Faza 2 reformy IBOR

Od 1 stycznia 2021 obowiązują zmiany w Międzynarodowych Standardach Sprawozdawczości Finansowej związane z drugą fazą reformy IBOR. Należy mieć na uwadze, że są to przepisy, które dotyczą wszystkich podmiotów i nie ograniczają się do sektora finansowego.

Reforma IBOR w skrócie

Przyczyny reformy stóp procentowych kwotowanych na rynku międzybankowym (IBOR) sięgają roku 2008 i kryzysu finansowego, w czasie którego dochodziło do nadużyć. Skutkiem tamtych zdarzeń jest reforma różnych stóp procentowych, mająca na celu zastąpienie ich nowymi stawkami referencyjnymi. Mają być one oparte o faktycznie przeprowadzone transakcje, a nie – jak dotychczas – o teoretyczne kwotowania. Prace nad nowymi stawkami referencyjnymi trwają od lat, na rynku europejskim EONIA została zastąpiona przez ESTER (od stycznia 2022 EONIA przestanie być publikowana), przewiduje się, że od początku przyszłego roku przestaną być publikowane stawki LIBOR dla GBP, podobnie jak w przypadku stopy LIBOR dla CHF. Zmiany na rynku finansowym są znaczące, ale nie wszystkie podmioty są na nie przygotowane.

Zmiany w MSSF – faza 1 i faza 2

Przepisy MSSF podążają za zmianami na globalnym rynku stóp procentowych. Celem tych zmian jest prawidłowe ujęcie skutków reformy IBOR i minimalizacja niepożądanych efektów, które mogłyby jej towarzyszyć.  Od 1 stycznia 2020 obowiązują zmiany w MSSF 9, MSR 39 oraz MSSF 7 – jest to tzw. faza 1 reformy. Jej zakres dotyczy rachunkowości zabezpieczeń i fazy niepewności związanej z przyszłymi zmianami na rynku stóp procentowych. Zmiany w MSSF umożliwiają przyjęcie założenia, że przyszłe przepływy pieniężne – mimo że będą w przyszłości podlegały zmianom w wyniku przejścia na alternatywne stawki referencyjne – są nadal wysoce prawdopodobne i tym samym możliwe jest utrzymanie dotychczasowych powiązań zabezpieczających.

Druga faza zmian obowiązuje od 1 stycznia 2021 i dotyczy sytuacji, w której nie występuje już niepewność, co do przyszłych zmian stóp procentowych. Jej zakres jest znacznie szerszy, ponieważ dotyczy nie tylko rachunkowości zabezpieczeń, ale wszystkich instrumentów finansowych opartych o zmienną stopę procentową, a także umów leasingowych i ubezpieczeniowych.

Należy zaznaczyć, że dana jednostka może podlegać jednocześnie wymogom fazy 1 i fazy 2 zmian do MSSF – zależy to od stóp procentowych, na jakie jest ona narażona i od stopnia zaawansowania prac nad ich zmianami po stronie organizacji odpowiedzialnych za wprowadzanie reformy IBOR.

Zmiana przepływów pieniężnych – ujęcie księgowe

Zmiany do MSSF 9 oraz MSR 39 (o ile dotyczą danej jednostki) zakładają, że przejście z dotychczasowej zmiennej stopy procentowej na alternatywną stawkę referencyjną będzie mieć charakter zbliżony do okresowej aktualizacji stopy zmiennej. Dzięki temu, efekt jaki wywrze zastąpienie podstawy naliczania przepływów pieniężnych będzie rozliczony w czasie poprzez przeliczenie efektywnej stopy procentowej, czy też stopy dyskontowej. Mimo że jest to praktyczne udogodnienie, nie należy zakładać, że nie wymaga ona podejmowania żadnych działań. Należy zwrócić uwagę na to, że zamiana stopy procentowej na alternatywną stawkę referencyjną wymaga aneksowania istniejących umów. Zmiany w zapisach umownych mogą wykraczać poza zmianę podstawy naliczania odsetek, na przykład poprzez dostosowanie terminów płatności, aktualizację marży na ryzyko kredytowe lub w postaci zmian elementów jakościowych, które mają wpływ na przepływy pieniężne bądź na wynik testu charakterystyk przepływów (tzw. test SPPI). W takim przypadku konieczne jest wyodrębnienie zmiany związanej z reformą IBOR i ujęcie jej przez aktualizację efektywnej stopy procentowej. Natomiast wszelkie inne zmiany ujmuje się zgodnie z zasadami ogólnymi, czyli jako modyfikacje, które – jeśli są istotne – skutkujące zaprzestaniem ujmowania; w przeciwnym razie są one ujmowane jednorazowo przez wynik finansowy.

Warto zauważyć, że niezbędnym elementem do stosowania zmian w MSSF jest prawidłowa kalkulacja efektywnej stopy procentowej. Jeżeli stosuje się uproszczenia i rozwiązania zastępujące efektywną stopę procentową, prawidłowe zastosowanie zmian do MSSF omawianych wyżej może wiązać się z dodatkowymi utrudnieniami. Na podobnej zasadzie, bez prawidłowego modelu efektywnej stopy procentowej utrudnione jest poprawne ujmowanie modyfikacji, czy stosowanie testu 10 procent dla zobowiązań finansowych.

Inne wyzwania związane z klasyfikacją i wyceną oraz rachunkowość zabezpieczeń

Warto dodać, że reforma IBOR ma wpływ na wycenę instrumentów finansowych. Zmienne stopy procentowe bezpośrednio przekładają się na efektywną stopę procentową dla instrumentów wycenianych według zamortyzowanego kosztu. Są one także podstawą do obliczania wartości godziwej aktywów i zobowiązań finansowych, w tym instrumentów pochodnych. Ponadto, przejście na alternatywne stawki referencyjne może mieć także wpływ na przeprowadzanie testów charakterystyk przepływów pieniężnych (testy SPPI), w szczególności dla aktywów, w których występuje zmodyfikowany element wartości pieniądza w czasie. Stosowany dla nich tzw. test benchmarkowy będzie musiał ulec gruntownej przebudowie.

Z kolei w obszarze rachunkowości zabezpieczeń, którego dotyczy zarówno faza 1, jak i faza 2 zmian do MSSF warto zauważyć, że jednostki mają obowiązek aktualizacji dokumentacji powiązań zabezpieczających za każdym razem, kiedy następuje istotna zmiana na rynku pieniężnym, czyli np. ustalenie alternatywnej stopy procentowej do rozliczania przepływów z tytułu pozycji zabezpieczanej. (…)

Zdaniem eksperta: 

Wymogi ujawnień dotyczące reformy IBOR dotyczą wszystkich podmiotów. Jednostki spoza sektora finansowego, dla których reforma IBOR nie jest aż tak dużym obciążeniem, jak dla banków i leasingodawców mogą ulec pokusie i pominąć je w swoich sprawozdaniach finansowych. Nie warto odkładać przygotowań do sporządzenia tych ujawnień. Mogą one posłużyć jako lista kontrolna, która pomoże lepiej przygotować się do zmian wynikających z reformy IBOR nie tylko na poziomie sprawozdawczości MSSF, czy aktualizacji narzędzi do kalkulacji efektywnej stopy procentowej, ale także na płaszczyźnie operacyjnej (np. przy aneksowaniu umów pożyczek wewnątrzgrupowych). Zbliżające się raportowanie śródroczne za pierwsze półrocze 2021 jest dobrym momentem na identyfikację zakresu wpływu reformy IBOR na jednostkę. W niektórych jednostkach może okazać się, że opisywane ujawnienia powinny pojawić już teraz.

- Krzysztof Supera, Starszy Menedżer w Zespole Technicznym MSSF

Artykuł opublikowano w "Rzeczpospolitej" 21.07.2021, str.H3, dostępny w całości dla e-prenumeratorów w serwisie rp.pl