Konfiskata rozszerzona – nowa broń w walce z przestępczością zorganizowaną?

W grudniu ub. r. Rada Ministrów zaakceptowała projekt ustawy o konfiskacie rozszerzonej, który proponuje rozwiązania prawne mające wzmocnić efektywność działań walki z przestępczością i aferami gospodarczymi.

Model tzw. konfiskaty rozszerzonej opiera się na domniemaniu przestępczego pochodzenia mienia sprawcy, który będzie musiał udowodnić, że majątek, który posiada, pochodzi z legalnego źródła.

Proponowane rozwiązania umożliwią zabranie przestępcom owoców ich nielegalnej działalności, co ma głównie na celu utrudnić finansowanie ich przestępczej działalności w przyszłości.

Przepadek rozszerzony został wprowadzony do polskiego ustawodawstwa już w 2003 r., jednak praktyka pokazała, że zakres i skuteczność jego stosowania nie były zbyt szerokie. Prawo unijne obliguje państwa członkowskie do zaostrzenia przepisów w tym zakresie.
 

Konfiskata rozszerzona – co się zmieni?

Przyjęte zmiany w prawie karnym polegają m.in. na:

• rozszerzeniu katalogu przestępstw wobec których będzie można orzec przepadek rozszerzony o przestępstwa zagrożone karą powyżej 5 lat pozbawienia wolności;
• konieczności wykazania legalności mienia nabytego przez sprawcę w ciągu 5 lat przed popełnieniem przestępstwa;
• usprawnieniu rozwiązań pozwalających orzec przepadek mienia w stosunku do osób trzecich, którym sprawca przekazał mienie nieodpłatnie lub zbył je za kwotę znacznie niższą od jego wartości rynkowej w sytuacji, gdy osoby trzecie wiedziały lub powinny były wiedzieć, że celem tych działań jest uniknięcie przepadku;
• umożliwieniu skorzystania z instytucji przepadku bez wyroku skazującego w sytuacji zawieszenia lub umorzenia postepowania karnego z powodu np. śmierci albo ucieczki przestępcy;
• w poważnych przypadkach stosowaniu kontroli operacyjnej (np. założenia podsłuchu czy kontrolowania treści korespondencji) w celu ujawnienia majątku zagrożonego przepadkiem;
• wprowadzeniu możliwości przepadku przedsiębiorstwa nienależącego do sprawcy, które może być uznane za narzędzie szczególnie poważnego przestępstwa, np. prania pieniędzy;
• wprowadzeniu zamrożenia prewencyjnego, czyli możliwości natychmiastowego zabezpieczenia mienia na potrzeby ewentualnej późniejszej konfiskaty, szczególnie w obliczu ryzyka wyzbycia się mienia przed wydaniem nakazu zabezpieczenia.
   

Co to oznacza dla przedsiębiorców?

Zaostrzone przepisy rozszerzą wachlarz środków do walki z oszustami gospodarczymi i wzmocnią ochronę uczciwych przedsiębiorców przed ich działaniami. Nowe regulacje mają jednak ograniczenia. Konfiskata przedsiębiorstwa będzie możliwa tylko w sytuacji, gdy sprawca odniesie korzyść powyżej 200 tys. zł, co oznacza, że oszustwa na niewielką skalę nie będą brane pod uwagę. Przepadek przedsiębiorstwa został także ograniczony w projekcie wyłącznie do firm będących własnością osób fizycznych.

Ponadto jeśli przedsiębiorstwo było narzędziem przestępstwa, a nie należało do sprawcy, również będzie mogło zostać skonfiskowane, gdy właściciel wyrażał zgodę na udział podmiotu w nieuczciwym procederze. W tym przypadku chronieni są uczciwi właściciele, którzy wykazali się nieostrożnością w prowadzeniu działalności gospodarczej czy decyzjach biznesowych. Warto tutaj podkreślić, że sam rozmiar korzyści bądź szkody wyrządzonej przy użyciu przedsiębiorstwa będzie musiał być współmierny z jego wielkością, w przeciwnym razie konfiskata rozszerzona nie będzie miała zastosowania. Oznacza to, że skrywane przed właścicielem przedsiębiorstwa nieuczciwe działania na niewielką skalę jednego z pracowników nie doprowadzą do zabezpieczenia całej firmy, co broni przed odpowiedzialnością nieświadomego właściciela.

Zarządcą zabezpieczonego przedsiębiorstwa zostanie państwo, co umożliwi jego przetrwanie, dochodzenie wierzytelności, a nawet zaciąganie zobowiązań. W przypadku orzeczenia konfiskaty, przedsiębiorstwo zostanie przejęte przez skarb państwa.

W oparciu o wprowadzane zmiany w prawie karnym przestępcy nie będą jedynie skazani karą pozbawienia wolności, ale utracą źródła finansowania przyszłej przestępczości zorganizowanej, co jest szczególnie istotne z punktu widzenia uczciwych przedsiębiorców. Praktyka pokazuje, że w innych krajach różne modele konfiskaty rozszerzonej są standardem stosowanym skutecznie już od dawna. We Włoszech i w Wielkiej Brytanii należy wykazać pochodzenie majątku z legalnego źródła. Konfiskata bez wyroku skazującego możliwa jest m.in. w Niemczech, Austrii, Włoszech, Portugalii, Bułgarii, Czechach, Finlandii, Irlandii, Słowenii,  Danii, Słowacji oraz na Łotwie, Litwie i Węgrzech. We Włoszech samo podejrzenie kontaktów ze zorganizowanymi grupami przestępczymi jest podstawą zastosowania środków majątkowych. Czy to narzędzie może okazać się skuteczne w Polsce i wpłynie na ograniczenie  skali przestępczości gospodarczej? O tym być może będziemy mieli okazję przekonać się już wkrótce.