Banki tracą jedno ze źródeł przychodu

Artykuł

Banki tracą jedno ze źródeł przychodu

Uchylenie art. 482 § 2 Kodeksu cywilnego

Biuletyn prawny dla branży finansowej | maj 2019 r.

Dnia 15 lutego 2019 roku weszła w życie ustawa z dnia 6 grudnia 2018 roku o zmianie ustawy – Kodeks cywilny. Ustawa ta wprowadziła niebagatelną zmianę dla działających w Polsce banków, polegającą na uchyleniu art. 482 § 2 Kodeksu cywilnego. Przepis ten przewidywał odstępstwo od wyrażonego w art. 482 § 1 Kodeksu cywilnego ogólnego zakazu umawiania się z góry o zapłatę odsetek od zaległych odsetek (tzw. zakaz anatocyzmu)1.

W myśl uchylonego art. 482 § 2 Kodeksu cywilnego, tzw. zakaz anatocyzmu nie dotyczył pożyczek długoterminowych udzielanych przez instytucje kredytowe. Przepis ten dopuszczał więc pobieranie odsetek od zaległych odsetek od pożyczek długoterminowych udzielanych przez instytucje kredytowe, tj. banki. Choć literalne brzmienie art. 482 § 2 Kodeksu cywilnego odnosiło się wyłącznie do pożyczek długoterminowych, to zarówno w orzecznictwie sądów powszechnych2, jak i wśród przedstawicieli doktryny prawniczej3 wyrażany jest pogląd, zgodnie z którym użyty w tym przepisie zwrot „pożyczka” odnosił się także do kredytów bankowych.

Istota regulacji wprowadzonej przez art. 482 § 2 Kodeksu cywilnego została dokładnie wyjaśniona w jednym z wyroków Sądu Najwyższego4, zgodnie z którym: „nie ma przeszkód prawnych, aby bank udzielający długoterminowego kredytu ustalił w umowie kredytowej ze swoim kontrahentem - kredytobiorcą wysokość odsetek oraz sposób ich naliczania (z kapitalizacją lub bez) z uwzględnieniem aktualnych i prognozowanych warunków rynku kapitałowego i techniki kredytowania. Konsekwencją wyłączenia, na podstawie i w granicach wyznaczonych art. 482 § 2 KC, tzw. anatocyzmu, przewidzianego w art. 482 § 1 KC, jest możliwość umówienia się z góry przez strony długoterminowej umowy kredytowej, a więc jeszcze przed powstaniem zaległości, o zapłatę w przyszłości odsetek od zaległych i skapitalizowanych odsetek, opóźnienia zapłaty których dopuści się w przyszłości kredytobiorca”.

Jak wskazane zostało w uzasadnieniu ustawy zmieniającej, uchylenie art. 482 § 2 Kodeksu cywilnego nie spowoduje, że instytucje kredytowe nie będą mogły żądać zapłaty odsetek od zaległych odsetek – będzie to jednak możliwe po spełnieniu ogólnych warunków wynikających z art. 482 § 1 Kodeksu cywilnego. Wyrażone w tym przepisie wyjątki od tzw. zasady anatocyzmu dopuszczają bowiem możliwość żądania odsetek za opóźnienie od zaległych odsetek z chwilą wytoczenia o nie powództwa albo w przypadku wyrażenia przez strony zgody na doliczenie zaległych odsetek do dłużnej sumy po powstaniu zaległości. W pierwszym przypadku wierzyciel, już po wygaśnięciu długu głównego, dochodząc samych odsetek za opóźnienie może więc dochodzić również odsetek od tych odsetek, z tym że liczone one będą od chwili wytoczenia o nie powództwa5.

Co jednak bardzo istotne, art. 2 ustawy nowelizującej stanowi, że do odsetek należnych przed dniem wejścia w życie tej ustawy zastosowanie mają przepisy dotychczasowe. Omawiana zmiana przepisów będzie miała więc zastosowanie jedynie wobec odsetek należnych przed dniem wejścia w życie nowelizacji – istotna zatem będzie nie data zawarcia umowy zawierającej odstępstwo od tzw. zakazu anatocyzmu zgodnie z art. 482 § 1 Kodeksu cywilnego, a data wymagalności odsetek należnych z tytułu zawartej umowy kredytu albo umowy pożyczki, przewidujących tego rodzaju odstępstwo.

W ocenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej – będącego inicjatorem opisywanej zmiany – „podstawowym problemem obecnie istniejącej regulacji jest nieuzasadnione uprzywilejowanie instytucji kredytowych, które są niewątpliwie silniejszą stroną stosunku cywilnoprawnego, jakim jest umowa kredytu, czy też pożyczki, kosztem dłużników6.

Podsumowując, od momentu wejścia w życie ustawy nowelizującej przepisy Kodeksu cywilnego niedopuszczalnym jest kształtowanie przez banki umów kredytu oraz umów pożyczki w ten sposób, że z góry za dopuszczalne uznane zostanie naliczanie przez bank odsetek od zaległych odsetek, na co pozwalała – już nieobowiązująca – regulacja art. 482 § 2 Kodeksu cywilnego. W naszej ocenie zmiana ta może wywrzeć negatywny wpływ na wyniki finansowe banków, które nie mogąc dalej korzystać z uchylanej regulacji art. 482 § 2 Kodeksu cywilnego zostaną pozbawione jednego z pobocznych źródeł przychodu z prowadzonej przez nie działalności gospodarczej. Nadal możliwym jednak będzie dochodzenie przez banki zapłaty odsetek od zaległych odsetek, naliczanych jednakże dopiero od momentu wytoczenia powództwa o zaległe odsetki.

Mariusz Banaś, Adwokat, Senior Associate, Deloitte Legal

Przykład:

„Dnia 10 stycznia 2018 roku bank zawarł z klientem umowę kredytu, zgodnie z którą klient zobowiązany jest do zapłaty w ustalonych terminach rat w wysokości 1100 zł, przy czym 1000 zł jest przeznaczane na spłatę kapitału, a 100 zł stanowi kwota odsetek kapitałowych.

Przed 15 lutego 2019 roku, w przypadku wystąpienia opóźnienia w zapłacie kwoty raty umowy kredytu, bank miał możliwość naliczania odsetek za opóźnienie zarówno od kwoty przeznaczonej na spłatę kapitału (w naszym przykładzie 1000 zł), jak i, korzystając z wyjątku od tzw. zakazu anatocyzmu wyrażonego w art. 482 § 2 Kodeksu cywilnego, od kwoty odsetek kapitałowych (tj. 100 zł).

Od 15 lutego 2019 roku, w przypadku wystąpienia opóźnienia w zapłacie należności z umowy kredytu, bank może naliczać odsetki za opóźnienie jedynie od kwoty przeznaczanej na spłatę kapitału (tu – 1000 zł), a od kwoty odsetek kapitałowych (100 zł) tylko na zasadach ogólnych zgodnie z art. 482 § 1 Kodeksu cywilnego, tj. jedynie od momentu wytoczenia powództwa o ich zapłatę, chyba że po powstaniu zaległości bank oraz klient zgodzili się na doliczenie zaległych odsetek kapitałowych do dłużnej sumy.”
 

Przypisy:

1) Art. 482 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku – Kodeks cywilny (tekst jedn.: Dz.U. z 2018 r. poz. 1025, ze zm.):

§ 1. Od zaległych odsetek można żądać odsetek za opóźnienie dopiero od chwili wytoczenia o nie powództwa, chyba że po powstaniu zaległości strony zgodziły się na doliczenie zaległych odsetek do dłużnej sumy.
§ 2. Przepis paragrafu poprzedzającego nie dotyczy pożyczek długoterminowych udzielanych przez instytucje kredytowe.

2) Zob. wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 29 listopada 2001 roku, V CKN 603/00; wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 2 lutego 2018 roku, II CSK 498/17; wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu – I Wydział Cywilny z dnia 7 marca 2013 roku, I ACa 1211/12.

3) Zob. W. Popiołek, K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny. Tom II. Komentarz. Art. 450-1088, komentarz do art. 482 Kodeksu cywilnego, wyd. 9, 2018, Legalis; W. Borysiak, K. Osajda (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, komentarz do art. 482 Kodeksu cywilnego, wyd. 20, 2018, Legalis; Z. Gawlik, A. Kidyba (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania – część ogólna, komentarz do art. 482 Kodeksu cywilnego, wyd. 2, 2014, Lex.

4) Zob. wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 29 listopada 2001 roku, V CKN 603/00.

5) Zob. K. Zagrobelny, E. Gniewek (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, komentarz do art. 482 Kodeksu cywilnego, wyd. 8, 2017, Legalis; wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 17 maja 2002 roku, I CKN 827/00.

6) Zob. http://www.sejm.gov.pl/sejm8.nsf/druk.xsp?nr=2876
 

Czy ta strona była pomocna?