Usługi faktoringu w kontekście przepisów znowelizowanej Ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy

Pod pojęciem faktoringu rozumiana jest dwustronna umowa między faktorem (podmiotem świadczącym usługę faktoringu), a faktorantem (przedsiębiorcą sprzedającym towary bądź usługi), której przedmiotem jest wykup przez firmę faktoringową od faktoranta nieprzeterminowanych należności z tytuły sprzedaży towarów lub usług. Faktoring obejmuje też dodatkowe usługi typu prowadzenie rozliczeń odbiorców czy monitoring płatności.

W odróżnieniu od międzynarodowego porządku prawnego, w którym umowa faktoringowa jest zdefiniowana przez konwencję ottawską z 1988r., zgodnie z którą faktor musi wykonywać co najmniej dwie z wymienionych usług: finansowanie faktoranta, prowadzenie rozliczeń związanych z wierzytelnościami, inkaso wierzytelności bądź przejęcie ryzyka niewypłacalności dłużnika, w polskim prawie nie ma przepisów jednoznacznie odnoszących się do umowy faktoringowej oprócz przepisów kodeksu cywilnego art. 509, które zezwalają na cesję wierzytelności bez zgody dłużnika, a także dopuszczają by na nabywcę wierzytelności przechodziły roszczenia o zaległe odsetki.

Ze względu na fakt, że zdecydowana większość należności w obrocie gospodarczym z kontrahentami jest regulowana za pomocą przelewów elektronicznych, główne zagrożenia związane z praniem pieniędzy w przypadku usług faktoringowych istnieją na późniejszych etapach maskowania śladu prowadzącego do rzeczywistego źródła pieniędzy oraz nadawania legalnego świadectwa dla pieniędzy z przestępczej działalności.

Zachowania mogące wskazywać wskazujące na podwyższone ryzyko prania pieniędzy i finansowania terroryzmu to m.in.:

1. Duża liczba zawieranych umów faktoringu przy dobrej sytuacji finansowej faktoranta,
2. Cesja przez faktoranta na faktora dużej liczby wierzytelności dotyczącej tego samego dłużnika,
3. Zaspokojenie faktora przez dłużnika w krótkim czasie po zawarcie umowy faktoringu,
4. Powiązania kapitałowe lub osobowe między faktorantem i faktorem,
5. Nieuzasadnione zawieranie umów na świadczenie usług faktoringowych przez faktoranta, pomimo dobrej kondycji finansowej dłużnika i gotowości do terminowego spłacenia długu,
6. Częste występowanie transakcji na rachunkach bankowych faktoranta zatytułowanych w mało klarowny sposób np. zapłata za usługi finansowe, które może służyć ukryciu rzeczywistego celu korzystania z usług firmy faktoringowej z zamiarem maskowania obiegu faktur i płatności za nie.

Powyższe okoliczności mogą wiązać się z przeprowadzaniem płatności za fikcyjne faktury bądź faktury ze sztucznie zawyżoną wartością zakupionych produktów lub usług.

Umowy faktoringowe mogą przybrać jedną z poniższych dwóch form:

1. Faktoring pełny (faktoring z regresem), w którym oprócz cesji wierzytelności faktor przejmuje ryzyko niewypłacalności dłużnika,
2. Faktoring niepełny (faktoring bez regresu), w którym to faktorant jest odpowiedzialny za wypłacalność kontrahentów, a w przypadku braku płatności ze strony odbiorcy w ustalonym w umowie faktoringu dodatkowym terminie liczonym od daty wymagalności faktury, klient zobowiązany jest do zwrotu faktorowi kwoty zaliczki wypłaconej z tytułu wykupu należności.

Ekspozycja na ryzyko AML/CFT jest większa w przypadku faktoringu pełnego ze względu na wyższe ryzyko ukrycia rzeczywistego zamiaru wchodzenia w umowy faktoringowe.

Do pozostałych czynników zwiększających ryzyko prania pieniędzy w branży faktoringowej należą:

1. Przeprowadzanie transakcji międzynarodowych,
2. Słabo udokumentowane handel produktami i wymiana usług,
3. Firma faktoringowa umożliwiająca faktorantowi ściągnięcie należności bezpośrednio od kontrahentów.
    

Środki bezpieczeństwa finansowego w umowie faktoringowej

Ustawa o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu nie precyzuje jednoznacznie czy wymagania dotyczące środków bezpieczeństwa finansowego, które instytucje obowiązane mają stosować wobec klientów, dotyczą w tym samym stopniu faktorantów, będących klientami przedsiębiorstw faktoringowych, co ich dłużników. Sama definicja klienta zawarta ustawie – osoba fizyczna, prawna lub jednostka organizacyjna nieposiadającą osobowości prawnej, której instytucja obowiązana świadczy usługi lub dla której wykonuje czynności wchodzące w zakres prowadzonej przez nią działalności zawodowej, w tym z którą instytucja obowiązana nawiązuje stosunki gospodarcze lub na zlecenie której przeprowadza transakcję okazjonalną – pozostawia pole do interpretacji w tej kwestii. W praktyce kluczową kwestią do rozstrzygnięcia przy zastosowaniu środków bezpieczeństwa finansowego powinna być możliwość odroczenia płatności w ramach umowy faktoringowej. Odroczenie terminu płatności, które stanowi czynność odpłatną, powinno być rozumiane jako świadczenie usługi na rzecz dłużnika.
 

Raportowanie transakcji

Kolejna kwestia wynikająca z zapisów ustawy, która budzi wątpliwości natury prawnej w kontekście branży faktoringowej, dotyczy wymogu przekazywania informacji Generalnemu Inspektorowi Informacji Finansowej nt. transakcji o równowartości w złotych powyżej ustawowego progu 15 000 euro. Przedsiębiorstwa prowadzące działalność faktoringową podlegają obowiązkowi zgłaszania ww. informacji wyłącznie w sytuacji, gdy uczestniczą w obrocie gotówkowym. W praktyce oznacza to ograniczenie obowiązków informacyjnych przeważającej większości firm faktoringowych, które nie prowadzą obrotu gotówkowego i nie wykonują transferów środków pieniężnych polegając w tym zakresie na infrastrukturze banków bądź innego rodzaju instytucjach finansowych.

Oczywiście nie zwalnia to firm faktoringowych z obowiązku raportowania tzw. transakcji podejrzanych, czyli takich, które mogą mieć związek z praniem pieniędzy lub finansowaniem terroryzmu, bez względu na wartość. W praktyce oznacza to konieczność posiadania odpowiednich mechanizmów analizowania transakcji oraz zestawu reguł dostosowanych do charakterystyki danego podmiotu. Warto w tym miejscu wspomnieć, iż najbardziej aktualne sprawozdanie Generalnego Inspektora Informacji Finansowej za 2017r. z realizacji ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu wymienia przedsiębiorstwa prowadzące działalność factoringową wśród instytucji obowiązanych jak również przytacza liczbę zawiadomień opisowych (Suspicious Activity Reports) – 9, które zostały zgłoszone przez firmy prowadzące ten rodzaj działalności wespół z firmami leasingowymi w 2017r.

Opisane powyżej kwestie wynikające z przepisów znowelizowanej ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu stanowią zaledwie część obowiązków firm faktoringowych. Poza wspomnianymi obowiązkami, firmy prowadzące działalność faktoringową, tak jak wszystkie inne instytucje obowiązane, powinny pamiętać o zmianach dotyczących m.in. prawidłowej identyfikacji klientów, w tym beneficjentów rzeczywistych, zmianach definicyjnych oraz w sposobie postępowania z klientami o statusie PEP, aktualizacji modelu oceny ryzyka klienta, a także sporządzeniu oceny ryzyka firmy faktoringowej, jako instytucji obowiązanej.

Autor: Maciej Długokęcki