Nieuwe wetgeving in de zorg leidt tot disruptieve innovatie van buitenaf 

English version

Vijftig procent korting op je zorgverzekering in ruil voor toegang tot je medische data. Je bloeddruk laten meten bij een drogist als Etos in plaats van een omslachtige gang naar huisarts of ziekenhuis. “Ook het Kruidvat heeft 4000 hbo-gediplomeerde drogisten in dienst, op iedere winkellocatie is er een aanwezig, dus waarom zouden zij dat niet doen?” werpt Lucien Engelen, Fellow voor Center for the Edge van Deloitte, op. Voorheen werden dit soort voorbeelden genoemd als mogelijke vergezichten. “Maar met het voorstel voor de Europese wet EHDS, die het vanaf 2025 makkelijker moet maken zorgdata te delen en (her)gebruiken, zijn het nu reële scenario’s.” 

Zie hier de link met de PSD2 die het bancaire systeem openbrak. Het is deze maand precies vier jaar geleden dat deze Europese wet voor betaaldienstverlening in Nederland inging en die de bancaire markt, tot die tijd exclusief terrein van banken, vrijgaf. “Belangrijk doel was concurrentie en innovatie op die markt te bevorderen”, zegt Bastiaan Walenkamp, Director van Center for the Edge van Deloitte. “Ook als Europees antwoord op de financiële crisis van 2008. Beoogd effect was de financiële conglomeraten, met ondoorzichtige producten gericht op winst in plaats van het bedienen van de klant, wakker te schudden.” 

De PSD2 zette het bancaire systeem open

De PSD2 zette het bancaire systeem open voor derden en dus voor innovatie. Walenkamp: “Kort gezegd komt het erop neer dat de informatie van jou als consument bij een bank niet van de bank is, maar van jou. De wet geeft derden zoals Google toestemming om jou te vragen of je het goed vindt betaalinformatie van jou te gebruiken. Op het moment dat jij toestemming geeft, is een bank verplicht die data ook met Google te delen.” 

Hand in hand met de digitalisering heeft deze wet het proces dat al gaande was in de bancaire wereld versneld, namelijk het uiteenvallen van het traditionele bankmodel in een aantal deelactiviteiten – de zogenaamde ‘unbundling of banks’.  
“Het instappen van big techs en de komst van allerlei fin-startups heeft het speelveld en de regels in de bankwereld enorm veranderd”, stelt Walenkamp. “Het heeft innovaties opgeleverd als Apple Pay en PayPal. Maar ook services als Tikkie en digitale huishoudboekjes. Met welkome voordelen voor de consument die deze diensten inmiddels op grote schaal in haar dagelijks leven heeft omarmd.” 

De EHDS vergemakkelijkt het delen en gebruiken zorgdata

Terug naar de wet EHDS die vanaf 2025 het delen en (her)gebruiken van zorgdata moet vergemakkelijken: met de komst van die European Healthcare Data Space zou in healthcare weleens een vergelijkbaar proces als in de bancaire wereld in gang kunnen worden gezet. Neem de verschillende ontwikkelingen in de zorgsector, zegt Engelen. “We weten allemaal dat de toegankelijkheid van zorg niet meer gegarandeerd kan worden als we op de huidige weg doorgaan. Dat lezen en horen we elke dag. Het zorgmodel staat al langer onder forse, toenemende druk. Zowel wat betreft de toegankelijkheid als kosten en kwaliteit. Met een grotere vraag dan aanbod en een nu al een personeelstekort van 80 duizend mensen dat de komende jaren groeit naar 175 duizend.” 

Het mantra ‘nog iets beter, goedkoper en sneller werken’ is in dit geval niet (meer) voldoende. De oplossing zit volgens Engelen in werken vanuit een ander paradigma. “Vanuit de denklijn van digitalisering en bijvoorbeeld wat we noemen healthcare meets retail: het verplaatsen van onderdelen uit de gezondheidszorg naar retail, met behulp van nieuwe technologie.”

Gezondheidszorg is tachtig procent logistiek

Vanuit patiëntperspectief is gezondheidszorg voor tachtig procent een logistiek proces, redeneert Engelen. “Iemand moet van a naar b. Maar waarom moet iemand van a naar b als je het met een technische oplossing op een andere manier kunt doen.” Hij noemt het voorbeeld van de ‘zelfmeetkiosk’ in het Laurentius Ziekenhuis in Roermond: een stoel voorzien van allerlei techniek waar de patiënt op kan gaan zitten en die zaken als zijn gewicht, bloeddruk en zuurstofgehalte van het bloed meet. 

“Dat object staat nu bij ziekenhuizen. Maar stel je voor dat je die bij lokale drogisterij-filialen in rurale gebieden neerzet, zodat mensen in die gebieden niet meer helemaal naar een ziekenhuis moeten voor dit soort zaken, maar naar de lokale drogist in het dorp gaan. Dan haal je onderdelen uit het huidige zorgsysteem, daar zit de ‘unbundling’ van de zorg.”  

Patiëntdata ligt bij zorginstelling

Het tweede aspect in deze context, is de grote datamacht van en over de patiënt die nu bij de zorginstelling ligt. “Als patiënt mag je door een heel klein luikje in een portal even een blik werpen op wat het ziekenhuis allemaal van je weet”, stelt Engelen. “Maar er is natuurlijk veel meer informatie.” De EHDS – het equivalent van de PSD2 in de bancaire sector – zorgt ervoor dat de patiënt beschikking heeft over al die data. “En die gaat dus zelf bepalen wat hij met die data doet en met welke andere artsen hij dit deelt. Daarmee wordt de vrije artsenkeuze dus opgerekt.”

Zie hier de analogie met het opengebroken bancaire system dat in delen uiteen is gevallen. Engelen: “Het grote vraagstuk binnen de zorg is hoe deze ‘unbundling of healthcare’ uitpakt. Welke onderdelen uit halen we uit het bestaande zorgsysteem en waar gaan we die beleggen? Springen daar retailers op in of tech-partijen? En welke voordelen gaat dit hebben voor de consument?”

Unbundling healthcare overkomt de zorg

De unbundling of healthcare is iets dat de gezondheidszorg gaat overkomen, zegt Engelen. “In de zorg zegt men dat mensen dit niet willen, dat data van de zorginstelling is. Er zijn zelfs dokters die zeggen dat patiëntdata hun intellectueel eigendom is.” Het vrijgeven van zorgdata gaat een extra impuls geven aan innovatie. Met, net als bij de banken, mogelijk disruptieve effecten van partijen van buitenaf.  “Dit is een proces dat de zorg nu echt gaat overkomen”, aldus Engelen. “Winter is coming.” 

European Healthcare Data Space

De European Healthcare Data Space (EHDS) is een voorstel voor Europese wetgeving die het vanaf 2025 mogelijk maakt om zorgdata te delen en (her)gebruiken. Voor onder meer gezondheidszorg, research en innovatie in Nederland en de Europese Unie. De opzet van een gemeenschappelijke Europese dataruimte voor gezondheidsgegevens moet grensoverschrijdende uitwisseling van deze gegevens makkelijker maken.