Subpartycypacja a VAT

W znakomitej większości przyjmowało się do tej pory, iż usługi subpartycypacji świadczone przez fundusze inwestycyjne powinny być objęte zwolnieniem z opodatkowania VAT, o którym mowa w art. 43 ust. 1 pkt 38 lub art. 43 ust. 1 pkt 39 ustawy o VAT , z uwagi na fakt, że spełniają one zazwyczaj funkcję gwarancyjną (przejęcie ryzyka niewypłacalności dłużnika), a także kredytową (finansowanie). Nie stanowią one przy tym usług ściągania długów czy faktoringu. Działania funduszy inwestycyjnych koncentrują się bowiem w znacznej mierze na przekazaniu środków pieniężnych inicjatorowi w zamian za przyszłe przepływy pieniężne.

Dotychczasowe orzecznictwo krajowych sądów administracyjnych nie wypracowało jednak jednolitego podejścia interpretacyjnego dotyczącego opodatkowania VAT umów subpartycypacji. Nierzadko w sprawach o zbliżonym stanie faktycznym składy orzekające zajmowały przeciwne stanowiska, co nie tylko nie sprzyjało budowaniu jednolitości orzecznictwa w tym zakresie, a wręcz kreowało kolejne wątpliwości i niepewność podmiotów z sektora finansowego co do sposobu opodatkowania umów subpartycypacji.
Opinia Rzecznik Generalnej TSUE zapadła na kanwie sprawy funduszu inwestycyjnego, który zawarł umowę o subpartycpację i zgodnie z jej schematem był on zobowiązany do zapłaty bankowi z góry określonej kwoty w chwili zawarcia umowy. W zamian za tę płatność bank jako inicjator (oraz inwestor), który pożyczył środki pieniężne dłużnikowi podstawowemu, zobowiązał się zapłacić funduszowi inwestycyjnemu jako subpartycypantowi wpływy uzyskane przez bank z tytułu pierwotnej umowy pożyczki zawartej z dłużnikiem podstawowym. Przepływy środków pieniężnych i ryzyko zostały w ten sposób usunięte z bilansu banku i przeniesione na fundusz inwestycyjny, ale bank zachował przy tym prawny tytuł własności do aktywów.
Podkreślić należy, że sama subpartycypacja została ujęta w art. 183 ust. 4 ustawy o funduszach inwestycyjnych i zarządzaniu alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi . Pod względem prawnym, umowa o subpartycypację jest umową nazwaną, której przedmiotem jest przekazanie funduszowi:

1. pożytków z sekurytyzowanych wierzytelności w całości;
2. kwot głównych z sekurytyzowanych wierzytelności;
3. kwot uzyskanych z tytułu realizacji zabezpieczeń sekurytyzowanych wierzytelności.

Na płaszczyźnie podatkowej, regulacja prawna art. 43 ust. 1 pkt 38 ustawy o VAT, stanowi, że zwalnia się z VAT usługi udzielania kredytów lub pożyczek pieniężnych oraz usługi pośrednictwa w świadczeniu usług udzielania kredytów lub pożyczek pieniężnych, a także zarządzanie kredytami lub pożyczkami pieniężnymi przez kredytodawcę lub pożyczkodawcę. Z kolei, zwolnienie w zakresie udzielania poręczeń, gwarancji i wszelkich innych zabezpieczeń transakcji finansowych i ubezpieczeniowych, a także zarządzanie gwarancjami kredytowymi przez kredytodawcę lub pożyczkodawcę przewidziano w art. 43 ust. 1 pkt 39 ustawy o VAT.

Przepisy powyższe stanowią przy tym implementację art. 135 ust. 1 dyrektywy VAT. Co istotne, pojęcia użyte do sformułowania ww. zwolnień przedmiotowych należy interpretować w sposób ścisły, z uwagi na fakt, że zwolnienia stanowią odstępstwa od zasady ogólnej powszechności opodatkowania, zgodnie z którą VAT jest pobierany od każdej usługi świadczonej odpłatnie przez podatnika.

Jednak należy wyraźnie podkreślić, że zakresu ww. usług finansowych nie należy interpretować w nadmiernie wąski sposób. Zasadnicze znaczenie dla VAT przy ocenie danej czynności na płaszczyźnie VAT powinny mieć bowiem skutki ekonomiczne, które wywiera. W tym kontekście należy wskazać, że subpartycypacja jest metodą pozwalającą na przekształcanie udzielonych pożyczek w zbywalne prawa, a następnie sprzedaż tych praw inwestorom. Jej istotą i podstawowym zadaniem jest zatem udzielenie finansowania.

W ocenie Rzecznik Generalnej TSUE chociaż usługa finansowania pożyczek może wchodzić w zakres pojęcia „udzielania kredytów”, a więc zwolnienia przewidzianego w art. 135 ust. 1 lit. b dyrektywy VAT, to już nie można powiedzieć tego samego o świadczonej przez fundusz usłudze polegającej na przejęciu ryzyka w przypadku niewykonania zobowiązania przez dłużnika podstawowego.

Rzecznik Generalna TSUE wskazała, że transakcja stanowiąca przedmiot w sprawie różni się od umowy kredytowej następującymi elementami, tj.:

• trójstronny charakter transakcji charakteryzuje się brakiem roszczenia funduszu wobec dłużnika podstawowego, ponieważ subpartycypantowi nie przysługuje prawo dochodzenia niespłaconej pożyczki;
• w klasycznej umowie kredytowej powszechne jest wniesienie przez dłużnika gwarancji i zabezpieczeń;
• w ogólnym ujęciu decyzje banków dotyczące udzielania pożyczek lub kredytów opierają się zazwyczaj na kwocie dostępnego zabezpieczenia. Przy analizowanej subpartycypacji nie występują jednak gwarancje ograniczające ryzyko straty po stronie funduszu w przypadku niewykonania zobowiązania przez dłużnika.

W ocenie Rzecznik Generalnej, to zwłaszcza ten element umów subpartycypacji, który wiąże się z przeniesieniem ryzyka niewykonania zobowiązania przez dłużnika pierwotnego oddziałuje na niemożność objęcia zwolnieniem z VAT ww. kategorii umów.

Konkluzja Rzecznik Generalnej TSUE sprowadza się do przyjęcia stanowiska, że umowa subpartycypacji nie stanowi żadnej z podlegających zwolnieniu z VAT transakcji finansowych odnoszących się do „udzielania kredytów”, o których mowa w art. 135 ust. 1 lit. b dyrektywy VAT. Zastrzeżono jednak wyraźnie, że transakcja taka może być objęta zakresem innych przepisów, np. transakcji, których przedmiotem są akcje, udziały w spółkach lub związkach, obligacje i inne papiery wartościowe, a to z uwagi na istotny element zarządzania ryzykiem zapewniany przez subpartycypanta.

Pozostaje mieć nadzieję, iż spodziewany wyrok TSUE w analizowanej sprawie pozwoli rozstrzygnąć choć część wątpliwości interpretacyjnych i będzie mieć praktyczne znaczenie dla podmiotów operujących na rynku finansowym. Tym niemniej, w przypadku podzielenia stanowiska zaprezentowanego przez Rzecznik Generalną, stanowisko TSUE może mieć wpływ na atrakcyjność oferowanych usług subpartycypacji oraz ich ekonomiczną opłacalność.

Autorka: Oliwia Kasińska – radca prawny, doradca podatkowy, starsza konsultantka w Zespole Doradztwa Podatkowego dla Instytucji Finansowych.

Otwarte szkolenie on-line: CIT w praktyce banków

Dwudniowe szkolenie podatkowe szczegółowo omawiające kluczowe zagadnienia w podatku dochodowym od osób prawnych w działalności banków

Szkolenie on-line: 14 - 15 września 2022 r., godz. 10:00-14:00

Agenda oraz rejestracja