TaxLab 2021: Leiderschap in het bedrijfsleven 

Mijn advies: ga niet als acteur naar de zaak.

- Jeroen Smit

Smit begint zijn sessie met de vraag wie er vindt dat belasting betalen een kwestie van beschaving is. Het aantal handen dat de lucht in gaat is naar zijn zeggen ‘hartverwarmend’. Een woord dat hij ook gebruikte voor het aantal handen dat tien jaar geleden werd opgestoken op dezelfde vraag bij een bijeenkomst van fiscalisten en partners…

Wees geen acteur

“Toen speelde de euro-crisis en was er net een onderzoek gedaan waaruit bleek dat zo’n duizend steenrijke Griekse families sinds WOII geen cent belasting hadden betaald, als ze dat wel hadden gedaan was het probleem veel minder groot geweest”, memoreert Smit. “Ik vroeg die zaal dan ook: “Als morgen zo’n Griekse miljardair belt voor hulp om nog wat belasting te ontwijken, wie van jullie zegt dan dat belasting betalen een kwestie van beschaving is?” Er gingen nog maar een paar handen de lucht in. Iemand stond op en zei: “Als vader, als burger, als Nederlander vind ik het oprecht goed dat er belasting wordt betaald voor onderwijs, voor infrastructuur, et cetera. Dat zeg ik ook tegen mijn kinderen. Maar op de zaak wordt dat lastig, want dan gaat hij naar de concurrent” Zie hier het gat tussen persoonlijke en professionele integriteit. Als professional kijken we naar wat er volgens de wet mag, ook als we persoonlijk vinden dat niet alles wat mag ook moet kunnen. Dat is een spanningsveld; je gaat eigenlijk als acteur naar jouw werk. Dat herkennen jullie vast. Als we de wereld duurzaam, inclusief en circulair willen maken moeten we, moeten jullie niet meer als acteur naar de zaak gaan, maar proberen langzaam maar zeker, stapje voor stapje, ook op je werk naar je persoonlijke opvattingen leven. Ja, je moet 40 uur per week geld verdienen, maar je moet je ook 40 uur per week ontfermen over een groot vraagstuk dat je zorgen baart.”

Het systeem waarin we werken, take-make-waste, de lineaire economie, moet plaatsmaken voor een circulaire, inclusieve, duurzame economie. Daar praten we veel over, dat vinden we allemaal, als mens, als burger belangrijk. Maar het is ingewikkeld om daar nieuwe, andere spreadsheets voor te maken, of misschien zelfs een ander woord voor spreadsheets te bedenken. Ik roep jullie op om op te schrijven wat je zélf van betekenis wilt hebben gerealiseerd in 2035. Jullie zijn in staat om gewicht te verplaatsen, bij te dragen aan wat werkelijk belangrijk is.

Wacht niet op de wetgever, ook niet als het om belastingheffing gaat. Jullie kunnen oplossingen afdwingen.

Spreadsheet monkeys

Wie een leider is in tijden van transitie zal een tijdlang en-en moeten doen. Overeind blijven in het huidige systeem en bouwen aan het nieuwe. Dat laatste doe je door een vliegwiel te bouwen, een plan te maken voor 2035 en met alle betrokken stakeholders om de tafel te gaan. Dat dat kan bewijst Paul Polman in Smits laatste boek ‘Het grote gevecht’. Polman opende zijn speeches als ceo van Unilever vaak met de woorden: “Vanavond gaan er 800 miljoen mensen met honger naar bed, morgen weer. En dat is onze verantwoordelijkheid.” Een fascinerende man die het aandurfde om in 2010 een plan te maken voor 2020 over de impact van Unilever op het milieu.

Hij was een moedige pionier en slaagde gedeeltelijk. Een uiteindelijk afgewezen bod van Kraft Heinz dwong Unilever vanaf 2017 om toch de agenda van de financiele markten te volgen. Kraft Heinz bood op zeker moment 135 miljard voor Unilever. Vier miljardairs hadden bedacht dat als ze 30 procent kosten uit Unilever konden snijden, ze in een paar jaar tijd tientallen miljarden konden verdienen. Dat is het obscene systeem van marktwerking. Het is makkelijker om van 2 miljard 4 miljard te maken dan van 10.000 een ton.” De poging tot overname mislukte, maar Polman was gedwongen de financiële kortetermijnresultaten weer tijdelijk op nummer 1 te zetten. Smit: “Financiële markten zijn onverbiddelijk. Financieel analisten noemt Polman ‘spreadsheet monkeys’.

Nodig anderen uit

Wij zijn dom en slim tegelijkertijd, stelt Smit. “De secretaris-generaal van de VN stelde het laatst zeer treffend: we zijn zo slim dat we binnen een jaar vaccins tegen covid-19 kunnen ontwikkelen. Maar we zijn ook erg dom want niet in staat om de solidariteit te organiseren die nodig is om om in zo kort mogelijke tijd de hele wereldbevolking te vaccineren. Dit is the greatest moral test of our time. We moeten aan de slag.

Er zijn lichtpuntjes. Het blijkt dat inmiddels 87% van de mensen zich echt zorgen maakt over het klimaat. Dat is winst. Er moet een gevoel van urgentie zijn. De bereidheid om gedrag te veranderen groeit. Dat moet jullie, leiders, de moed geven om voorop te lopen. Jullie zitten hoog, jullie zien the tragedy at the horizon. Over 10, 15, 20 jaar is het een tragedie als we het nu niet aanpakken. Als we zo doorgaan zit er in 2050 meer plastic in de oceanen dan vissen. Dus ga met anderen om tafel: maak jij je ook zorgen? Ben jij ook een leider? Nodig anderen uit. Succesvolle leiders vinden zichzelf meestal geweldig, dus wie nodigen ze uit? Kopieën van zichzelf, mensen die precies hetzelfde denken. Maar als je wil begrijpen wat de snel veranderende omstandigheden in deze VUCA-wereld van je vragen moet je omringen met anderen.

Wie dat niet doet gaat ten onder aan de grootste ziekte van het bedrijfsleven: groepsdenken en tunnelvisie.”

Reactie Helene Geijtenbeek (partner Deloitte):

“De Nederlandse overheid heeft 6 miljard beschikbaar om te besteden aan sustainability in het kader van de Green Deal, maar wacht met het opstellen van programma’s daarvoor tot we een nieuwe regering hebben. Die hebben we voorlopig niet, dus het onderwerp leeft hier ook nauwelijks. In de rest van Europa worden al wel programma’s ingericht en worden ook echt resultaten behaald. Buiten de Green Deal en next-gen om hebben we vanuit de nationale en Europese overheid best een mooi programma.

Als vrolijke noot kan ik inbrengen dat het zeker maakbaar en haalbaar is. Vergeet niet dat de consequenties van de klimaatcrisis veel groter zijn dan die van de covidcrisis: we zullen wel moeten. En als we moeten, doen we het ook.”

Reactie Patrick van Min (partner Deloitte):

“Fiscalisten zijn misschien niet de meest buigzame, creatieve geesten, maar ze zijn wel slim. Ze weten ook wel dat je niet ontkomt aan veranderingen de komende jaren. De transitie naar green bonds is al ingezet. Er is sprake van carbon tax. Daar zal het de komende jaren over gaan, niet alleen maar over inkomen, btw of winst.”