Otoczenie regulacyjne BNPL w Polsce na tle trendów globalnych w 2023

1. Regulacje BNPL w UE są zasadniczo zharmonizowane, ale istnieją pewne różnice w stosowaniu przepisów dotyczących kredytów konsumenckich, w szczególności w zakresie wyjątków od ich stosowania

W Unii Europejskiej produkty BNPL są dosyć powszechnie traktowane jako kredyty konsumenckie i regulowane przez Dyrektywę w sprawie kredytów konsumenckich (CCD). Chociaż regulacje są zharmonizowane w całej UE, różnice dotyczą przede wszystkim zakresu wyjątków od stosowania przepisów o kredytach konsumenckich, co może wpływać na sposób, w jaki produkty BNPL są oferowane na różnych rynkach⁴. Na przykład, w Austrii, na Cyprze, w Luksemburgu, we Włoszech pożyczki darmowe, o niskiej wartości bądź krótkoterminowe, są wyłączone z przepisów dotyczących kredytów konsumenckich. W oparciu o te wyjątki, dostawcy BNPL często opracowują bardziej ryzykowne rozwiązania dla konsumentów, nieposiadające rozbudowanych formalnych mechanizmów chroniących konsumenta przed nadmiernym zadłużeniem. To mogło skutkować w innych państwach (poza UE) przypadkami znacznego zadłużenia konsumentów, bądź przypadków występowania spirali zadłużenia.

2. Przypadki nadmiernego zadłużenia konsumenckiego w USA, Australii i Wielkiej Brytanii dotyczyły produktów BNPL wyłączonych spod reżimu kredytu konsumenckiego

W Wielkiej Brytanii, większość produktów BNPL była oferowana jako produkty wyłączone spod regulacji kredytu konsumenckiego⁵. W wyniku rosnącej liczby przypadków nadmiernego zadłużenia, zwłaszcza wśród młodych konsumentów, udało się w Wielkiej Brytanii doprowadzić do zmiany najbardziej kontrowersyjnych, z punktu widzenia konsumentów, postanowień we wzorcach umownych czterech głównych dostawców BNPL w UK⁶, a także przyjąć na początku 2023 roku projekt przepisów, zgodnie z którymi planuje się objąć nadzorem FSA (organ nadzoru nad rynkiem finansowym) dotychczasowych dostawców BNPL. Dodatkowo zgodnie z tym projektem planuje się oraz wprowadzić dodatkowe zasady dotyczące obowiązkowej oceny zdolności kredytowej i marketingu, a także zlikwidować wyjątek dla transakcji BNPL poniżej 50 GBP, który pozwalał dostawcom BNPL wyłączyć te transakcje z ochrony konsumenckiej ⁷.

Warto zauważyć, że nadmierne zadłużenie użytkowników BNPL w Wielkiej Brytanii, nie wynikało z braku przepisów chroniących konsumentów na rynku finansowym w ogóle, lecz raczej z nadmiernego korzystania z wyjątków od obowiązku stosowania takich regulacji przez dostawców BNPL (np. nie stosowano przepisów o kredytach konsumenckich dla pożyczek o niskiej wartości)⁸. Podobne procesy legislacyjne można zauważyć na innych rynkach, gdzie popularne stały się produkty BNPL wyjęte z reżimu ochrony konsumenckiej.

3. Proponowane zmiany w regulacjach prawnych BNPL mają aktualnie na celu objęcie wszystkich modeli BNPL ochroną w zakresie kredytów konsumenckich.

W Australii i Nowej Zelandii, będących jednymi z większych rynków BNPL globalnie, dyskutuje się obecnie nad różnymi opcjami objęcia regulacjami rynku BNPL, począwszy od dobrowolnego kodeksu dobrych praktyk połączonego z oceną adekwatności produktu BNPL (Australia), poprzez objęcie reżimem kredytu konsumenckiego kredytów powyżej określonej kwoty (Nowa Zelandia), lub nad innymi modelami pośrednimi w Australii, aż po objęcie BNPL pełnym reżimem konsumenckim. W debacie publicznej podejmuje się próby znalezienia równowagi pomiędzy ochroną konsumenta a możliwością dalszego rozwoju usług BNPL⁹. Z kolei od zeszłego roku na świadczenie usług BNPL w Irlandii wymagana jest zgoda Centralnego Banku Irlandii i zlikwidowano wyjątek od stosowania przepisów dotyczących kredytów konsumenckich dla kwot poniżej 200 euro.

4. Dyskusje w UE kredytów konsumenckich zmierzają w kierunku likwidacji wyjątków od stosowania przepisów o kredytach konsumenckich

Unia Europejska od pewnego czasu prowadzi dyskusje na temat zmian w dyrektywie dotyczącej kredytów konsumenckich (CCDII). Zgodnie z obecnymi uzgodnieniami politycznymi, wyjątki dla pożyczek o niskiej wartości zostaną wyeliminowane, a wszystkie pożyczki będą podlegały zasadom dla kredytów konsumenckich. Ponadto, proponowane zmiany mają na celu wzmocnienie skuteczności oceny zdolności kredytowej, a także wprowadzenie limitów oprocentowania i limitu kosztów pozaodsetkowych. Ogólnie rzecz biorąc, te zmiany mają na celu dalszą ochronę konsumentów przed nadmiernym zadłużeniem i niekorzystnymi praktykami kredytowymi, niemniej jednak zarówno podmioty oferujące BNPL, jak i same produkty będą dotknięte zmianami regulacyjnymi.

5. Polski reżim BNPL po ostatnich zmianach przepisów jest jednym z bardziej restrykcyjnych

Na tle powyższych globalnych tendencji regulacyjnych szczególnym przypadkiem jest polskie otoczenie prawne BNPL. Dostawcy BNPL w Polsce stosunkowo rzadko korzystają z wyjątków od stosowania ustawy o kredycie konsumenckim i jako firmy pożyczkowe, od dawna są zobowiązani przestrzegać postanowień ustawy o kredycie konsumenckim, w tym m.in. limitów kosztów odsetkowych i pozaodsetkowych. Jednocześnie odsetek niespłaconych pożyczek pozostaje znacznie niższy w porównaniu nawet z produktami bankowymi, takimi jak kredyty czy karty kredytowe¹⁰.

Jednakże, ostatnio wprowadzone zmiany w polskich przepisach dotyczących kredytów konsumenckich jeszcze bardziej zaostrzają zasady ich udzielania. W szczególności tzw. ustawa antylichwiarska wprowadza nadzór nad dostawcami kredytów konsumenckich przez Komisję Nadzoru Finansowego (KNF) oraz jeszcze większe ograniczenia opłat pobieranych od pożyczkobiorców. Przede wszystkim jednak zostały zaostrzone zasady oceny zdolności kredytowej konsumentów. Taka ocena będzie musiała opierać się na danych ze sprawdzonych źródeł, biur kredytowych. W niektórych przypadkach konieczne będzie uzyskanie od klienta oświadczenia o dochodach i wydatkach¹¹. Zmiany te, zgodnie z zamierzeniami ustawodawców, mają zapewnić większą ochronę konsumentów przed nadmiernym zadłużeniem, natomiast przewidują znacznie wyższe wymogi prawne, niż nawet te obowiązujące na najbardziej rozwiniętych rynkach BNPL. W związku z powyższym dyskusje o zaostrzeniu przepisów konsumenckich, które aktualnie toczą się na tych innych rynkach BNPL, nie wydają się adekwatne w stosunku do Polski. Nie wyklucza to jednak tego, że polski BNPL może potrzebować zmian w zakresie polityki nadzorczej, która będzie się kształtować na linii UKNF i UOKiK.

6. Polskie otoczenie regulacyjne BNPL potrzebuje mechanizmów zapewniających bardziej skuteczną ochronę konsumentów, a jednocześnie wspierających rozwój rynku BNPL

Rozważając zakres oczekiwanych zmian regulacyjnych dot. BNPL, które mają równoważyć różne potrzeby konsumentów, tj. zarówno oczekiwanie uzyskania nowoczesnych, jak i bezpiecznych produktów, wydaje się, że polski BNPL wymagać może przede wszystkim:

• refleksji nad produktami BNPL wyjętymi spod regulacji o kredycie konsumenckim, które przyczyniły się do nadmiernego zadłużenia konsumentów na innych rynkach;
• dokładniejszego monitoringu rynku BNPL, co wymaga większej liczby danych o transakcjach BNPL. W tym zakresie oczekiwany wydaje się jednolity i powszechny standard raportowania wszystkich modeli i transakcji BNPL (zarówno limitów kredytowych jak i pojedynczych transakcji BNPL) do BIK i biur informacji gospodarczej. Rozważenia wymaga również zakres szczegółowości danych, w tym ewentualna potrzeba, zapewnienia ich większej granularności w stosunku do tych danych, które mają być przekazywane UKNF (np. dane instytucji pożyczkowych o kredytach konsumenckich vs. inne formy finansowania niepodlegające ustawie o kredycie konsumenckim);
• dyskusji nad efektywnym modelem ochrony konsumenckiej, w tym rozważenia, czy formalne wymogi regulacyjne są proporcjonalne i właściwie adresują ryzyka z jakimi konsumenci w praktyce się spotykają. W kontekście głosów podnoszonych na rynku, w dyskusji należy wziąć pod uwagę to, czy korzystniejsze dla konsumentów nie byłoby przesunięcie ciężaru z instrumentów prawnych zabezpieczających konsumentów jedynie w sposób formalny (tj. coraz bardziej rozbudowanych oświadczeń/pouczeń, złożonych obowiązków przedkontraktowych), na instrumenty nadzorcze dotyczące rzeczywiście występujących naruszeń praw konsumentów (tj. koncentracja na zachowaniach i praktyce stosowania przepisów niż na nakładaniu kolejnych obowiązków regulacyjnych).

Podsumowując, polski rynek BNPL, na tle globalnych tendencji regulacyjnych, charakteryzuje się stosunkowo restrykcyjnym otoczeniem prawnym. Jednakże polskie instytucje nadzorcze powinny monitorować rynek i współpracować ze sobą, także w zakresie inicjatyw edukacyjnych i informacyjnych. W ten sposób, można zapewnić równowagę między ochroną konsumentów a dalszym rozwojem rynku BNPL w Polsce.

¹ Buy Now Pay Later Global Market Report 2023 https://www.reportlinker.com/p06443910/Buy-Now-Pay-Later-Global-Market-Report.html?utm_source=GNW

² m.in. dane z raportów finansowych Klarna publikowanych na www.klarna.com.

³ https://www.choice.com.au/money/credit-cards-and-loans/personal-loans/articles/bnpl-global-comparison

⁴ „Raport Deloitte 2022: Dokąd zmierza Buy Now Pay Later w Europie”, https://deloi.tt/3Goh2Ul

⁵ https://www2.deloitte.com/pl/pl/pages/doradztwo-prawne/articles/blog-prawo-nowych-technologii/odroczone-platnosci-regulacje-buy-now-pay-later-w-Europie-najnowsze-trendy.html

⁶ https://www.fca.org.uk/news/statements/fca-drives-changes-buy-now-pay-later-bnpl-firms-contract-terms

⁷ https://www.reuters.com/business/finance/britain-sets-out-legislation-regulate-buy-now-pay-later-credit-2023-02-13/

⁸ Kup teraz, zapłać później. Odroczone płatności coraz bardziej popularne - GazetaPrawna.pl

⁹ https://www.choice.com.au/money/credit-cards-and-loans/personal-loans/articles/bnpl-global-comparison

¹⁰ Analizy własne na podstawie danych sektorowych KNF oraz danych dot. Allegro Pay z raportów finansowych www.allegro.eu

¹¹ BNPL. Buy Now Pay Later. Usługa "kup teraz, zapłać później" może wpędzić w spiralę zadłużenia - Finanse - Forbes.pl