Obniżenie etatu w związku z COVID-19 może mieć wpływ na wysokość zasiłków

Pracodawcy powinni jednak mieć na uwadze, że zmiana wymiaru czasu pracy może mieć wpływ na wysokość świadczeń otrzymywanych przez pracowników, takich jak m.in. zasiłek macierzyński czy zasiłek chorobowy. Przepisy regulujące powyższą kwestię są jednak na tyle nieprecyzyjne że budzą wątpliwości interpretacyjne samego ZUS.
 

Kiedy pracownik dostanie mniejszy zasiłek?

Co do zasady, podstawę wymiaru zasiłku stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy.

Wyjątkiem od powyższej zasady jest art. 40 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (zwanej danej „ustawą zasiłkową”), który stanowi, że w przypadku zmiany umowy o pracę „polegającej na zmianie wymiaru czasu pracy, podstawę wymiaru zasiłku chorobowego stanowi wynagrodzenie ustalone dla nowego wymiaru czasu pracy, jeżeli zmiana ta nastąpiła w miesiącu, w którym powstała niezdolność do pracy, lub w miesiącach, o których mowa w art. 36.” (tj. 12 miesiącach kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy – przyp. Autora).

Przekładając powyższe przepisy na praktykę, co do zasady oznacza to, iż w przypadku, w którym w kwietniu 2020 r. pracodawca obniżył wymiar etatu wraz z obniżką wynagrodzenia, a następnie w miesiącu kwietniu lub w kolejnych miesiącach pracownik udał się na zwolnienie lekarskie, podstawa wymiaru świadczenia będzie liczona już od nowego, obniżonego wynagrodzenia.

Przedmiotowe podejście wydaje się być zgodne z literalnym brzmieniem przepisów, jak również praktyką ZUS. Problem pojawia się jednak w sytuacji, w której pracownik w kwietniu 2020 r., w momencie w którym pracodawca dokonał obniżenia wymiaru czasu pracy, przebywał już na zwolnieniu lekarskim, zasiłku macierzyńskim, opiekuńczym itp.

Idąc bowiem dalej przez przepisy ustawy zasiłkowej napotykamy art. 43 , który stanowi, że: „Podstawy wymiaru zasiłku nie ustala się na nowo, jeżeli między okresami pobierania zasiłków zarówno tego samego rodzaju, jak i innego rodzaju nie było przerwy albo przerwa była krótsza niż 3 miesiące kalendarzowe.”

Czytając przedmiotowy przepis, można by twierdzić, że w przypadku, gdy pracownik przebywa na ciągłym zwolnieniu lekarskim, zasiłku macierzyńskim, opiekuńczym itp., to pomimo zmniejszonego wymiaru czasu pracy, podstawa wymiaru tego zasiłku nie ulega zmianie.

Co jednak w sytuacji, gdy po obniżeniu wymiaru czasu pracy pracownik przebywający na jednym rodzaju zasiłku, nabędzie prawo do innego rodzaju zasiłku, np. gdy pracodawca obniżył wymiar czasu pracy pracownicy przebywającej na zasiłku chorobowym, która następnie nabyła prawo do zasiłku macierzyńskiego (urodziła dziecko w maju 2020 r.). W takich przypadkach ZUS wymaga skorygowania podstawy wymiaru zasiłku (w tym przypadku zasiłku macierzyńskiego), do którego pracownik nabył prawo już po obniżeniu wymiaru czasu pracy, z uwzględnieniem nowego, niższego wynagrodzenia.
 

Przepisy niejasne nawet dla ZUS

Żądanie korekty podstawy wymiaru zasiłku wynika z dokonywanej przez ZUS interpretacji art. 43 w związku z art. 47 ustawy zasiłkowej. Art. 47 ww. ustawy stanowi bowiem, że przepisy „art. 36-42 i art. 45 stosuje się odpowiednio przy ustalaniu podstawy wymiaru świadczenia rehabilitacyjnego, zasiłku wyrównawczego, zasiłku macierzyńskiego, zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego i zasiłku opiekuńczego, a do świadczenia rehabilitacyjnego także art. 46.”

Znane jest podejście niektórych jednostek ZUS, które uważają, że skoro art. 43 nie został wprost wymieniony w powyższym przepisie, to w konsekwencji ma on zastosowanie wyłącznie do zasiłku chorobowego. Taka interpretacja oznacza, iż podstawy wymiaru zasiłku chorobowego nie ustala się na nowo (mimo zmniejszenia wymiaru pracy i wynagrodzenia), jeżeli między okresami pobierania tego zasiłku nie było przerwy albo przerwa była krótsza niż 3 miesiące kalendarzowe. Natomiast w przypadku pozostałych świadczeń, w tym w szczególności w sytuacji, w której następuje zmiana rodzaju świadczenia, np. z zasiłku chorobowego na zasiłek macierzyński (mimo braku przerwy między tymi świadczeniami) przepis art. 43 ustawy zasiłkowej nie znajdzie zastosowania, czyli konieczne jest obliczenie na nowo podstawy wymiaru zasiłku.

Powyższe znajduje swoje potwierdzenie również w Komentarzu ZUS do ustawy zasiłkowej, który w punkcie 313 został zilustrowany następującym przykładem:

„Pracownica była nieobecna w pracy z powodu choroby od 15 lipca do 26 listopada. Podstawa wymiaru przysługującego jej zasiłku chorobowego została ustalona z uwzględnieniem wynagrodzenia za okres od lipca poprzedniego roku do czerwca bieżącego roku. 27 listopada pracownica urodziła dziecko. Do 31 sierpnia pracownica była zatrudniona w połowie wymiaru czasu pracy, natomiast od 1 września - w wymiarze 3/4 etatu. Mimo, że między okresami pobierania zasiłków nie było przerwy wynoszącej co najmniej 3 miesiące kalendarzowe, ze względu na zmianę wymiaru czasu pracy podstawa wymiaru zasiłku macierzyńskiego przysługującego od 27 listopada powinna być ustalona na nowo. Stanowi ją miesięczne wynagrodzenie po zmianie wymiaru czasu pracy, tj. pełne miesięczne wynagrodzenie, które pracownica otrzymałaby, gdyby przepracowała cały listopad.”
 

Sądy twierdzą inaczej

Warto jednak zwrócić uwagę na stanowiska sądów, w tym samego Sądu Najwyższego, którego podejście jest odmienne od ZUS.

Przykładowo, w wyroku z dnia 20 stycznia 2016 r. sygn. akt II UK 206/15 Sąd Najwyższy wyjaśnił, że art. 43, odnoszący się do sytuacji, w której podstawy wymiaru zasiłku nie ustala się na nowo, ma zastosowanie do ustalenia podstawy wymiaru „zasiłków zarówno tego samego rodzaju jak i innego rodzaju”, tym samym, ma również zastosowanie m.in. do zasiłku macierzyńskiego.

Sąd stwierdził, że: „Zastosowanie do zasiłku macierzyńskiego art. 43 ustawy (…) nie wymaga powołania się na art. 47 ustawy, wskazujący, które spośród przepisów (…) należy stosować do świadczeń przewidzianych w ustawie, innych niż zasiłek chorobowy.” Ponadto, „(…) należy stwierdzić, że pominięcie art. 43 w odesłaniu zawartym w art. 47 ustawy, wskazującym na odpowiednie zastosowanie art. 36-42 i art. 45 przy ustalaniu podstawy wymiaru świadczenia rehabilitacyjnego, zasiłku wyrównawczego, zasiłku macierzyńskiego, zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego i zasiłku opiekuńczego, a do świadczenia rehabilitacyjnego także art. 46, nie oznacza niestosowania art. 43 do wszystkich tych świadczeń.”

Powyższe stanowisko zaprezentowane jest również w innych orzeczeniach sądów, takich jak wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 grudnia 2016 r. sygn. akt II UK 478/15 czy licznych orzeczeniach sądów niższych instancji, podążających za wykładnią Sądu Najwyższego.

Innymi słowy, odnosząc się do przykładu wskazanego w poprzedniej części artykułu, zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego, w sytuacji, gdy pracodawca dokonał zmiany wymiaru czasu pracy pracownicy przebywającej na zasiłku chorobowym, która następnie nabyła prawo do zasiłku macierzyńskiego, to zasiłek macierzyński powinien zostać obliczony od tej samej podstawy, co zasiłek chorobowy. W konsekwencji, pracownica powinna otrzymywać zasiłek macierzyński w takiej samej wysokości, co wypłacany wcześniej zasiłek chorobowy (bez względu na zmianę wymiaru czasu pracy i zmiany wynagrodzenia).
 

ZUS wzywa do korekt

Mając na uwadze powyższe, pracodawcy, którzy dokonali obniżenia wymiaru czasu pracownikom przebywającym na zwolnieniach lekarskich, gdzie nastąpiła zmiana kwalifikacji świadczenia (już po obniżeniu wymiaru etatu), w przypadku niektórych ubezpieczonych mogą się spodziewać wezwania z ZUS do skorygowania zadeklarowanej podstawy wymiaru zasiłku. Taka sytuacja może mieć miejsce wtedy, gdy oba rodzaje zasiłków (zarówno ten sprzed zmiany wymiaru etatu pracownika, jak i po) obliczone zostały według tej samej podstawy wymiaru. Co więcej, istnieje możliwość, że ZUS będzie warunkował wypłatę zasiłku od złożenia przez pracodawcę żądanej korekty dokumentów. Mając na uwadze przytoczone powyżej stanowisko sądów, chcielibyśmy jednak podkreślić, że nie w każdym przypadku takie żądanie może okazać się zasadne.

Współautorka tekstu: Aleksandra Karczmarska, Konsultant w Dziale Doradztwa Podatkowego