane przy ocenianiu własnego ryzyka będą mogły uwzględnić zarówno raport Komisji jak i krajową ocenę ryzyka.

Ocena ryzyka instytucji obowiązanej

Kluczowym założeniem projektu ustawy implementującej IV Dyrektywę AML/CFT jest dostosowanie polityk i procedur do indywidualnego ryzyka instytucji. Instytucje objęte ustawą będą musiały udowodnić, że podjęły skuteczne działania mające na celu identyfikację, ocenę, zrozumienie i odpowiednie zarządzanie ryzykiem prania pieniędzy i finansowania terroryzmu. Instytucje obowiązane będą musiały dokonać przeglądu swojego modelu oceny ryzyka, dostosowując go do nowych wymagań. Ocena ryzyka instytucji będzie musiała zostać odpowiednio udokumentowana i okresowo aktualizowana. Instytucje powinny przygotować się na to, że uprawnione organy będą mogły zażądać przedstawienia dokumentacji własnej oceny ryzyka.
 

Centralny Rejestr Beneficjentów Rzeczywistych

Projekt ustawy przewiduje ustanowienie Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych, zawierającego aktualne informacje o beneficjentach rzeczywistych osób prawnych. Takie rozwiązanie ma na celu zapewnienie transparentności osób prawnych oraz ułatwienie instytucjom obowiązanym identyfikację beneficjentów rzeczywistych. Rejestr ma zostać ustanowiony wraz z wejściem w życie ustawy, a podmioty zobowiązane (spółki jawne, komandytowe, komandytowo-akcyjne, z o.o., akcyjne, z wyjątkiem spółek publicznych, fundacje i stowarzyszenia) będą musiały zgłosić informacje o beneficjentach rzeczywistych do rejestru pod rygorem nałożenia na nie kary pieniężnej.

Dodatkowo, projekt wprowadza zmianę w sposobie określania beneficjenta rzeczywistego. Jeśli po wyczerpaniu możliwych sposobów, nie uda się zidentyfikować beneficjenta rzeczywistego klienta, instytucja obowiązana będzie mogła traktować, jako beneficjenta rzeczywistego osobę zajmującą w strukturze klienta wyższe stanowisko kierownicze. Projekt ustawy określa ponadto, że instytucja obowiązana może przyjąć takie założenie, jeśli w stosunku do potencjalnego klienta nie zachodzi podejrzenie popełnienia przestępstwa prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu. Powyższe zmiany mogą ułatwić identyfikację struktury własnościowej i dzięki temu usprawnić proces akceptacji klientów przez instytucje objęte ustawą.

Środki bezpieczeństwa finansowego

Zgodnie z treścią IV Dyrektywy AML, projekt ustawy obniża próg konieczności stosowania środków bezpieczeństwa finansowego z 15.000 EUR do 10.000 EUR wobec klientów zawierających transakcje gotówkowe.

Dodatkowo, rozszerzona została lista przypadków, w jakich instytucje obowiązane mogą stosować uproszczone środki bezpieczeństwa finansowego oraz tych, w których powinny stosować środki wzmożone. Należy również pamiętać, że decyzja o zastosowaniu uproszczonych środków bezpieczeństwa wobec klienta powinna być poprzedzona udokumentowaną indywidualną analizą ryzyka. W praktyce oznacza to, że np. automatyczne zastosowanie środków uproszczonych na podstawie spełnienia określonego warunku nie będzie możliwe. W projekcie ustawy zrezygnowano także kategorii tzw. państw równoważnych, wobec których instytucje obowiązane mogą obecnie odstąpić od stosowania środków bezpieczeństwa finansowego. Instytucje objęte ustawą będą, więc musiały dostosować procedury wewnętrzne oraz systemy monitorowania transakcji tak, aby uwzględniały one nowe wymagania.

Osoby zajmujące eksponowane stanowiska polityczne (PEP)

Nowe przepisy istotnie zmieniają definicję osób zajmujących eksponowane stanowiska polityczne, tzw. PEP. Projekt ustawy włączył w zakres definicji PEPa, osoby zajmujące eksponowane stanowiska polityczne mające miejsce zamieszkania w Polsce (dotychczas PEPami były osoby zamieszkujące „poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej”). Dla instytucji obowiązanych może to oznaczać konieczność zweryfikowania istniejącej bazy klientów w celu zidentyfikowania relacji z klientami zajmującymi eksponowane stanowiska polityczne i zastosowanie rozszerzonych środków bezpieczeństwa finansowego. Warto też zauważyć, że zgodnie z projektem ustawy, relacja gospodarcza z klientem będącym PEPem będzie mogła być nawiązana lub kontynuowana po uzyskaniu zezwolenia kadry kierowniczej wyższego szczebla, a nie tak, jak dotychczas, członka zarządu bądź osoby wyznaczonej przez zarząd.
 

Raportowanie transakcji podejrzanych i wstrzymanie transakcji

Na mocy obowiązującej ustawy, po złożeniu zawiadomienia o transakcji podejrzanej, instytucja obowiązana nie może zrealizować zgłoszonej transakcji przez 24 godziny od potwierdzenia przyjęcia zgłoszenia. W projekcie nowej ustawy, czas wstrzymania realizacji transakcji został wydłużony do 48 godzin. Dodatkowo, projekt ustawy wydłuża okres, na jaki Generalny Inspektor może wstrzymać transakcję z 72 do 96 godzin. Z 3 na 6 miesięcy ma zmienić się również czas, na jaki transakcja może zostać wstrzymana decyzją prokuratora. Te same zasady mają odnosić się do blokady rachunku, która może zostać nałożona na wniosek prokuratora w przypadku podejrzenia o związek z przestępstwem prania pieniędzy, finansowania terroryzmu lub popełnienie przestępstwa skarbowego.
 

Procedura grupowa

Projekt ustawy wprowadza obowiązek ustanowienia procedury w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, obowiązującej na poziomie grupy kapitałowej. Obowiązkami podmiotów wchodzących w skład grupy będzie wdrożenie ogólnych zasad i procedur, w tym polityk dotyczących ochrony danych i wymiany informacji w ramach grupy, skutecznie wdrażanych na poziomie oddziałów i większościowych spółek zależnych państw członkowskich i państw trzecich.
 

Kary pieniężne

Projekt zaostrza kary za brak wykonania obowiązków przewidzianych w ustawie. Maksymalna wysokość kary pieniężnej możliwa do nałożenia na instytucję obowiązaną wzrośnie z obecnych 750 000 zł, do 5 000 000 euro lub 10% rocznego przychodu. Dodatkowo, osoby odpowiedzialne za realizację obowiązków wynikających z ustawy oraz nadzór mogą w przypadku uchybień zostać ukarane grzywną lub karą pozbawienia wolności do 3 lat.

Zmiany przedstawione w projekcie ustawy z pewnością wymuszą na instytucjach obowiązanych działania zmierzające do weryfikacji stopnia zgodności z nowymi wymogami oraz wdrożenia niezbędnych zmian. W oparciu o obecny kształt ustawy można przypuszczać, że główne wyzwania będą stanowić:

• przeprowadzenie i aktualizacja oceny indywidualnego ryzyka AML instytucji obowiązanej, uwzględniającego specyfikę działalności, jej rozmiar, zasięg geograficzny, bazę klientów, oferowane produkty, kanały dystrybucji itp., a także
• dokonanie przeglądu bazy klientów w związku ze zmianami definicyjnymi PEP oraz beneficjenta rzeczywistego, a także przeprowadzenie oceny ryzyka bazy klientów;

Nie należy zapominać również o aktualizacji funkcjonujących polityk i procedur w obszarze AML oraz przeszkoleniu pracowników.

Autorzy: Małgorzata Wójcik-Czarnecka, Jakub Florek