Rzecznik generalny przy TSUE zajął stanowisko w sprawie opodatkowania VAT dotacji w jednostkach samorządu terytorialnego

W czwartek, 10 listopada br., rzecznik generalna przy Trybunale Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) Juliane Kokott przedstawiła dwie opinie, odpowiednio w sprawie C-612/21 (dot. montażu systemów odnawialnych źródeł energii na nieruchomościach mieszkańców) oraz C-616/21 (dot. usuwania azbestu z nieruchomości mieszkańców). Przedmiotowe opinie mogą odegrać znaczącą rolę w udzieleniu odpowiedzi na nurtujące jednostki samorządu terytorialnego (JST) pytanie - czy dofinansowanie na tego rodzaju projekty podlega opodatkowaniu VAT?

Dotychczasowe wątpliwości w temacie opodatkowania VAT dotacji przy projektach typu OZE czy usuwanie azbestu

Oś sporu JST z organami podatkowymi w sprawach dotyczących realizacji projektów, w których samorząd wybiera wykonawcę prac, rozlicza dofinansowanie i pobiera ewentualne wpłaty od mieszkańców, osadza się na dwóch kwestiach – działania przez JST w tym zakresie jako podatnik VAT oraz zaliczenia do podstawy opodatkowania VAT dotacji otrzymanych przez JST na realizację projektu. Stanowisko DKIS w stosunku do opodatkowywania dotacji jest nieprzychylne dla podatników – co do zasady, niezależnie od tego, czy od mieszkańców pobierany jest wkład własny, czy też nie.

Sądy administracyjne wielokrotnie podejmowały próbę rozstrzygnięcia ww. kwestii, niemniej orzecznictwo w tym zakresie nie jest jednolite. Dla podatników oznacza to brak pewności co do właściwego (bezpiecznego dla nich) oraz zgodnego z przepisami sposobu postępowania na gruncie VAT przy okazji realizacji tego rodzaju projektów.

Nadzieję na sprawne zakończenie wieloletniego sporu na linii JST – Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej (KIS) w zakresie zaliczenia do podstawy opodatkowania VAT otrzymywanych przez JST środków zewnętrznych, dawało skierowanie w dniu 26 listopada 2020 r. zagadnienia prawnego do rozstrzygnięcia przez skład siedmiu sędziów NSA. Niestety, szanse na szybkie rozstrzygnięcie tej kwestii zmalały po skierowaniu przez NSA do TSUE w dniu 16 kwietnia 2021 r. pytań prejudycjalnych w ww. sprawach związanych z projektami prowadzonymi przez JST, na realizację których otrzymują dofinansowania ze środków zewnętrznych.

W ramach pytania dotyczącego projektu OZE, NSA poprosił o rozstrzygnięcie dwóch kwestii. Pierwsza dotyczy tego, czy JST, realizując projekt, działa w charakterze podatnika VAT. Druga wiąże się z wątpliwością, czy w przypadku uznania, że JST działa jako podatnik VAT, dotacja otrzymana na realizację projektu powinna podlegać opodatkowaniu VAT. Z kolei w pytaniu dotyczącym inwestycji w zakresie usuwania azbestu - NSA poruszył jedynie kwestię działania JST jako podatnika VAT.

Co powiedziała rzecznik generalna?

Odnawialne Źródła Energii – JST jako organ władzy publicznej:
W swojej opinii rzecznik generalna uznała, iż JST, realizując projekty dotyczące montażu systemów OZE na nieruchomościach mieszkańców działają nie jako podatnicy, ale jako organy władzy publicznej.

Wyrażone przez rzecznik stanowisko, w przypadku jego akceptacji przez TSUE, będzie miało dla rozliczeń VAT JST wielopłaszczyznowe skutki. Z jednej strony otrzymywane przez samorządy dotacje i wpłaty od mieszkańców nie podlegałyby opodatkowaniu VAT, czego jednak potencjalną konsekwencją byłby także brak prawa do odliczenia VAT naliczonego. Stwarza to możliwość odzyskania nadpłaconego VAT należnego, ale biorąc natomiast pod uwagę, że zdecydowana większość JST odliczała VAT w projektach dotyczących OZE, sytuacja mogłaby okazać się dla nich problematyczna. Należałoby tu bowiem liczyć się także z możliwością powstania zaległości podatkowych i komplikacją działań korekcyjnych.

Należy przy tym zwrócić uwagę, że sama kwestia prawa do odliczenia VAT nie została przedstawiona TSUE w skierowanych pytaniach prejudycjalnych, co w praktyce może przełożyć się na późniejsze wątpliwości interpretacyjne w tym zakresie i ewentualne dalsze spory z organami podatkowymi.

Azbest – JST jako organ władzy publicznej:

W swojej opinii rzecznik generalna wskazała, iż JST, realizując projekty w zakresie usuwania azbestu z nieruchomości mieszkańców, działają nie jako podatnicy, ale jako organy władzy publicznej.

Jeżeli TSUE zgodzi się z przedstawionym przez rzecznik generalną stanowiskiem, wówczas skutkiem takiego stanowiska byłoby automatyczne sklasyfikowanie otrzymywanych przez JST dotacji jako niepodlegających opodatkowaniu VAT.

W przypadku tych JST, które, kierując się dotychczasową praktyką organów podatkowych, dokonały pierwotnie opodatkowania dotacji dla potrzeb VAT, oznaczałoby to powstanie nadpłaty w podatku należnym. Należy mieć przy tym jednak na uwadze, że choć zagadnienie to nie będzie przedmiotem rozstrzygnięcia TSUE, konsekwencją takiego podejścia byłoby również pozbawienie JST w tym zakresie prawa do odliczenia VAT naliczonego.

Co teraz?

Naszym zdaniem, zajęcie stanowiska w omawianych sprawach przez rzecznik generalną to jeden z ostatnich momentów, aby zweryfikować, czy realizowaliście Państwo tego rodzaju projekty oraz w jaki sposób dokonano ich rozliczenia dla potrzeb VAT. Następnie należałoby zastanowić się, jakie szanse albo ryzyka mogą się dla Państwa pojawić oraz jakie działania należałoby podjąć na tym etapie. W szczególności istotne jest, aby ustalić potencjalne ryzyka kwotowe i możliwe scenariusze w zakresie ew. postępowań. W zależności od konkluzji, wskazanym może być m.in. niezwłoczne wystąpienie z wnioskiem (wnioskami) o interpretację indywidualną i ewentualne wejście na drogę postępowania sądowego tak, aby po wydaniu wyroku TSUE skrócić czas na uzyskanie prawomocnego rozstrzygnięcia sądu w indywidualnej sprawie (do tej pory od opinii rzecznika generalnego do wydania wyroku przez TSUE mijało około pół roku).

Warto także zwrócić uwagę na konieczność przygotowania się do różnych scenariuszy. Jakkolwiek wielokrotnie orzeczenia TSUE pozostawały zgodne z opiniami wydawanymi przez rzeczników generalnych, to takie postępowanie nie jest regułą. W konsekwencji należy mieć na względzie, iż argumentacja TSUE może pójść w inną stronę niż ten przedstawiony w komentowanej opinii. Co więcej, sama opinia sformułowana jest w taki sposób, że wskazując pewien kierunek finalne rozstrzygnięcie sugeruje pozostawić sądom krajowym.