„Janosikowe” do poprawki

Zasady korekt „janosikowego” niezgodne z Konstytucją

Trybunał Konstytucyjny (dalej: TK) w wyroku z dnia 6 marca 2019 r. sygn. akt K 18/17 orzekł o niezgodności z Konstytucją RP przepisu art. 36 ust. 10 ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (dalej: u.d.j.s.t.), w zakresie, w jakim dotyczy sytuacji, w której gmina, z przyczyn niezależnych od niej, otrzymała część wyrównawczą lub równoważącą subwencji ogólnej w kwocie niższej od należnej bądź dokonała wpłaty wyrównawczej w kwocie wyższej od należnej.

Obecnie, po otrzymaniu przez gminy ostatecznej informacji od Ministra Finansów o rocznych kwotach części subwencji ogólnej i planowanych wpłatach do budżetu państwa na część równoważącą, w sytuacji gdy kwoty te zostały określone nieprawidłowo, u.d.j.s.t. przewiduje możliwość ich korekty jedynie na niekorzyść JST (art. 36 ust. 1-9 u.d.j.s.t.). Możliwość skorygowania tych kwot na korzyść JST wyklucza wprost zaskarżony art. 36 ust. 10 u.d.j.s.t. i to niezależnie od przyczyny błędnego ustalenia tych kwot. TK stwierdzając niezgodność przepisu z zapisami Konstytucji wskazał m.in. że nie można zaakceptować rozwiązania, w którym gminy, w sposób niezawiniony, zostałyby pozbawione prawa do odpowiednich części subwencji ogólnej należnych im w wysokości określonej w u.d.j.s.t. albo miałyby być obowiązane do wpłat wyrównawczych w wysokości wyższej niż przewidzianej przez u.d.j.s.t. Co ważne, TK rozważał jedynie przypadek, gdy kwoty te zostały określone nieprawidłowo z przyczyn niezależnych od gminy.

Co wyrok TK oznacza w praktyce?

Trybunał odroczył termin utraty mocy obowiązywania art. 36 ust 10 u.d.j.s.t. do 31 grudnia 2019 r. Czas ten przyznano ustawodawcy na nowelizację przepisów tak, by odpowiadały tezom orzeczenia TK. Znowelizowane przepisy powinny określić m.in. przesłanki i tryb dochodzenia przez gminy należnych im kwot odpowiednich subwencji bądź zwrotu nadpłaconej kwoty wpłaty wyrównawczej. Trybunał zaznaczył, iż analogicznej modyfikacji prawodawca powinien dokonać względem przepisów dotyczących powiatów i województw.

Wyrok TK należy ocenić jednoznacznie pozytywnie, powinien on bowiem doprowadzić do zmiany obecnej, dyskryminującej gminy sytuacji, w której korekta omawianych części subwencji i wpłat tzw. janosikowego możliwa jest tylko na niekorzyść gmin. Otwarta pozostaje jedynie kwestia, w jaki sposób ustawodawca zdecyduje się wdrożyć tezy omawianego orzeczenia, w szczególności czy zdecyduje się na uszczegółowienie przesłanek uprawniających do ubiegania się o zwrot nadpłaconej wpłaty wyrównawczej bądź wypłaty odpowiednich zaniżonych części subwencji wyrównawczej.

Jakkolwiek formalnie art. 36 ust 10 u.d.j.s.t. utraci moc z końcem bieżącego roku, JST mogą już teraz rozważyć podjęcie określonych działań w stosunku do przeszłości, w tym wstępnej oceny istnienia ewentualnych roszczeń, w szczególności w zakresie nadpłaconej wpłaty wyrównawczej. Wymagałoby to m.in. weryfikacji obliczeń pod kątem identyfikacji błędów/zdarzeń, które mogły spowodować zawyżenie wpłaty wyrównawczej, a następnie sprawdzenia konkretnych przypadków z perspektywy kryteriów wskazanych w orzeczeniu TK. Podobny proces warto rozważyć także w odniesieniu do potencjalnie zaniżonych subwencji ogólnych.