Opodatkowanie VAT rekompensat i dotacji przekazywanych przez JST spółkom komunalnym – orzecznictwo wybrane

Czego dotyczy zagadnienie?

Od kilku lat źródłem sporów podatników z organami podatkowymi pozostaje sposób opodatkowania przekazywanych przez JST środków na działalność ich spółek komunalnych.

Wątpliwości zasadniczo nie wywołuje sytuacja, gdy spółka komunalna wykonuje określone czynności na rzecz JST, takie jak np. utrzymanie dróg. W przypadku wykonania takich czynności w oparciu o umowę cywilnoprawną, świadczenie takie podlega opodatkowaniu VAT.

Istnieje jednak szeroka kategoria zadań, które zlecane są spółkom komunalnym w celu wykonania usług na rzecz lokalnej społeczności. Do najpowszechniejszych w tym zakresie zalicza się realizacja transportu publicznego, utrzymanie i udostępnianie obiektów sportowych oraz rewitalizacja nieruchomości i zarządzanie nimi.

Działalność w tym zakresie, z uwagi na konieczność zaspokojenia potrzeb społeczności w jak najszerszym zakresie, jest zazwyczaj deficytowa, co oznacza, że spółki komunalne, stosując określone stawki w rozliczeniach z mieszkańcami, zasadniczo nie są w stanie pokryć kosztów swej działalności. W takich okolicznościach JST przekazują środki finansowe w formie rekompensat lub dotacji na pokrycie ujemnego wyniku na prowadzonej na rzecz usługobiorców (mieszkańców/podmiotów trzecich) określonej działalności, zgodnie z zasadami określonymi w Decyzji Komisji Europejskiej z dnia 20 grudnia 2011 r. w sprawie stosowania art. 106 ust. 2 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do pomocy państwa w formie rekompensaty (Dz. Urz. UE L2012/7).

Przekazanie takich środków, w ocenie organów podatkowych, podlega co do zasady opodatkowaniu VAT. Takie stanowisko jest wyrażane w wydawanych interpretacjach indywidualnych. Organy zajmują stanowisko, że przekazywane środki stanowią dotację mającą wpływ na cenę świadczonych przez spółki „na zewnątrz” usług lub stanowią wynagrodzenie za swoistą usługę świadczoną przez spółkę na rzecz JST.

W tym kontekście pragniemy zwrócić uwagę na trzy orzeczenia zapadłe w niedawnym czasie, które przedstawiają aktualne podejście sądów administracyjnych do przedmiotowego zagadnienia.

Orzecznictwo sądów administracyjnych w sprawach opodatkowania dotacji i rekompensat

Pierwszym z nich jest wyrok NSA w sprawie I FSK 974/22 z 28 marca 2023 r. dotyczącej rekompensaty na realizację zadań w zakresie transportu publicznego. W orzeczeniu tym NSA wskazał (podtrzymując stanowisko WSA), że otrzymywana przez spółkę rekompensata nie może być uznana za dopłaty do ceny świadczonych przez spółkę komunalną usług (podlegających opodatkowaniu VAT), w sytuacji, gdy rekompensata stanowi dofinansowanie do bieżącej działalności spółki poprzez pokrycie nadwyżki kosztów nad przychodami związanymi z wykonywaniem swojej działalności i jej wysokość nie jest uzależniona od cen biletów na przejazdy sprzedawanych przez spółkę. Rozstrzygnięcie to zdaje się wpisywać w zapadłe w ostatnim czasie przeważające orzecznictwo sądów administracyjnych wydawane w podobnych sprawach.

Kolejnym orzeczeniem, na które warto w przedmiotowej sprawie zwrócić uwagę, jest wyrok WSA w Łodzi z 17 sierpnia 2022 r. o sygnaturze I SA/Łd 395/22 (nieprawomocne). Sąd podzielił zdanie spółki komunalnej wykonującej zadania rewitalizacyjne, która uznała, iż w zakresie tychże zadań nie działa jako podatnik VAT. WSA wskazał tutaj na istotne w jego ocenie okoliczności, tj. fakt, że jedynym udziałowcem spółki jest gmina, spółka wykonuje zadania JST służące zaspokajaniu potrzeb społecznych na jej obszarze; jedynie ta spółka wykonuje powierzone działania, a zadaniem spółki nie jest maksymalizacja zysku. Rozstrzygnięcie to, jakkolwiek zgodne ze zdaniem spółki i podzielające kierunkowo stanowisko większości sądów administracyjnych co do opodatkowania rekompensat, może jednak być dyskusyjne z uwagi na zaprezentowane przez sąd uzasadnienie. Sąd uznał, że spółka występuje tutaj jako „organ władzy publicznej”, pomijając przy tym fakt, iż spółka prowadzi działalność gospodarczą, w której wykorzystuje również rewitalizowane nieruchomości oraz fakt, że spółka nie posiada żadnych władczych przymiotów przynależnych faktycznym organom władzy publicznej. Na marginesie można wskazać, że takie rozstrzygnięcie również wywoływać może pewne wątpliwości co do zakresu prawa do odliczenia VAT w spółce.

Ostatnim orzeczeniem, na które chcielibyśmy zwrócić uwagę, jest wyrok WSA w Krakowie z 5 kwietnia 2023 r., sygn. I SA/Kr 165/23, wydany w stanie faktycznym zbliżonym do powyżej przywołanych, gdzie sąd również rozstrzygał o opodatkowaniu otrzymywanej przez spółkę rekompensaty. W przedmiotowej sprawie zadaniem zleconym spółce jest wznoszenie obiektów budowlanych i następnie ich odpłatne udostępnianie, w zamian za co spółka otrzymuje od JST rekompensatę określoną w przywołanej wyżej Decyzji Komisji Europejskiej, w formie m.in. dopłat wnoszonych na podstawie art. 178 § 1 Kodeksu spółek handlowych. W przedmiotowej sprawie sąd stwierdził, że rekompensata otrzymywana przez spółkę komunalną od JST stanowi wynagrodzenie dla spółki za usługi świadczone na rzecz JST i tym samym podlega opodatkowaniu. Publikacja orzeczenia pozwoli prawdopodobnie na dalszą szerszą analizę przedmiotowego zagadnienia.

Podsumowanie

Powyższy krótki przegląd zdaje się wskazywać, iż kwestia opodatkowania przekazywanych środków pieniężnych przez JST do spółek komunalnych nadal wywołuje pewne wątpliwości i nie została jednoznacznie rozstrzygnięta w orzecznictwie sądowym. Tym bardziej wydaje się, że ewentualne wprowadzenie takiego rozwiązania w samorządzie, względnie chęć potwierdzenia w drodze interpretacji indywidualnej ich traktowania na gruncie VAT, wymaga dokładnego przygotowania i starannego działania. Warto również zwrócić uwagę, że jakkolwiek rzadko kiedy przedmiotem zapytań podatników pozostaje kwestia prawa do pełnego odliczenia VAT od wydatków spółki w sytuacji braku opodatkowania otrzymywanych środków pieniężnych, to jednak zagadnienie to, z uwagi na pewne mogące powstać tutaj wątpliwości, również mogłaby być przedmiotem wniosku o wydanie interpretacji, tak aby wykluczyć ewentualne ryzyka na tym polu.