Co jeśli nie sukcesja?

Co jeśli nie sukcesja? Pozyskanie inwestora jako alternatywa dla sukcesji w prywatnym przedsiębiorstwie 

Mars, Cargill czy Lego – to znane wszystkim ogromne przedsiębiorstwa, których własność pozostała w rękach założycieli lub ich spadkobierców. To też jednak firmy, które zbudowały efektywne struktury korporacyjne i są profesjonalnie zarządzane przez pozyskanych z rynku specjalistów. Ich przykład pokazuje, że odnosząc sukces finansowy firma może pozostać w prywatnych rękach.

Tego typu firmy, choć ciągle działające w znacznie mniejszej skali, można znaleźć także na polskim rynku. Również takie, w których dzieci założycieli nie tylko przejęły stworzony przez nich biznes, a wręcz na jego fundamentach zbudowały biznes jeszcze silniejszy. Czy jednak taka przyszłość jest możliwa dla wszystkich prywatnych właścicieli firm? Niekoniecznie.

Spadkobiercy

Przedsiębiorcy prywatni, aby przeprowadzić skutecznie proces sukcesji, muszą posiadać spadkobierców, którzy będą w stanie dalej poprowadzić biznes, lub co najmniej sprawować w nim funkcje właścicielskie, powierzając zarządzanie profesjonalnemu zarządowi. Nie zawsze ten warunek jest możliwy do spełnienia. I nie jest to bynajmniej specyfika wyłącznie polskiego rynku.

Warto dodać, że w naszych lokalnych realiach, wiele prywatnych firm to podmioty założone w okresie transformacji ustrojowej. Ich właściciele to dziś często osoby 60- czy 70-letnie, których prawie całe życie zostało pochłonięte przez prowadzony przez nich biznes, także kosztem życia rodzinnego. To może ograniczać motywację dzieci założycieli do prowadzonego przez nich biznesu i prawdopodobieństwo przeprowadzenia sukcesji w rodzinie.

Przedsiębiorstwa prywatne to nierzadko także organizmy, którym nie udało się wypracować systemu zarządzania opartego o delegowanie kompetencji do średniego szczebla menedżerów, pozostawiając większość decyzji, nie tylko o charakterze strategicznym, lecz także codziennych decyzji o charakterze operacyjnym, w rękach założyciela. Taki model działania Istotnie ogranicza możliwość przekazania firmy w ręce spadkobierców.

Sukcesja przy większej liczbie wspólników

Wiele firm rodzinnych to także biznesy prowadzone przez niespokrewnionych ze sobą wspólników. Skuteczna sukcesja jest w takim wypadku jeszcze trudniejsza, gdyż często będzie wymagać, aby każdy ze wspólników posiadał spadkobierców, którym mógłby przekazać swoje udziały i co więcej, spadkobiercy Ci musieliby także zgodnie prowadzić biznes stworzony przez ich rodziców. Taka zgodna współpraca jest oczywiście możliwa, ale nie jest to wcale ani proste, ani pewne.

Rozwiązania dla firm rodzinnych 

Jeżeli nie jest możliwe proste przekazanie firmy kolejnemu pokoleniu, wcześniej czy później właściciele firm prywatnych staną przed trudnym wyzwaniem. Jakie ścieżki mogą rozważyć takie firmy?

IPO

Biznesy o odpowiedniej skali działania, atrakcyjnym dla inwestorów profilu i perspektywach rozwoju, mogą rozważyć ścieżkę giełdową. 

Pozwala ona na stopniową zmianę struktury akcjonariatu, w kierunku większego udziału inwestorów pasywnych – zarówno indywidualnych, jak i instytucjonalnych, takich jak np. fundusze TFI czy OFE.

Warto jednak pamiętać, że inwestorzy kupujący akcje w ramach IPO (pierwsza oferta publiczna), przynajmniej na pierwszym etapie obecności spółki na giełdzie, będą oczekiwać, że po stronie dotychczasowych właścicieli znajdą silnego partnera z klarowną wizją rozwoju, a nie takiego, który chce wyjść z biznesu. Z czasem założyciele będą mogli zmienić swoją rolę, wymagać to jednak będzie powołania profesjonalnego i odpowiednio zmotywowanego zarządu, wiarygodnego dla inwestorów. W przeciwnym razie zagrożona może być wycena giełdowa akcji spółki. W konsekwencji nie jest to scenariusz pozwalający na szybkie rozwiązanie problemu sukcesji, a raczej długoterminowy proces wymagający odpowiedniego przygotowania.

Dla większości firm prywatnych w Polsce, scenariusz giełdowy może okazać się jednak nieodpowiedni – głównie ze względu na skalę prowadzonej działalności.

Fundusze private equity

Poważną alternatywą dla firm prywatnych może być podjęcie rozmów z inwestorami finansowymi tj. funduszami private equity. Tego typu podmiot będzie najczęściej oczekiwał od właściciela firmy, aby pozostał w niej aktywny w okresie inwestycji funduszu (np. 3-5 lat) – choć jego rola może stopniowo się zmniejszać – a także zachował pakiet mniejszościowy.

Taka inwestycja, z uwagi na oczekiwania znaczącego przyrostu wartości po stronie funduszu, może prowadzić do profesjonalizacji zarządzania firmą. Może także skutkować przyspieszeniem jej ekspansji na rynkach zagranicznych lub w ramach innych segmentów rynku lokalnego. Taka ekspansja wiąże się bowiem z podwyższonym ryzykiem biznesowym i wobec tego może być blokowana przez założycieli firm, obawiających się zaryzykowania utraty dorobku swojego życia, przynoszącego im bieżące znaczące dochody (o ile nie zdywersyfikują uprzednio swoich aktywów poprzez sprzedaż części udziałów).

Inwestorzy branżowi

Alternatywą dla ścieżki giełdowej i inwestycji funduszu private equity może być także podjęcie rozmów z inwestorem branżowym. Nierzadko tego typu inwestor będzie w stanie zaproponować najkorzystniejszy poziom wyceny, głównie ze względu na możliwe do uzyskania efekty synergii.

Coraz częściej zdarza się także, że inwestorzy branżowi są skłonni rozważyć objęcie pakietu większościowego w spółce a nie jedynie wykupienie firmy w całości. W takiej sytuacji właściciel często pozostanie przy sterach zarządzającego firmą, oddając jednak znaczną część ryzyka do podmiotu zewnętrznego. Inwestorzy branżowi liczą wówczas na to, że prywatny współwłaściciel będzie bardziej zmotywowany do rozwijania spółki niż profesjonalny zarząd i tym samym zapewni lepszy zwrot z inwestycji.

Całkowite wyjście ze spółki jest w takich przypadkach pozostawione typowo na moment oddalony w czasie o kilka lat, w szczególności przewidując dla założyciela spółki możliwość sprzedaży jego udziałów w przyszłości wg z góry ustalonych zasad.

Udany proces pozyskania inwestora

Co jest niezbędne dla sprawnego przeprowadzenia procesu pozyskania inwestora? Sprzedaż udziałów w firmie prywatnej to proces wymagający. Aktywo, które zmienia właściciela ma najczęściej charakter unikatowy i w pierwszej kolejności, aby uzyskać możliwie najlepszą wycenę, a nawet zrozumieć jakiej wartości można oczekiwać, konieczne jest zbudowanie rynku nabywców, najczęściej wśród podmiotów – funduszy i inwestorów branżowych – z całego świata.

Sprzedaż udziałów, zwłaszcza gdy wchodzą w grę pakiety inne niż 100%, to także złożone zagadnienie prawne wymagające szeregu uzgodnień między przyszłymi wspólnikami, które będą mieć realny wpływ na jakość ich przyszłej współpracy.

Decydując się na tego typu proces, z uwagi na stopień jego skomplikowania oraz czasochłonność, warto rozważyć zapewnienie sobie wsparcia profesjonalnych doradców – w szczególności finansowych i prawnych, zwłaszcza gdy po drugiej stronie stołu negocjacyjnego zasiądzie doświadczony inwestor branżowy lub finansowy.