De energietransitie vraagt om een regionale investeringsstrategie

English version

Energietransitie als regionaal proces

Overheden, maatschappelijke partners, netbeheerders, het bedrijfsleven en waar mogelijk bewoners werken in de RES regionaal gedragen keuzes uit. Deze keuzes worden ‘vertaald naar gebieden, projecten en naar de implementatie en uitvoering van die projecten.’ In de RES wordt vastgelegd:

• welke energiedoelstellingen er moeten worden gehaald op welke termijn;
• hoe ruimtelijke inpassing met maatschappelijke betrokkenheid wordt georganiseerd;
• hoe langjarige samenwerking tussen alle regionale partijen wordt geregeld.

Wat opvalt is een sterke focus op het proces en (terecht) ook op de ruimtelijke inpassing. Het is goed dat de samenwerking op regionaal niveau actief wordt gestimuleerd en opgepakt. Wat in het klimaatakkoord nog mist, is een onderkenning dat de energietransitie - naast een ingewikkeld proces - ook een grootschalige investeringsopgave is. Dat de te formuleren doelstellingen zullen samengaan met haalbare business cases is niet vanzelfsprekend.

De ondersteuning vanuit de Rijksoverheid via het Nationaal Programma RES is in deze fase procesmatig en richt zich op het komen tot ‘vergelijkbare en optelbare’ RES’en op basis van een ‘gemeenschappelijk te gebruiken data- en informatiebasis’ en waarbij de regio’s ‘elkaar uitdagen tot het maken van betere plannen’. De gedachte lijkt te zijn dat als het proces goed is en de plannen goed zijn, de investeringen vanzelf zullen volgen. De toegezegde Rijksinvestering in het kader van de RES’en beperkt zich voorlopig tot een procesinvestering van € 22,5 mln per jaar (€ 0,5 mln per jaar per regio en € 7,5 mln voor het overall programma).

In het Klimaatakkoord wordt ook gesproken over de (private) financiering van de energietransitie. Deze marktfinanciering zal (begrijpelijkerwijs) uitgaan van gangbare, marktconforme risico-/rendementsdoelstellingen. Onduidelijk blijft nog hoe de ‘bijdragen van de overheid’ er uit gaan zien voor wat betreft (1) strategische focus, (2) type financieel instrumentarium en (3) financiële omvang.

Publiek-privaat investeren in transitieopgaven 

Transitieopgaven en -projecten zijn naar hun aard uitdagend. Risico/rendement-verhoudingen zijn ten opzichte van conventionele projecten vaak minder goed en terugverdientijden zijn onzeker. Het komen tot een positieve investeringsbeslissing is daarom vaak lastig. We zien steeds vaker dat private partijen - buiten de bekende subisidiekanalen - ondersteuning vragen van publieke partijen of havenbedrijven om een investeringsbeslissing mogelijk te maken. Wij zien supportmechanismen in eigen vermogen, zachte leningen, investeringen in infrastructuur en utilities, subsidie en lobbysupport richting Rijk en/of Europa. 

Ook zien wij regionale en lokale overheden die moeilijke investeringen oppakken in bijvoorbeeld warmtenetten en pogen deze financieel gezond en verkoopbaar te maken. Beide partijen (publiek en privaat) zijn vaak op zoek naar houvast voor hun investeringsbeslissingen. Daarbij spelen vragen als: Wat is mijn rol? Wie doen er mee? Wie investeert? Wat is het langetermijnperspectief? Hoe krijgen we dit rendabel?

Regionale overheden hebben een belangrijke strategische rol in het realiseren van de energietransitie. Het opstellen van een RES is een goede eerste stap om de investeringsopgave in beeld te brengen. Regionale overheden hebben – bijvoorbeeld via een havenbedrijf of een regionale ontwikkelingsmaatschappij – bij uitstek zicht op de circulaire en duurzaamheidsprojecten die boven de markt hangen en hoe deze projecten kunnen bijdragen aan zowel de energietransitie als de regionale economie. Door deze inzichten te koppelen aan de RES’en worden de contouren van een investeringsagenda duidelijker en wordt ook duidelijker hoe regionale overheden via subsidies, overheidsdeelnemingen of andere instrumenten gericht duwtjes in de rug kunnen geven om de energietransitie te versnellen. 

Gericht regionaal investeringskapitaal 

De energietransitie is een publiek-private transitieopgave die gepaard gaat met grootschalige investeringen. Transitie investeringen kennen vaak moeilijke business cases met veel risico’s en onzekerheden. Er zijn investeringen nodig in bijvoorbeeld (rest)warmtenetten, geothermie, netcapaciteit, waterstof, alternatieve grondstoffen voor de industrie, etc. De paradox is dat dergelijke investeringen hoe dan ook nodig zijn – om kabinetsdoelstellingen te behalen als volledig gasloos in 2050 – maar er tegelijkertijd nog veel onduidelijk is over welke oplossingen optimaal zijn. Optimaal bezien vanuit (1) CO2-reductie, (2) leveringscontinuïteit, (3) breed draagvlak, (4) schaalbaarheid en ‘last but not least’ (5) financiële haalbaarheid.

Gericht (regionaal) publiek investeringskapitaal gaat in onze optiek essentieel zijn om de energietransitie aan te jagen en te versnellen. Wij pleiten voor een minder reactief financieel instrumentarium (subsidies) en meer proactieve investeringen in sleutelprojecten die de energietransitie versnellen. Gericht regionaal investeren vraagt om een regionaal investeringskader binnen een gedragen regionale strategie. Aan dit laatste wordt gewerkt. Wij kijken met veel belangstelling naar de totstandkoming van de RES’en en de investeringsopgaven die daar zonder twijfel uit voort gaan vloeien. Wij pleiten voor het toewerken naar een regionale investeringsagenda waarbij wij ondersteuning kunnen bieden in het komen tot business cases, het prioriteren en het publiek-privaat haalbaar maken daarvan.

Meer weten?

Wilt u meer weten? Neem dan contact op met Mark Platier of Hielke Bos via de onderstaande gegevens.