Onderzoek: 50 procent van de Nederlandse huishoudens is financieel kwetsbaar

We praten in Nederland vaak pas over geld als we in de financiële problemen zitten. Het lijkt wel of er maar twee opties zijn: met problemen ben je ongezond, zonder ben je gezond. Maar dat is een te zwart-witte weergave van de werkelijkheid. Financiële gezondheid moet in een bredere, positievere context bekeken worden. Want ook voor mensen zonder financiële problemen valt vaak nog veel winst te behalen. Dit onderzoek richt zich op het brede spectrum van financiële gezondheid, en dus niet alleen op schulden of inkomen.

Om inzicht te krijgen in de financiële gezondheid van Nederland en deze te kunnen meten heeft Deloitte een onderzoek laten uitvoeren onder 5.000 Nederlanders. Hierin is hen gevraagd naar hun situatie, gedrag, houding en gevoelens als het gaat om de onderliggende domeinen Inkomen, Uitgaven, Sparen, Lenen en Planning, en de balans daartussen. Ook hun kennis van financiële zaken en hun algehele financiële houding is hierin meegenomen. Er is sprake van financiële gezondheid als men in staat is, en het gevoel van controle heeft, om op een comfortabele manier aan alle huidige en lopende financiële verplichtingen te voldoen en de financiële zekerheid op te bouwen om levensdoelen na te streven.

De meest opvallende resultaten uit het onderzoek:

Financieel Gezond kan nóg gezonder

Bij financieel Gezonde mensen is ook nog genoeg ruimte voor verbetering. Maar liefst 31 procent van de financieel Gezonde mensen maakt geen financiële plannen. Een kwart heeft consumptieve schulden. Van deze groep heeft een op de tien geen idee hoe hun schulden eruitzien. Daarnaast heeft een op de tien geen buffer om zes maanden of langer rond te komen als hun belangrijkste bron van inkomsten plotseling wegvalt. Verder investeert een grote groep (ruim 40 procent) niet als ze voor langere tijd geld overhouden. Financiële gezondheid is dus ook voor de financieel Gezonde huishoudens iets om continu aan te werken. Dat ze nu financieel Gezond zijn, biedt geen garantie voor de toekomst.

Houding: veel aandacht voor korte termijn

Een gezonde financiële houding houdt in dat je niet te impulsief bent en zowel naar de korte als naar de lange termijn kijkt. Veel Nederlanders – ook Nederlanders die we tot de financieel Gezonde groep rekenen – laten zich in hun houding leiden door de korte termijn. Bij de vragen over hun financiële houding toont een kwart tot 35% van de respondenten een voorkeur voor de korte termijn. Zij lenen bijvoorbeeld liever geld om meteen iets te kopen dan dat ze ervoor sparen. Houding is niet hetzelfde als gedrag, maar mensen zullen gedrag waar ze positief tegenover staan wel eerder uitvoeren. Een focus op de korte termijn bemoeilijkt financieel rondkomen en vergroot het risico op betalingsachterstanden.

Financiële emancipatieslag nodig

Mannen lijken financieel gezonder dan vrouwen. Op vier van de vijf domeinen scoren mannen hoger – alleen de subscore van vrouwen op het domein Lenen is beter. Mannen hebben een hoger inkomen en kunnen daarmee vaker goed rondkomen. Vrouwen hebben ook minder grote spaarbuffers en kunnen hun inkomen minder goed voorspellen. Daarnaast hebben vrouwen niet alleen minder kennis van en inzicht in financiële zaken, ze voelen zich er ook onzekerder over. Op al deze vlakken liggen aanknopingspunten voor de financiële emancipatieslag die nodig is om de financiële positie van vrouwen te verbeteren.

De drie grootste steden: financieel het meest ongezond van Nederland

In de drie grootste steden wonen meer financieel Ongezonde mensen dan in andere delen van Nederland (31 procent versus 23 procent). Amsterdam, Rotterdam en Den Haag scoren op alle domeinen van financiële gezondheid lager dan de rest van Nederland. Vooral bij Uitgaven en Lenen is er veel ruimte voor verbetering. In deze steden wonen meer mensen die gezien hun persoonlijke kenmerken en omstandigheden een hoger risico lopen om in financieel kwetsbare situaties te komen, zoals jongeren en zzp’ers. Het leven van mensen in deze steden is ook een stuk veranderlijker dan dat van mensen in de rest van Nederland. Zo kregen relatief veel mensen het afgelopen jaar met een life event te maken. Denk bijvoorbeeld aan een scheiding of ontslag.
Mensen die een life event hebben meegemaakt zijn vaker financieel Ongezond.

Samen werken aan een financieel gezond Nederland

Dit onderzoek toont aan dat de noodzaak voor Nederlanders om stappen te zetten om hun financiële gezondheid en hun weerbaarheid te versterken steeds groter wordt. Niet alleen moet er gekeken worden naar de groep met schulden waar vaak veel aandacht naar uit gaat, ook bij financieel gezonde(re) mensen is er genoeg ruimte voor verbetering toont dit onderzoek aan. Dit heeft als voordeel dat minder mensen in de problematisch schulden komen als ze eerder werken aan hun financiële gezondheid (preventieve werking). Daarnaast draagt het verbeteren van financiële gezondheid bij aan hoger welzijn. Naast werkgevers zouden bijvoorbeeld ook gedragswetenschappers en beleidsmedewerkers een grotere rol moeten spelen in het financieel gezonder maken van Nederland.

Arjan Vliegenthart, directeur Nibud: “Geld raakt ons allemaal, en het is iedereen gegund om in een financieel gezonde situatie te zitten. We zien dat Nederlanders hun best doen om financieel gezond te zijn, maar dat dit in de praktijk vaak lastig is. Door huishoudens zelf, maar ook andere partijen zoals financiële dienstverleners en overheid inzicht te geven in financiële gezondheid en bestedingspatronen, levert het Nibud een bijdrage om de financiële gezondheid van Nederland verder te verbeteren.”

Peter van Loon, Partner Financial Services bij Deloitte: ”Financiële gezondheid is een breed maatschappelijk onderwerp dat niet onder de verantwoordelijkheid valt van alleen de overheid, één organisatie of een specifieke sector. Het is zorgelijk dat bijna 50 procent van de Nederlanders financieel Kwetsbaar of financieel Ongezond is. De financiële gezondheidsschaal die we ontwikkelden is niet alleen bedoeld om nieuwe inzichten te bieden, maar ook vooral om Nederlanders zelf aan te zetten tot verandering. Daarnaast kunnen organisaties deze inzichten gebruiken om Nederlanders hierbij te ondersteunen. Op deze manier willen we bijdragen aan het verbeteren van de financiële gezondheid van alle Nederlanders.”

Stefan van Woelderen, Sustainability Manager, Financial Health Lead ING: “ING kent als grootste financiële dienstverlener van Nederland het belang van financiële gezondheid. Dit is in het belang van iedereen in Nederland en door samen te werken kunnen we meer bereiken. Een mooi voorbeeld van een publiek-private samenwerking die hieraan bijdraagt is de Nederlandse Schuldhulproute. ING is nauw betrokken bij deze samenwerking die gericht is op het verbeteren van de financiële gezondheid van de kwetsbaarste huishoudens in Nederland. De resultaten van dit rapport laten zien dat het van groot belang is om aandacht te hebben voor financiële gezondheid in brede zin en dat er op meer vlakken nog veel ruimte voor verbetering is.’’

Onderzoeksverantwoording

Om inzicht te krijgen in de financiële gezondheid van Nederlanders en deze te kunnen meten heeft Deloitte in 2021 een onderzoek opgezet en uitgevoerd. Hierin werd hen gevraagd naar hun situatie, gedrag, houding en gevoelens als het gaat om de onderliggende domeinen Inkomen, Uitgaven, Sparen, Lenen en Planning, en de balans daartussen. Ook hun kennis van financiële zaken en hun algehele financiële houding is hierin meegenomen. Er is ook specifiek gekeken naar de financiële gezondheid van mensen die in deze coronaperiode een verandering in hun werksituatie meemaakten. Voor dit onderzoek is via onderzoeksbureau Ipsos in de periode van 29 juni tot en met 12 juli 2021 een vragenlijst uitgezet onder 5.000 Nederlanders. Het onderzoek is in samenwerking met het Nibud, ING en academici van de Universiteit Leiden ontwikkeld en is wetenschappelijk gevalideerd.