Instant Payments i nowelizacja przepisów o ostateczności rozrachunku – duże zmiany dla banków i instytucji płatniczych

Czym są płatności natychmiastowe?

Płatności natychmiastowe (z ang. „instant payments”) to nic innego jak forma polecenia przelewu, wyróżniająca się jednak szybkością transferu środków pieniężnych z rachunku płatnika na rachunek odbiorcy, do którego dochodzi natychmiast, przez całą dobę i w każdy dzień tygodnia.

Płatności natychmiastowe stanowią istotną innowację technologiczną, która ma pozwolić na zmniejszenie zależności europejskiego sektora finansowego i gospodarczego od podmiotów trzecich. Obecnie polecenia przelewów uzależnione są od godzin pracy dostawcy usług płatniczych (PSP – Payment Service Provider), w konsekwencji czego środki pieniężne często wpływają na rachunek odbiorcy dopiero kolejnego dnia roboczego.
 

Nowe obowiązki dla dostawców usług płatniczych

Dostawcy usług płatniczych (w tym banki) świadczący usługi wykonywania i odbierania poleceń przelewu w euro, będą również zobowiązani do oferowania usług wykonywania i odbierania transakcji natychmiastowych.

Podmioty te będą musiały spełnić szereg nowych wymogów obejmujących m.in. obowiązek zapewnienia dostępności wszystkich prowadzonych przez siebie rachunków płatniczych na potrzeby poleceń przelewu natychmiastowego przez 24 godziny na dobę we wszystkie dni kalendarzowe.

PSP będą również zobowiązane do zapewnienia możliwości złożenia zlecenia płatniczego na polecenie przelewu natychmiastowego za pośrednictwem tych samych kanałów inicjowania płatności, za pomocą których użytkownik składa zlecenie w przypadku innych poleceń przelewu.

W sytuacji, gdy dostawcy usług płatniczych umożliwiają składanie wielu zleceń płatniczych, obejmujących koszyk przelewów, będą oni zobowiązani świadczyć analogiczną usługę również w kontekście płatności natychmiastowych w euro. PSP nie będą mogli naliczać z tytułu wykonania przelewu natychmiastowego w euro opłat przewyższających opłaty za wykonanie „zwykłego” przelewu w euro u tego samego dostawcy.

PSP zapewni użytkownikowi na jego wniosek możliwość określenia maksymalnej kwoty, która będzie mogła zostać przekazana za pośrednictwem natychmiastowego polecenia przelewu.

Użytkownik będzie mógł również ustalić limit na dzień lub na transakcję według własnego uznania oraz zmienić maksymalną kwotę w dowolnym momencie przed zainicjowaniem natychmiastowego polecenia przelewu. Jeżeli zlecenie płatnicze będzie złożone na wyższą kwotę niż ten limit, dostawca nie wykona przelewu natychmiastowego i poinformuje użytkownika o tym fakcie.

Państwa członkowskie spoza strefy euro będą mogły dodatkowo określić krajowy limit dla przelewów natychmiastowych (nie niższy niż 25 000 EUR). W zakresie w jakim dostawcy z tego państwa prowadzą rachunki denominowane w walucie krajowej i nie realizują innych przelewów w euro niż przelewy natychmiastowe, będą mogli ubiegać się o zezwolenie na realizowanie tych przelewów natychmiastowych w zakresie tego limitu krajowego. Zezwolenie będzie wydawane na okres jednego roku z możliwością jego przedłużenia na kolejne okresy roczne.

Termin na wdrożenie tych wymogów będzie rozłożony na cztery etapy:

1. 9 miesięcy po wejściu w życie rozporządzenia: odbieranie płatności natychmiastowych w euro przez PSP w strefie euro;
2. 18 miesięcy po wejściu w życie rozporządzenia: wykonywanie płatności natychmiastowych w euro przez PSP w strefie euro;
3. 33 miesięcy po wejściu w życie rozporządzenia: odbieranie płatności natychmiastowych w euro przez PSP poza strefą euro;
4. 39 miesięcy po wejściu w życie rozporządzenia: wykonywanie płatności natychmiastowych w euro przez PSP poza strefą euro.

Do dnia następującego po upływie 50 miesięcy od wejścia w życie rozporządzenia PSP mające siedzibę poza strefą euro nie będą zobowiązane do oferowania użytkownikom płatności natychmiastowych z rachunków płatniczych prowadzonych w walucie krajowej w okresie, gdy ci dostawcy nie wysyłają ani nie otrzymują transakcji polecenia przelewu innego niż natychmiastowy w odniesieniu do tych rachunków.
 

Nowa usługa polegająca na weryfikacji danych odbiorcy przelewu

Projekt wprowadza na dostawców usług płatniczych obowiązek zapewnienia funkcjonalności umożliwiającej sprawdzenie rozbieżności pomiędzy nazwiskiem lub nazwą a identyfikatorem rachunku płatniczego (IBAN – International Bank Account Number) odbiorcy.

W przypadku wykrycia jakiejkolwiek różnicy płatnik powinien zostać o tym poinformowany niezwłocznie po przekazaniu przez niego danych oraz przed zaoferowaniem mu możliwości autoryzacji, tak aby mógł on podjąć decyzję co do kontynuacji takiej transakcji.

Mechanizm usługi będzie oparty na następujących zasadach:

1. gdy w zleceniu płatniczym płatnik umieści IBAN i nazwę odbiorcy, PSP odbiorcy na żądanie PSP płatnika sprawdzi zgodność podanych danych. W przypadku wykrycia niezgodności PSP płatnika powiadomi go o tym zastrzegając, że autoryzacja transakcji może doprowadzić do przekazania środków na rachunek niezamierzonego odbiorcy. W sytuacji, gdy dane te są prawie identyczne (np. różnią się znakami diakrytycznymi) PSP wskaże płatnikowi nazwę odbiorcy powiązaną z podanym identyfikatorem rachunku płatniczego.
2. jeśli odbiorcą jest osoba prawna, a PSP płatnika oferuje kanał inicjowania płatności umożliwiający podanie identyfikatora rachunku odbiorcy z dodatkowymi danymi identyfikującymi go (np. NIP) oraz te same elementy danych są dostępne w systemie PSP odbiorcy, to na żądanie PSP płatnika, PSP odbiorcy sprawdza zgodność identyfikatora rachunku płatniczego i elementu danych podanego przez płatnika. Jeżeli są one są niezgodne, PSP płatnika poinformuje go o tej niezgodności.
3. jeśli PSP prowadzi rachunek płatniczy dla wielu odbiorców, płatnik może dostarczyć dodatkowe informacje umożliwiające jednoznaczną identyfikację odbiorcy. Na wniosek płatnika, PSP odbiorcy potwierdza, czy wskazany przez płatnika odbiorca należy do grupy odbiorców, dla których prowadzony jest rachunek płatniczy. PSP powiadomi płatnika, jeśli wskazany przez niego odbiorca nie należy do tej grupy.
4. gdy PSP udostępnia kanał inicjowania płatności, który nie wymaga od płatnika podania zarówno identyfikatora rachunku płatniczego, jak i nazwy odbiorcy, PSP musi zapewnić prawidłową identyfikację odbiorcy. W tym celu PSP informuje płatnika w sposób umożliwiający mu zweryfikowanie tożsamości odbiorcy przed autoryzacją polecenia przelewu.

Jeżeli identyfikator rachunku płatniczego lub nazwa odbiorcy są dostarczane przez dostawcę usług inicjowania transakcji płatniczej, a nie przez płatnika, dostawca ten zapewnia poprawność informacji dotyczących odbiorcy.

Dostawca usług płatniczych nie będzie ponosić odpowiedzialności, gdy pomimo otrzymania przez płatnika informacji o rozbieżności danych, dojdzie do transferu środków pieniężnych na rachunek niezamierzonego odbiorcy płatności, wskutek autoryzacji dokonanej przez płatnika.

Wyłączenie odpowiedzialności PSP jest jednak zależne od prawidłowości wykonania usługi weryfikacji – jeżeli dostawcy usług płatniczych nieprawidłowo wykonają usługę, co doprowadzi do nieprawidłowej transakcji płatniczej, będą zobowiązani do natychmiastowego zwrotu płatnikowi pobranej kwoty oraz, jeśli to stosowane, przywrócenia rachunku płatniczego do stanu sprzed transakcji.

Jeżeli błąd wynika z niedopełnienia obowiązków przez dostawcę usług płatniczych odbiorcy lub dostawcę usług inicjowania transakcji płatniczej, dany podmiot zrekompensuje dostawcy usług płatniczych płatnika szkodę finansową wynikłą z tego powodu.

Dostawcy usług płatniczych umożliwią użytkownikom, którzy nie są konsumentami, rezygnację z usługi weryfikacji danych odbiorcy w przypadku wielu zleceń płatniczych składanych w pakiecie wraz z możliwością jej ponownego uruchomienia w dowolnym momencie.
 

Nowelizacja dyrektywy o rozrachunku i wejście w życie Projektu

W ramach prac legislacyjnych nad Projektem, Parlament Europejski oraz Rada zdecydowały się równocześnie wprowadzić zmiany w dyrektywie o ostateczności rozrachunku (z ang. Settlement Finality Directive, w skrócie SFD), poszerzając zakres jej stosowania na instytucje płatnicze oraz instytucje pieniądza elektronicznego.

Nowelizacja ma umożliwić tym instytucjom uzyskanie dostępu do systemów płatności, którego dotychczas były pozbawione (mimo że niektóre państwa członkowskie, np. Litwa lub Malta, zapewniały taki bezpośredni dostęp do krajowej infrastruktury płatniczej). Dzięki temu dostawcy niebankowi będą mieli możliwość korzystania z systemów powszechnie wykorzystywanych do realizacji poleceń przelewu i płatności natychmiastowych. W efekcie, po okresie przejściowym, instytucje płatnicze oraz instytucje pieniądza elektronicznego będą zobowiązane do świadczenia usług płatności natychmiastowych.

Dla zapewnienia odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa wprowadzone zostaną także odpowiednie środki zabezpieczające, mające na celu zapobieganie ewentualnym zagrożeniom dla systemu związanego z przyznaniem tym podmiotom dostępu.

Projekt wejdzie w życie dwudziestego dnia po jego publikacji w Dzienniku Urzędowym UE.