Big retail maakt zich klaar om in de zorg te stappen

Lucien Engelen is strateeg zorginnovatie en werkt onder meer voor adviesbureau Deloitte en Laurentius Ziekenhuis in Roermond. Engelen is een veelgevraagd spreker. En met 800.000 volgers op LinkedIn een influencer. Hij ontwikkelt en implementeert zorginnovatie in de praktijk, schreef diverse boeken over de digitale transformatie in de zorg. Mensen inspireren en bewegen om op dit gebied stappen te zetten. En prikkelen. Zoals ook in dit interview.

Hoe kijken patiënten naar digitalisering?

“Patiënten konden tijdens de corona-crisis eindelijk in de zorg de dingen doen die in de rest van de maatschappij al heel gewoon is, zoals het online passen en uitzoeken van een bril bij de opticien, het online boeken van een reis of het online bestellen van een product dat de volgende dag bij je wordt bezorgd op de plek waar jij dan bent. Patiënten zijn oprecht verbaasd dat digitalisering in de zorg pas nu zijn beslag krijgt. Waarom sta ik in de wachtrij in de apotheek en waarom zit ik in een wachtkamer van de huisarts terwijl een deel ook online kan? Tijdens de crisis had ik wél een consult op afstand met de huisarts. Laat die trend alsjeblieft doorgaan, roept de patiënt.”

Want we staan nog maar aan het begin, stelt Engelen. “Het gaat snel. In de Verenigde Staten is Amazon inmiddels de grootste apotheek. Toen ik dat een tijdje terug voorspelde moest de apotheker besmuikt lachen: dat gaat echt niet gebeuren, was de reactie van de apotheker en van de bestuurders. Nu is het zover. Let wel, achter de schermen gebeurt van alles. Big retail maakt zich klaar om in de groeimarkt zorg te stappen. Ook in Europa, ook in Nederland.”

Wat gebeurt er achter de schermen?

“Daarover kan ik natuurlijk niet in detail treden. Wat achter de schermen gebeurt, blijft achter de schermen. Ook als ik mijn oor op de verwarmingsbuizen leg dan hoor ik een helder patroon, een trend: Healthcare meets retail!”

En dat gaat niet altijd goed. Zo was er in de Verenigde Staten Haven, een samenwerking tussen Amazon, de zakenbank JP Morgan en belegger Warren Buffett. Doelstelling was om de hoge en stijgende kosten in de Amerikaanse gezondheidszorg definitief een halt toe te roepen. Het systeem van zorgverleners, farmaindustrie en zorgverzekeraars, met allemaal een eigen belang moest maar eens op de schop. Zorgverzekeraars zweetten peentjes bij de oprichting. Maar drie jaar na de oprichting ging vorig jaar de steker uit Haven.

“Ja, het is mislukt, maar deze grote jongens hebben wel in de keuken kunnen kijken -was dat wellicht juist het doel-, ze weten hoe het verzekeringsstelsel in elkaar zit en komen momenteel in digitale vorm terug, zoals Amazon-care.”

Zorg en retail dus. Volgens de visionair is de supermarkt straks nog het enige bastion in de wijk. “De plek voor bankzaken, postzegels kopen is het al. En de plaats voor de distributie van standaard geneesmiddelen en standaard herhaalmedicatie straks wellicht ook. Want laten we eerlijk zijn, en laat vooral de apotheker eerlijk zijn, de toegevoegde waarde van de apotheker is daarbij ná de eerste uitgifte toch minimaal?”

De supermarkt als het nieuwe gezondheidscentrum?

“Wat we nu nog supermarkt noemen is straks de centrale plek in de wijk. Een plek om samen te komen. Om boodschappen op te halen die we online hebben besteld maar ook de plek voor sociale interactie. Hét centrum in de wijk, een plek voor het geven van laagcomplexe zorg en voor welzijn. Aparte locaties voor de apotheker en de huisarts, het worden er steeds minder.

Retailisering van gezondheid gebeurt al in de praktijk. In Laurentius in Roermond kunnen bijvoorbeeld patiënten in de kiosk voor een geplande operatie zelf hun vitale waardes meten. Voorheen deed de screeningsverpleegkundige alle lichamelijke metingen en voerde deze in, in het dossier. Nu meten patiënten zelf bloeddruk, saturatie hartfrequentie, lengte, gewicht en BMI. De gegevens gaan dan rechtstreeks naar het patiëntendossier, zonder tussenkomst van een zorgverlener.

Meten in de supermarkt

“Wat nu nog in de kiosk in het ziekenhuis gebeurt kan binnenkort wellicht in de supermarkt. Daarover ben ik in gesprek met supermarktorganisaties. Nee, ik kan nog niet zeggen in welke supermarkt een zelfmeetkiosk komt. Wel dát het gebeurt. Straks hoeven de mensen niet meer naar het ziekenhuis om zelf te meten, maar gaan naar de supermarkt of de drogist. Begeleiding bij het meten bij implementatie gebeurt door vrijwilligers, of studenten geneeskunde en verpleging indien nodig. De volgende stap is natuurlijk dat de smartphone van de consument continu metingen verricht. Mijn Apple Watch meet nu al ECG en saturatie. En ‘rumour has it’ straks ook glucose. Non invasief!”

Monitoren van gezondheid verschuift dus van kliniek via supermarkt naar de mensen zelf, real-time en continu. ”We krijgen steeds meer inzicht in het menselijk, individueel DNA. Combineer dat inzicht met sociale klasse en eetpatroon dan gaan kassabonnetjes er in de supermarkt anders uitzien: ik betaal minder voor de producten en diensten die aantoonbaar goed voor mij zijn. En ik betaal meer voor producten die niet goed voor mij zijn. Deze beweging is al veel verder dan we denken.”

Hij doelt ook op de nieuwe 3D-printer van Elon Musk die nu al gepersonaliseerde covid-medicatie kan printen. “Binnen vijf tot tien jaar zijn er handzame printers die thuis jouw medicatie op maat printen, gemaakt op basis van jouw persoonlijk profiel dat is samengesteld door continue monitoring door middel van de smartphone. Nu is het al mogelijk om in één printgang – dus niet laagje voor laagje – een gepersonaliseerd pil te printen (FabRx). Dat gebeurt nú.”

Wat betekent dit voor de eerste lijn?

“Meer ouderen en minder werkers in de zorg – want er is een toenemend tekort aan mensen die in de zorg willen werken – betekent een toename van de zorgvraag. Er zijn nog steeds mensen die denken dat er meer geld naar de curatieve zorg gaat om zo de problemen op te lossen. Maar dat gaat echt niet gebeuren. Als er al geld bij komt, dan gaat dat naar preventie en niet naar het oplossen van de problemen aan de achterkant zo heeft corona ook aangetoond. Digitalisering en retailisering maken het mogelijk om de zorgvraag beter te reguleren. En om de stap te zetten van personalised medicine naar personalised health.”

Wat kunnen huisarts en apotheek nu al doen?

“Besteed meer aandacht aan preventie en leefstijl. Ondersteun patiënten bij het gebruik van digitale middelen. Maak die digitale middelen zo eenvoudig mogelijk. Dat is hard nodig want het verschil tussen het boeken van een vlucht naar Orlando met drie tussenstops is eenvoudiger dan een afspraak maken met je zorgverlener.”

Dat betekent een nieuw verdienmodel.

“In de zorg in ons land bestaat geen verdienmodel. De Verenigde Staten kent een verdienmodel en daarom is de zorg er drie keer zo duur. Hier hebben we een betaalmodel of verdeelmodel en we hebben met elkaar afgesproken dat de macrokosten zo verdeeld worden dat de mensen die het nodig hebben worden geholpen. Het verdeelmodel zal verschuiven, de deelfactor wordt anders als digitalisering in belang toeneemt. De totale zorgkosten groeien niet verder, want we kunnen met minder zorgverleners meer mensen helpen.”

En de zorgverzekeraar blijft de centen verdelen?

“Ik verwacht niet dat Nederland ‘the guts’ heeft om de positie van de zorgverzekeraar de komende 20 jaar te veranderen. Misschien dat zorgverzekeraars wel een grotere zorgplicht krijgen.”

Hoeveel guts hebben de twee nieuwe bewindslieden op VWS?

“De vakminister Ernst Kuipers maak je niets wijs. En Conny Helder kent de ouderenzorg als geen ander. Beiden weten precies wat wel en niet werkt in de zorg. Geef ze even de tijd. Inhaalzorg en de tekorten op de arbeidsmarkt bepalen nu de agenda. Ik verwacht dat deze ministers samen met de staatssecretaris op het vlak van preventie vaart maken en doorpakken op digitalisering.”

Ondertussen fronsen zorgverleners de wenkbrauwen bij jouw visie

“Die houding kom ik nog wel eens tegen. Toen ik jaren geleden begon met ontwikkelen en implementeren van remote monitoring met behulp van een pleister op de huid van de patiënt werd ik voor gek verklaard. Verpleegkundigen weigerden om het monitoren over te laten aan een pleister, want daarmee maak ik toch mezelf overbodig? Inmiddels hebben ziekenhuizen remote monitoring ingevoerd. Het is niet mijn taak om zorgverleners te overtuigen. Ik geef jaarlijks 150 lezingen, bezoek instellingen, bedrijven en overheden over de hele wereld. Ik zie deze ontwikkeling gebeuren, en die deel ik, om te helpen een beter beeld van de toekomst te krijgen.”

Wat kunnen zorgverleners zelf doen?

“We leven in een digitale maatschappij, maar hoe digitaal ben jij als zorgverlener? Stel jezelf die vraag. En kom dan niet aan met het ‘succes’ dat jouw patiënt herhaalmedicatie via een website kan bestellen. Maak iemand verantwoordelijk voor digitale ontwikkeling. En zorg dat die persoon niet meteen bij de enkels wordt afgezaagd als die iets zegt wat schier onmogelijk ‘lijkt’. Zet digitale ontwikkelingen op de agenda tijdens overleg. Denk erover na! Als jij niet investeert in digitalisering, dan is je bedrijf bij verkoop straks niets meer waard. De waarde van goodwill daalt al enige tijd, maar zal verdwijnen als straks bijvoorbeeld Amazon met een druk op de knop alle data van patiënten zelf krijgt.”

Terwijl we ons hier zorgen maken over EPD’s en PGO’s.

“Terwijl Apple, maar ook Amazon, al een werkend patiëntendossier heeft. Kijk, ik kan nu al met mijn Apple gegevens uit het ziekenhuisdossier laden, medicatie ophalen en delen met iedereen die ík heb uitgekozen. Moet het ziekenhuis, de huisarts en de apotheker natuurlijk wel meewerken. Ziekenhuizen in Oxford en Toronto werken al mee. In ons land zetten de ‘Hissen’ nu ook kleine stapjes vooruit. Maar waarom? Apple voldoet aan alle standaarden en werkt net als Spotify of Strava, op een manier die de patiënt als burger, als consument al gewend is.”

De patiënt wil persoonlijk contact met de zorgverlener

“Grote kul. Onzin. Dat willen we graag denken. Ik hecht grote waarde aan mijn huisarts. De laatste keer dat ik haar persoonlijk heb gezien is vier jaar geleden. In de tussenliggende tijd kreeg ik te maken met diverse huisartsen in opleiding, verschillende praktijkondersteuners en tal van assistentes. Belangrijk is dat de zorgverlener de historie, van persoonlijk tot medisch, van de patiënt kent. Dat is data en voelt zich beter thuis in een digitale omgeving dan in het hoofd van de zorgverlener.”

Zegt de hoogopgeleide patiënt

“Precies, begin dan ook met de groep patiënten die open staat voor digitale zorg. Dan krijg jij tijd om extra aandacht te besteden aan de patiënten die nog niet zo ver zijn.”

*) Dit artikel is mede gepubliceerd in Farma Magazine.