Wakacje kredytowe pod lupą Prezesa UOKiK

I.

Wpływ postanowień utrudniających konsumentom wyciąganie w przyszłości skutków z abuzywnych postanowień umowy kredytu

W swoim stanowisku Prezes UOKiK, opierając się na orzecznictwie TSUE, jednoznacznie wskazał, że złożenie czy podpisanie wniosku o odroczenie spłaty kredytu nie może być poczytywane za wyraz akceptacji kwestionowanych postanowień przez konsumentów. Sądy krajowe są zobowiązane z urzędu do zbadania nieuczciwego warunku umownego i ustalenia skutku takiej sytuacji. Jeżeli po usunięciu nieuczciwego warunku umownego z umowy kredytu nie jest możliwe wykonywanie umowy, sąd może stwierdzić, że umowa jest nieważna i bez znaczenia jest istnienie aneksu, w którym konsument akceptuje abuzywne postanowienia. Konsument, który zawarł aneks do umowy kredytu, nie konwaliduje tą czynnością umowy kredytu dotkniętej nieważnością. Aneksem takim nie może zostać usunięty z mocą wsteczną nieuczciwy warunek umowny.

Zgodnie więc z zaprezentowanym stanowiskiem, konsumentowi, który złożył wniosek lub zawarł aneks do umowy kredytu w sprawie tzw. wakacji kredytowych, zawierający np. potwierdzenie salda kredytu, nie powinna być przypisywana intencja zrzeczenia się uprawnień, o których mowa w dyrektywie Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich. Konsument wciąż będzie uprawniony do kwestionowania przed sądem wiążącego charakteru postanowień lub ważności umowy kredytu.

II.

Badanie abuzywności postanowień aneksów do umowy kredytu

Złożenie wniosku lub zawarcie aneksu do umowy kredytu w sprawie tzw. wakacji kredytowych nie powoduje, że wyłączona została możliwość dokonywania oceny postanowień aneksów (m.in. dot. akceptacji aktualnego salda kredytu) pod kątem ich abuzywności zgodnie przesłankami określonymi w art. 3851 § 1 Kodeksu cywilnego.

W swoim stanowisku Prezes UOKiK wskazuje bowiem, że:

(i)

mowa jest o sytuacji, w której postanowienie jest stosowane przez przedsiębiorcę (tj. bank) wobec konsumenta;

(ii)

zawarcie aneksu nie oznacza automatycznie, że postanowienia zostały indywidualnie uzgodnione, a twierdzenie te wspiera fakt, że banki zawierając aneksy posługują się wzorcami umownymi, które zgodnie z art. 3851 § 3 Kodeksu cywilnego obejmuje domniemanie braku indywidualnego uzgodnienia;

(iii)

postanowienie dotyczące np. akceptacji aktualnego salda kredytu, które w przyszłości może utrudniać dochodzenie swoich praw przez konsumenta przez sądem, może być uznane za sprzeczne z dobrymi obyczajami, gdyż konsument jako słabsza strona umowy kredytu, znajdujący się w trudnym położeniu w związku z epidemią, przy okazji zmuszony zostaje do złożenia oświadczenia, które nie ma bezpośredniego związku z celem podpisania aneksu (tj. odroczeniem spłaty kredytu). Zdaniem Prezesa UOKiK przy ocenie abuzywności postanowień nie bez znaczenia jest, że procedura udzielania tzw. wakacji kredytowych przez wiele banków skonstruowana została w ten sposób, że konsument może nie mieć świadomości o istnieniu wątpliwych postanowień aneksu (np. w przypadku telefonicznego złożenia wniosku, gdy pełną treść wniosku otrzymuje po jego złożeniu). Zgodnie bowiem z treścią art. 3853 pkt 4 Kodeksu cywilnego, niedozwolonymi postanowieniami umownymi są te, które przewidują postanowienia, z którymi konsument nie miał możliwości zapoznać się przed zawarciem umowy. Ponadto, konsument wzorem umownym związany jest tylko wtedy, gdy został mu on doręczony przed zawarciem umowy (art. 384 § 1 Kodeksu cywilnego);

(iv)

postanowienia takie mogą być uznane za rażąco naruszające interesy konsumentów, gdyż wprowadzają dysproporcję praw i obowiązków między stronami umowy kredytu na niekorzyść konsumenta. Badanie tego aspektu polega na porównaniu obecnej sytuacji konsumenta z hipotetyczną sytuacją, w której by był, gdyby zawarł umowę bez kwestionowanego postanowienia. Zdaniem Prezesa UOKiK, postanowienia analizowanych aneksów mogą mieć negatywny wpływ na sytuację konsumentów, gdyż utrudniać mogą dochodzenie roszczeń przez konsumentów w przeszłości, a także spowodować wzrost zobowiązania konsumenta.

III.

Skutki zawarcia aneksu obejmującego postanowienia akceptujące saldo kredytu/pożyczki

Zawarcie aneksu obejmującego postanowienia akceptujące saldo kredytu lub pożyczki nie może stanowić podstawy do niejako automatycznego stwierdzenia, że konsument uznał zadłużenie (uznanie długu). Kwalifikacja zachowania konsumenta każdorazowo powinna zostać oceniona w kontekście danej sprawy. Jednakże, zdaniem Prezesa UOKiK, zamieszczenie tego typu postanowień w aneksie odnoszącym się do odroczenia spłaty kredytu/pożyczki jednoznacznie wskazuje, że celem konsumenta nie było uznanie długu. Wobec stwierdzenia abuzywności tego typu postanowień i ich bezskuteczności, Prezes UOKiK wskazał, że nie mogą stanowić podstawy do stwierdzenia, że konsument uznał zadłużenie.

Wskazane jest więc, by instytucje, które zastosowały uproszczoną procedurę odroczenia spłaty kredytów i pożyczek, dokonały ponownej analizy postanowień aneksów dotyczących tzw. wakacji kredytowych pod kątem ich abuzywności. Może się bowiem okazać, że w stosowanych wzorach aneksów istnieją inne postanowienia, które niosą m.in. ryzyko nałożenia na instytucję kary przez UOKiK.