Otwarte drzwi dla transgranicznych przekształceń polskich spółek

W wielu krajach Unii Europejskiej od wielu lat funkcjonują mechanizmy transgranicznego przekształcenia spółek prowadzące do przeniesienia siedziby spółki do innego państwa (przykładowo transgraniczne przekształcenie spółki akcyjnej inkorporowanej np. pod prawem francuskim w spółkę akcyjną prawa belgijskiego).

Wątpliwości, co do zgodności z prawem unijnym regulacji kodeksu spółek handlowych podnoszone były już od pewnego czasu, ze szczególną intensywnością zaś od uchwalenia znowelizowanego prawa prywatnego międzynarodowego.

Polscy przedsiębiorcy, którzy (powołując się na zasady swobody przedsiębiorczości wynikające z art. 49 i 54 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej) rozważają wzorem swoich cudzoziemskich odpowiedników zmianę siedziby na inne Państwo członkowskie UE, napotykają przeczące sobie nawzajem regulacje krajowe.

Z jednej strony art. 19 ust. 1 prawa prywatnego międzynarodowego stwierdza, iż z chwilą przeniesienia siedziby do innego państwa, osoba prawna podlega prawu tego państwa. Osobowość prawna uzyskana w państwie dotychczasowej siedziby jest zachowana, jeżeli przewiduje to prawo każdego z zainteresowanych państw. Przeniesienie siedziby w obrębie Europejskiego Obszaru Gospodarczego nie prowadzi do utraty osobowości prawnej.

Z drugiej natomiast strony art. 270 kodeksu spółek handlowych stanowi, iż uchwała wspólników o przeniesieniu siedziby spółki za granicę powoduje rozwiązanie spółki. Z kolei zgodnie z art. 274 kodeksu spółek handlowych, z dniem zaistnienia jakiejkolwiek przyczyny rozwiązania spółki następuje otwarcie jej likwidacji, z której zakończeniem spółka traci osobowość prawną. Co więcej, przepisy regulujące przebieg postępowania likwidacyjnego, co do zasady wymagają, by w ramach jego przebiegu działalność spółki została stopniowo „wygaszona”, a księgi i dokumenty rozwiązanej spółki zarchiwizowane (art. 282-288 ksh).

Na kanwie sprawy rejestrowej, która doprowadziła do wydania przez Trybunał wyroku z 25 października 2017 r., sąd rejonowy oraz sąd okręgowy, nie uznały argumentów polskiej spółki, która wnioskowała o wykreślenie polskiej spółki z rejestru przedsiębiorców z uwagi na przeniesienie siedziby spółki do Luksemburga, a nie z uwagi na jej rozwiązanie i likwidację. Dopiero Sąd Najwyższy, do którego wpłynęła skarga kasacyjna, nabrał wątpliwości, czy wymogi proceduralne stawiane przez kodeks spółek handlowych są proporcjonalne i niezbędne do ochrony wartości, na straży których stoją przepisy krajowe dotyczące likwidacji osób prawnych.

Do najważniejszych wniosków wynikających z orzeczenia Trybunału należą:

• Swoboda przedsiębiorczości zapewnia spółce prawa polskiego prawo do przekształcenia się w spółkę prawa innego państwa członkowskiego, o ile spełnione są warunki utworzenia spółki określone w prawodawstwie tego państwa obcego, a w szczególności kryterium przyjęte dla celów powiązania spółki z krajowym porządkiem prawnym tego państwa członkowskiego.
• Postanowienia traktatowe statuujące swobodę przedsiębiorczości należy interpretować w ten sposób, że swoboda przedsiębiorczości ma zastosowanie do przeniesienia statutowej siedziby spółki utworzonej na mocy prawa jednego państwa członkowskiego na terytorium innego państwa członkowskiego w celu przekształcenia jej w spółkę prawa tego innego państwa członkowskiego, w zgodzie z warunkami ustanowionymi w ustawodawstwie tego ostatniego państwa, któremu to przeniesieniu nie towarzyszy przeniesienie miejsca rzeczywistej siedziby rzeczonej spółki.
• Uregulowanie polskiego prawa, które wymaga przeprowadzenia likwidacji spółki, może utrudniać, a nawet uniemożliwiać dokonanie transgranicznego przekształcenia spółki. Stanowi ono zatem ograniczenie swobody przedsiębiorczości.
• Obowiązek przeprowadzenia likwidacji ustanowiony przez przepisy kodeksu spółek handlowych wykracza poza to, co jest niezbędne do ochrony interesów wierzycieli, wspólników mniejszościowych i pracowników.
• Ustanowienie statutowej lub rzeczywistej siedziby spółki w zgodzie z ustawodawstwem innego państwa członkowskiego w celu korzystania z korzystniejszych przepisów samo w sobie nie stanowi nadużycia i nie może uzasadniać ogólnego domniemania nadużycia i usprawiedliwiać środka naruszającego wykonywanie jednej ze swobód podstawowych zagwarantowanych przez traktat.
• Ogólny obowiązek przeprowadzania postępowania likwidacyjnego jest równoznaczny z przyjęciem ogólnego domniemania istnienia nadużycia a przepisy ustanawiające taki obowiązek
  są nieproporcjonalne.

Do kluczowych pytań, jakie pojawiają się w następstwie wydania przedmiotowego wyroku, należy to, czy do czasu uchwalenia jak się wydaje niezbędnej nowelizacji przepisów kodeksu spółek handlowych polskie sądy będą orzekały wbrew przepisom kodeksu spółek handlowych uwzględniając zasadę prymatu prawa wspólnotowego nad prawem krajowym?