Prawo holdingowe w końcu zagości w polskim porządku prawnym – znamy już datę wejścia w życie nowelizacji Kodeksu spółek handlowych

Grupa spółek

Ustawa ma na celu wprowadzenie do polskiego ustawodawstwa szczególnych regulacji dla grupy spółek – tj. zgodnie z nową definicją – spółki dominującej i spółki albo spółek zależnych, będących spółkami kapitałowymi, kierujących się zgodnie z uchwałą o uczestnictwie w grupie spółek wspólną strategią w celu realizacji wspólnego interesu (interes grupy spółek), uzasadniającą sprawowanie przez spółkę dominującą jednolitego kierownictwa nad spółką zależną albo spółkami zależnymi.

Ustawa przewiduje, że decyzja o uczestnictwie w grupie spółek następować będzie na podstawie uchwały zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia spółki zależnej, które podejmą uchwałę o uczestnictwie w grupie spółek ze wskazaniem spółki dominującej, zapadającą większością 3/4 głosów. Spółka dominująca i spółka zależna będą miały obowiązek ujawnienia swojego uczestnictwa w grupie spółek w rejestrze przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego. Nowelizacja wprowadza ponadto szereg zmian dotyczących funkcjonowania organów spółek.

Wiążące polecenia

Nowelizacja wprowadza instytucję wiążących poleceń, które wydawać spółce zależnej uczestniczącej w grupie spółek będzie mogła spółka dominująca, a które dotyczyć będą prowadzenia spraw spółki - jeśli będzie to uzasadnione interesem grupy spółek i o ile przepisy szczególne nie stanowią inaczej.
Polecenia te powinny być wydane w formie pisemnej lub elektronicznej pod rygorem nieważności. Wiążące polecenie powinno wskazywać co najmniej:

• oczekiwane przez spółkę dominującą zachowanie spółki zależnej w związku z wykonaniem wiążącego polecenia;
• interes grupy spółek, który uzasadnia wykonanie przez spółkę zależną wiążącego polecenia;
• spodziewane korzyści lub szkody spółki zależnej, które będą następstwem wykonania wiążącego polecenia, o ile występują; oraz
• przewidywany sposób i termin naprawienia spółce zależnej szkody poniesionej w wyniku wykonania wiążącego polecenia.

Wykonanie wiążącego polecenia przez spółkę zależną uczestniczącą w grupie spółek będzie wymagać uprzedniej uchwały zarządu spółki zależnej. Spółka zależna będzie mogła podjąć uchwałę o odmowie wykonania wiążącego polecenia:

• jeśli jego wykonanie doprowadziłoby do niewypłacalności lub takiego zagrożenia dla spółki;
• w przypadku spółek innych niż jednoosobowe, jeśli istnieje uzasadniona obawa, że polecenie byłoby sprzeczne z interesem spółki i wyrządzi szkodę, która nie będzie naprawiona przez spółkę dominującą lub inną spółkę zależną przez 2 lata od zdarzenia wyrządzającego szkodę (chyba że umowa albo statut spółki stanowi inaczej).

Umowa albo statut spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek mogą także przewidywać dodatkowe przesłanki odmowy wykonania wiążącego polecenia.

Odpowiedzialność spółki dominującej

W projekcie prawa holdingowego przewidziano także odpowiedzialność spółki dominującej za skutki wydania wiążącego polecenia wykonanego następnie przez spółkę zależną uczestniczącą w grupie spółek. Jest to odpowiedzialność wobec spółki zależnej, wierzycieli spółki zależnej, oraz wspólników (akcjonariuszy) mniejszościowych spółki zależnej.

• Ustawa kształtuje odpowiedzialność spółki dominującej wobec spółki zależnej. Zgodnie z treścią nowych przepisów spółka dominująca będzie odpowiadać wobec spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek za szkodę, która została wyrządzona wykonaniem wiążącego polecenia i która nie została naprawiona w terminie wskazanym w wiążącym poleceniu, chyba że nie ponosi winy. Odpowiedzialność spółki dominującej ustalać się będzie z uwzględnieniem obowiązku lojalności wobec spółki zależnej podczas wydawania i wykonania wiążącego polecenia. Natomiast za szkodę wyrządzoną jednoosobowej spółce zależnej spółka dominująca będzie jedynie odpowiadać, jeżeli wykonanie wiążącego polecenia doprowadziło do jej niewypłacalności. Jeżeli spółka zależna nie wytoczy powództwa o naprawienie szkody wyrządzonej jej przez spółkę dominującą w terminie roku od dnia upływu terminu wskazanego w wiążącym poleceniu, każdy wspólnik albo akcjonariusz spółki zależnej będzie mógł wytoczyć powództwo o naprawienie szkody wyrządzonej tej spółce.
• Uregulowano odpowiedzialność odszkodowawczą spółki dominującej względem wierzycieli spółki zależnej w sytuacji, gdy egzekucja przeciwko spółce zależnej okaże się bezskuteczna, zaś szkoda występująca u wierzycieli spółki zależnej powstała w wyniku stosowania się przez tę spółkę do wiążącego polecenia spółki dominującej (chyba że spółka dominująca nie ponosi winy).
• Wprowadzono odpowiedzialność spółki dominującej za obniżenie wartości udziału albo akcji spółki w stosunku do wspólnika (akcjonariusza) spółki zależnej. Odnosi się to do sytuacji, gdy obniżenie jest następstwem wykonania przez spółkę zależną wiążącego polecenia spółki dominującej, a spółka dominująca na dzień wydania wiążącego polecenia dysponowała, bezpośrednio lub pośrednio, większością głosów umożliwiającą podjęcie uchwały o uczestnictwie w grupie spółek oraz o zmianie umowy albo statutu tej spółki zależnej.
  
  

W projekcie ujęto także bezpośrednią odpowiedzialność spółki dominującej względem wspólników (akcjonariuszy) spółki zależnej. Wspólnik lub wspólnicy mniejszościowi albo akcjonariusz lub akcjonariusze mniejszościowi spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek reprezentujący co najmniej 10% kapitału zakładowego będą mogli zwrócić się do sądu rejestrowego z wnioskiem o wyznaczenie firmy audytorskiej w celu zbadania rachunkowości oraz działalności grupy spółek.

Natomiast wspólnik lub wspólnicy mniejszościowi albo akcjonariusz lub akcjonariusze mniejszościowi reprezentujący nie więcej niż 10% kapitału zakładowego spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek będą mogli żądać umieszczenia w porządku obrad najbliższego posiedzenia wspólników albo walnego zgromadzenia sprawy podjęcia uchwały o przymusowym odkupie ich udziałów albo akcji przez spółkę dominującą (tzw. sell-out).

Nowe uprawnienia rady nadzorczej

Ustawa nadaje radzie nadzorczej nowe, szczególne kompetencje, do których należą, m.in.:

• coroczne sporządzanie sprawozdań z działalności rady nadzorczej i składanie zgromadzeniu wspólników;
• możliwość badania wszystkich dokumentów spółki, dokonywanie rewizji stanu majątku spółki oraz żądania od zarządu, prokurentów i osób zatrudnionych w spółce (również w oparciu o umowy cywilnoprawne) informacji, dokumentów, sprawozdań i wyjaśnień;
• możliwość wyboru doradcy rady nadzorczej - będzie on uprawniony do uzyskania informacji niezbędnych do przeprowadzenia badania określonych zagadnień dotyczących spółki, w tym jej majątku. Zarządy spółek będą zaś obowiązane do zapewnienia dostępu do dokumentów i udzielania informacji doradcy w toku takiego badania.

Zwiększą się także kompetencje rady nadzorczej w zakresie wzmocnienia jej kontroli nad majątkiem spółki - w przypadku zawarcia przez spółkę ze spółką dominującą, spółką zależną lub spółką z nią powiązaną transakcji, której wartość zsumowana z wartością transakcji zawartych z tą samą spółką w okresie roku obrotowego przekracza 10% sumy aktywów spółki ustalonych na podstawie ostatniego zatwierdzonego sprawozdania finansowego, wymagana będzie zgoda rady nadzorczej, chyba że statut (umowa) stanowi inaczej. Powyższe ma nie dotyczyć spółek należących do grupy spółek i spółek, których co najmniej jedna akcja jest dopuszczona do obrotu na rynku regulowanym zgodnie z przepisami o obrocie instrumentami finansowym.

Ponadto prawo holdingowe wprowadza postanowienie o nieograniczonym w czasie obowiązku lojalności i zachowania tajemnicy przez członków rady nadzorczej, doradców rady nadzorczej i członków zarządu - także po wygaśnięciu mandatu.

Pozostałe zmiany

Aby umożliwić spółce dominującej sprawne zarządzanie grupą spółek – obok wiążących poleceń – wprowadzono także:

• prawo dostępu do informacji spółki dominującej o spółkach zależnych;
• prawo rady nadzorczej spółki dominującej do sprawowania stałego nadzoru nad realizacją interesu grupy spółek przez spółkę zależną uczestniczącą w grupie spółek, chyba że umowa albo statut spółki dominującej lub zależnej stanowi inaczej; oraz
• prawo do przymusowego wykupu udziałów albo akcji należących do wspólników (akcjonariuszy) mniejszościowych spółki zależnej reprezentujących nie więcej niż 10% kapitału zakładowego przez spółkę dominującą, która reprezentuje bezpośrednio co najmniej 90% kapitału zakładowego (tzw. squeeze-out).

Zasada biznesowej oceny sytuacji

Nowelizacja wprowadza regułę business judgment rule, czyli zasadę biznesowej oceny sytuacji, która przewiduje wyłączenie odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną spółce wskutek decyzji organów, które okażą się błędne – o ile były one podejmowane w granicach uzasadnionego ryzyka gospodarczego w oparciu o adekwatne do okoliczności informacje. Zgodnie z nowym brzmieniem przepisów Kodeksu spółek handlowych (art. 293 § 3 dla spółek z o.o., art. 483 § 3 dla spółek akcyjnych) członek zarządu, rady nadzorczej oraz likwidator nie narusza bowiem obowiązku dołożenia staranności wynikającej z zawodowego charakteru swojej działalności, jeżeli postępując w sposób lojalny wobec spółki, działa w granicach uzasadnionego ryzyka gospodarczego, w tym na podstawie informacji, analiz i opinii, które powinny być w danych okolicznościach uwzględnione przy dokonywaniu starannej oceny.

Sankcje

Przepisy prawa holdingowego wskazują także sankcje, którym podlegać będą osoby z kręgu podmiotów obowiązanych do przedstawienia wiadomości żądanych przez radę nadzorczą (m. in. zarząd, prokurenci, pracownicy) za nieprzekazanie w terminie żądanych przez radę nadzorczą informacji, dokumentów, sprawozdań bądź wyjaśnień, lub przekazanie ich niezgodnych ze stanem faktycznym lub zatajenie danych wpływających na ich treść. Są to:

• w przypadku działania umyślnego - grzywna nie niższa niż 20 000 złotych i nie wyższa niż 50 000 złotych albo kara ograniczenia wolności;
• w przypadku działania nieumyślnego - grzywna nie niższa niż 6 000 złotych i nie wyższa niż 20 000 złotych.
  
  

Takiej same karze podlegać będą osoby doprowadzające do tego, że zarząd nie zapewnia doradcy rady nadzorczej dostępu do dokumentów, nie udziela mu żądanych informacji, przekazuje je niezgodne ze stanem faktycznym, lub zataja dane wpływające w istotny sposób na ich treść.

Nowelizacja a sektor finansowy

Co istotne, ustawa stanowi, że przepisów ustawy o spółce zależnej uczestniczącej w grupie spółek nie stosuje się, m.in., do spółki publicznej lub spółki będącej podmiotem objętym nadzorem nad rynkiem finansowym.

Zgodnie z opinią Komisji Nadzoru Finansowego („KNF”) do projektu ustawy podmioty rynku finansowego podlegające nadzorowi Komisji mają szczególny status podmiotów zaufania publicznego, a interes grupy spółek nie może dominować nad interesem klientów tych podmiotów. W związku z tym nowe przepisy nie powinny prowadzić do osłabienia wynikających z obowiązujących obecnie przepisów mechanizmów gwarancji tych interesów, którymi przede wszystkim są stabilność finansowa podmiotów rynku finansowego oraz nadzór KNF nad ich działalnością. Komisja wskazywała, że członkowie organów podmiotu nadzorowanego nie ponosiliby odpowiedzialności za wykonanie wiążącego polecenia, otrzymanego od akcjonariusza większościowego, a narzędzia służące egzekwowaniu odpowiedzialności takiego akcjonariusza przez KNF są ograniczone. W naszej ocenie w takim przypadku (gdyby instytucja nadzorowana mogła być spółką zależną uczestniczącą w grupie spółek, do których zastosowanie mogły mieć nowe przepisy) warto byłoby również przeanalizować kwestię przepływu tajemnic prawnie chronionych w poszczególnych przypadkach zastosowania omawianej regulacji.

Jednak, bazując na literalnej wykładni wyłączenia, przepisy ustawy nie znajdują zastosowania tylko w zakresie odniesienia do spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek. Brak generalnego wyłączenia może wskazywać, że ustawa znajdzie zastosowanie do rynku finansowego w przypadku, gdy podmiot nadzorowany jest spółką dominującą wobec nienadzorowanej spółki zależnej.

Podsumowanie

Przedstawione zmiany przepisów zakładają wprowadzenie do polskiego porządku prawnego regulacji prawa holdingowego. Jego wejście w życie znacząco wzmocni rolę spółek dominujących w grupach spółek, a spółki uczestniczące w grupie spółek będą zobowiązane do ujawnienia tego faktu poprzez wzmiankę w rejestrze przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego. Ponadto szereg zmian obejmie zasady działania organów spółek, m.in. poszerzając kompetencje rad nadzorczych oraz wprowadzając znaną z prawa anglosaskiego zasadę biznesowej oceny sytuacji, kształtującą odpowiedzialność organów spółek.

Zapraszamy do zapoznania się z naszym Blogiem Prawo Nowych Technologii

Innowacje i wszechobecna cyfryzacja napędzają wzrost przedsiębiorstw i są dziś nieodzownym elementem strategii każdej organizacji. W dynamicznie zmieniającej się rzeczywistości, niezwykle ważna jest umiejętność stosowania odpowiednich regulacji prawnych i podatkowych.

DOWIEDZ SIĘ WIĘCEJ