Ryzyka zaniedbań strefy podatkowej w jednostkach samorządu terytorialnego

Ile wynosi stawka odsetek od zaległości podatkowej

Zgodnie z art. 53 ust. 1 Ordynacji podatkowej od zaległości podatkowych naliczane są odsetki za zwłokę. Konstrukcja wzoru określającego stawkę odsetek od zaległości podatkowej sprawia, że w świetle obecnych podwyżek stóp procentowych jej wartość drastycznie wzrosła, do poziomu nienotowanego od blisko 20 lat. Stosownie do art. 56 ust. 1 Ordynacji podatkowej odstawowa stawka odsetek za zwłokę zdefiniowana została jako suma 200% podstawowej stopy oprocentowania kredytu lombardowego i 2% (z tym, że stawka ta nie może być niższa niż 8%). Zatem po ustaleniu od 8 września 2022 r. wysokości stopy lombardowej przez Radę Polityki Pieniężnej na poziomie 7,25%, obecnie wysokość odsetek za zwłokę wynosi aż 16,5%. Dla porównania, we wrześniu 2021 r. stopa podstawowa odsetek wynosiła 8%. Ze względu na dynamiczną sytuację, warto odnotować, że każda kolejna podwyżka stopy lombardowej o 1 punkt procentowy, oznacza wzrost stawki odsetek za zwłokę o 2%.

Tak wysoka stawka odsetek za zwłokę naraża JST na ryzyko powstania znacznych kwot odsetek od zaległości w przypadku nieprawidłowego rozliczenia zobowiązań podatkowych. Sytuacja taka może mieć miejsce w przypadku np. nieuprawnionego zastosowania zwolnienia VAT przy sprzedaży nieruchomości, co przy skomplikowaniu przepisów dotyczących tego rodzaju transakcji nie jest rzadkością. Jeszcze większe ryzyko w zakresie kwoty odsetek rodzą odliczenia VAT od inwestycji, które każdorazowo należy poddawać indywidualnej analizie.

Aby zobrazować jak szybko przy obecnych stawkach odsetki mogą okazać się znaczące kwotowo, przedstawiamy dwa przykłady (z uwagi na charakter niniejszej publikacji, dla celów wyliczeń przyjęliśmy pewne uproszczenia):

Przykład nr 1: W wyniku kontroli podatkowej organy uznały, że JST przy sprzedaży nieruchomości w sposób nieuprawniony zastosowała zwolnienie z VAT. Przy transakcji w wysokości 250 tys. zł zaległość podatkowa w VAT wyniesie ok. 46,7 tys. zł. Odsetki od takiej kwoty już po pół roku obowiązywania obecnej stawki odsetek od zaległości wyniosą ok. 3,8 tys. zł.

Przykład nr 2: Gmina zakończyła zadanie inwestycyjne o wartości ok. 2,2 mln zł i wykazała do odliczenia podatek naliczony z tytułu faktur dotyczących tej inwestycji, który przełożył się na zwrot w wysokości 400 tys. zł. Po roku odliczenia JST stały się przedmiotem kontroli podatkowej i zostały zakwestionowane przez organy. W takiej sytuacji, oprócz konieczności zwrotu 400 tys. zł, możliwa kwota odsetek przy założeniu obowiązywania stawki 16,5% przez cały okres od otrzymania zwrotu mogłaby wynieść aż 66 tys. zł.
 

Zaległość podatkowa a sankcja w VAT

Należy pamiętać, że odsetki od zaległości nie wyczerpują negatywnych konsekwencji związanych z nieprawidłowym rozliczaniem VAT, bowiem ustawodawca wprowadził szczególną sankcję za zaniżenie kwoty zobowiązania lub za zawyżenie kwoty podlegającej zwrotowi. Zgodnie z art. 112b ustawy o VAT Naczelnik urzędu celno-skarbowego w takiej sytuacji określa dodatkowe zobowiązanie podatkowe w wysokości odpowiadającej nawet 30% (w przypadku tzw. pustych faktur aż 100%) zaniżenia zobowiązania/zawyżenia zwrotu VAT. Pod pewnymi warunkami dodatkowe zobowiązanie może ulec zmniejszeniu do 20% lub 15%, niemniej nadal stanowi istotną kwotowo sankcję, najczęściej przewyższającą swoją dolegliwością odsetki od zaległości. Dodatkowej sankcji można uniknąć m.in. w przypadku samodzielnego skorygowania rozliczeń z jednoczesną zapłatą całej kwoty zaległości wraz z odsetkami przed wszczęciem kontroli podatkowej lub celno-skarbowej.

Dla opisanego powyżej przykładu 1, oznacza to, że poza koniecznością odprowadzenia 46,7 tys. zł zaległości powiększonej o 3,8 tys. zł odsetek, JST może być dodatkowo zobowiązana do zapłaty nawet 14 tys. zł przy stawce dodatkowego zobowiązania wynoszącej 30% (9,3 tys. zł przy stawce obniżonej 20%).

Z kolei dla opisanego powyżej przykładu 2 oznacza to, że w przypadku zastosowania dodatkowego zobowiązania w wysokości 30% – poza koniecznością zwrotu 400 tys. zł nienależnego zwrotu VAT wraz z odsetkami w wysokości 66 tys. zł – JST mogłaby być również zobowiązana do zapłaty dodatkowych 120 tys. zł (80 tys. zł przy stawce obniżonej 20%).

Przepisy dotyczące dodatkowego zobowiązania na gruncie VAT były dość szeroko krytykowane i w konsekwencji orzeczenia TSUE została zapowiedziana ich zmiana, w wyniku której wysokość stawki będzie uzależniona m.in. od zachowania należytej staranności (więcej w naszym newsletterze: Należyta staranność może przesądzić o wysokości sankcji VAT).
 

Sankcja KKS

Poza ww. konsekwencjami finansowymi wynikającymi z nieprawidłowego rozliczenia VAT, które obciążają JST, negatywne skutki powstania zaległości w zakresie VAT mogą również osobiście dotknąć osoby odpowiedzialne za działania w tym zakresie. Sankcje tego rodzaju (indywidualne) wynikają z Kodeksu Karnego Skarbowego (KKS). Poza przepisami przewidującymi odpowiedzialność karną skarbową za określone działania dla osób bezpośrednio zaangażowanych, warto też pamiętać, że zgodnie z treścią art. 9 § 3 KKS za przestępstwa lub wykroczenia skarbowe odpowiada jak sprawca także ten kto zajmuje się sprawami gospodarczymi, w szczególności finansowymi danego podmiotu.
 

Jak zadbać o swoje rozliczenia?

Drastyczny wzrost stawki odsetek od zaległości podatkowych wraz z obecną konstrukcją sankcji w VAT, nieuwzględniającej zachowania należytej staranności ani stopnia zawinienia, sprawiają, że w wyniku błędów w rozliczeniu VAT JST może być zobowiązana do zapłaty bardzo pokaźnych kwot. Wobec pięcioletniego okresu przedawnienia, łączna suma odsetek wraz z sankcją VAT może w najgorszym scenariuszu nawet przekroczyć kwotę zobowiązania podatkowego. Równie dotkliwe mogą okazać się sankcje indywidualne.

Zagrożenia te pokazują jak istotne jest zagwarantowanie prawidłowości rozliczeń VAT w JST. Dotyczy to zarówno dużych operacji (inwestycje, restrukturyzacje, aporty itp.), jak i tych mniejszych, związanych z bieżącą działalnością (obrót nieruchomościami, dzierżawy, najmy, refaktury itp.), ale także samej organizacji systemu rozliczeń (procedury centralizacyjne, rozdział obowiązków i odpowiedzialności itd.). W każdym z tych obszarów możliwe są potencjalne nieprawidłowości, których odpowiednio wczesne wykrycie i usunięcie pozwoli ograniczyć wskazane wyżej ryzyka. Instrumentami, które można w tym celu wykorzystać jest stworzenie / aktualizacja procedur podatkowych funkcjonujących w JST oraz przeprowadzanie z wyprzedzeniem analizy podatkowej poszczególnych transakcji.