Wraca ustawa o ochronie sygnalistów

Ustawa ma na celu wdrożenie dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii („dyrektywa 2019/1937”).

Obowiązek implementacji powyższej dyrektywy do polskiego porządku prawnego upłynął 17 grudnia 2021 r. dla podmiotów zatrudniających co najmniej 250 osób; oraz 17 grudnia 2023 r. dla podmiotów zatrudniających co najmniej 50 osób.

Projektowi został nadany tryb pilny. Planowane przyjęcie ustawy przez Radę Ministrów to I kwartał 2024 r.

Główne założenia projektu

Sejm poprzedniej kadencji przedstawił kilka projektów ustawy o ochronie sygnalistów – prace były mocno zaawansowane. Wg założeń ustawodawcy, aktualny projekt ma w zasadniczej części bazować na projekcie przedstawionym w ramach poprzednich prac. Główne założenia projektu:

• ustawa ma uregulować zasady dokonywania zgłoszeń wewnętrznych, zgłoszeń zewnętrznych oraz ujawnienia publicznego;
• przepisom ustawy w zakresie obowiązku ustanowienia wewnętrznych kanałów zgłaszania naruszeń podlegać będą co do zasady podmioty sektora publicznego i prywatnego (w tym spółki), na rzecz których wykonywać lub świadczyć pracę będzie co najmniej 50 osób;
• przepisy chroniące sygnalistów będą miały zastosowanie nie tylko do naruszeń prawa unijnego przewidzianych przez dyrektywę, ale także do wszystkich naruszeń prawa polskiego w dziedzinach: zamówień publicznych, usług, produktów i rynków finansowych, zapobiegania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, bezpieczeństwa produktów, bezpieczeństwa transportu, ochrony środowiska, ochrony radiologicznej i bezpieczeństwa jądrowego, bezpieczeństwa żywności i pasz, zdrowia i dobrostanu zwierząt, zdrowia publicznego, ochrony konsumentów, ochrony prywatności i danych osobowych, bezpieczeństwa sieci i systemów teleinformatycznych. Z zakresu naruszeń podlegających zgłoszeniu zostaną wyłączone zamówienia publiczne dotyczące obronności i bezpieczeństwa państwa;
• projektowana ustawa obejmie ochroną osoby dokonujące zgłoszenia lub ujawnienia informacji, które uzyskały informacje na temat naruszenia w kontekście związanym z pracą;
• przewidziane w ustawie środki ochronne będą przysługiwały osobie dokonującej zgłoszenia, niezależnie od podstawy i formy współpracy (m.in. umowa o pracę, umowa cywilnoprawna, prowadzenie działalności gospodarczej przez osobę fizyczną, kontrakt menedżerski, wolontariat, staż, praktyka);
• ochronie będę podlegać także osoby świadczące pracę na rzecz podmiotów, z którymi podmiot prawny utrzymuje relacje gospodarcze, jak wykonawcy, podwykonawcy lub dostawcy (co oznacza obowiązek odbierania zgłoszeń również od tych podmiotów);
• ustawa, w charakterze zasady ogólnej, wyłączy możliwość narażenia na jakikolwiek uszczerbek lub możliwość postawienia zarzutu z powodu dokonania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego;
• zgłaszający będzie miał prawo dochodzenia odszkodowania w pełnej wysokości, w przypadku dopuszczenia się wobec niego działań odwetowych;
• bezpośrednim uprawnieniem zgłaszającego, wynikającym z samego dokonania zgłoszenia, będzie możliwość monitorowania toku sprawy, tj. uzyskania informacji zwrotnych co do działań następczych, umożliwiających ocenę, czy zgłoszenie spotkało się z właściwą reakcją.

Zmiany w stosunku do poprzedniego projektu ustawy

Autorzy założeń wskazują również na zmiany obecnego projektu w stosunku do jego poprzedniej wersji. Zmiany te mają dotyczyć m.in.:

• zastąpienia Państwowej Inspekcji Pracy, mającej pełnić rolę organu przyjmującego zgłoszenia zewnętrzne oraz udzielającego zgłaszającym wsparcia – Rzecznikiem Praw Obywatelskich (tj. przywrócono w tym zakresie wersję projektu opracowaną po uzgodnieniach międzyresortowych, opiniowaniu i konsultacjach publicznych oraz kierowaną do rozpatrzenia przez Komitet do spraw Europejskich);
• wprowadzenia możliwości (w miejsce obowiązku) wydawania zgłaszającemu, przez organ publiczny właściwy do podjęcia działań następczych, zaświadczenia o podleganiu ochronie przewidzianej w ustawie;
• modyfikacji terminu wejścia w życie projektowanej ustawy – proponuje się, aby ustawa weszła w życie po upływie 1 miesiąca od dnia ogłoszenia, natomiast realizacja obowiązku utworzenia wewnętrznych i zewnętrznych kanałów dokonywania zgłoszeń ma nastąpić w terminie 1 miesiąca od dnia wejścia w życie ustawy.

Kolejne kroki

Prace nad ustawą zostały powierzone Ministerstwu Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej.

Jak wskazują autorzy nowej wersji ustawy, z uwagi na pilny charakter projektu w związku z upływem terminu wdrożenia dyrektywy 2019/1937, toczącym się przez TSUE postępowaniem przeciwko Polsce, a także przeprocedowaniem projektu przez większość etapów procedury legislacyjnej w poprzedniej kadencji, proponuje się zastosowanie tzw. trybu pilnego i przekazanie projektu bezpośrednio do rozpatrzenia przez Stały Komitet Rady Ministrów.