Jak chronić majątek firmy rodzinnej?

Jedną z cech firm rodzinnych jest długoterminowa perspektywa biznesowa wynikająca z wpływu obszaru rodzinnego na firmowy a przejawiająca się w chęci przekazania biznesu kolejnemu pokoleniu, a tym samym budowania firmy wielopokoleniowej. Nie da się tego jednak efektywnie zrobić, jeśli struktura majątkowa firmy i rodziny pokrywają się a ryzyka biznesowe dotykają majątku prywatnego. Sukcesorzy, aby rozwijać biznes rodziców, muszą dostać w zarządzanie firmę uporządkowaną, w której ryzyka są przewidywalne i ograniczone do minimum.

- Tadeusz Dulian, Doradca firm rodzinnych

Dlaczego firmy rodzinne nie chronią swojego majątku?

Taki stan rzeczy wynika z wielu czynników, tym niemniej podstawowym czynnikiem wydaje się być niechęć do ponoszenia wysiłków i kosztów związanych z reorganizacją, skoro nie przyniesie ona realnego zysku, zmniejszenia wydatków (czas reorganizacji motywowanych podatkowo w zasadzie już minął) czy też zwiększenia przychodów. Wręcz przeciwnie, ochrona majątku przed ryzykami kosztuje i wymaga podjęcia wysiłku organizacyjnego ze strony firmy. Zwykle „jedyną” wartością dodaną, którą firma otrzymuje w zamian jest trudne do wyceny bezpieczeństwo finansowe rodziny oraz samej firmy rodzinnej. Firmy rodzinne przyzwyczaiły się do ciągłego wzrostu gospodarczego oraz rozwoju samej firmy i niejednokrotnie założyły, że przyszłość może być tylko lepsza.

Z naszych obserwacji wynika, że pandemia koronawirusa i spowodowany nią kryzys gospodarczy stanowiły impuls do zmiany optyki w tym zakresie. Firmy rodzinne patrzą na zagadnienie ochrony majątku firmowego znacznie bardziej przychylnie. Dla wielu z nich może być już jednak na to za późno.

Na czym polega ochrona majątku firmy?

Podstawowe cele działań nakierowanych na ochronę majątku firmy oraz majątku rodziny są następujące:

1. Rodzina nie powinna odpowiadać swoim majątkiem osobistym za zobowiązania firmy rodzinnej – poza ewentualnie odpowiedzialnością związaną z zasiadaniem w zarządzie firmy. W razie, gdy firma rodzinna prowadzona jest w formie jednoosobowej działalności gospodarczej czy też spółki jawnej, pierwszym krokiem powinna być zmiana formy prawnej działalności, na taką która pozwoli zdjąć z członków rodziny odpowiedzialność całym swym majątkiem za zobowiązania firmy rodzinnej.
2. Cenny majątek zgromadzony w firmie nie powinien być narażony na ryzyko niepowodzenia działalności operacyjnej. Przede wszystkim dotyczy to nieruchomości, ale również istotnych WNiPów i innych cennych aktywów. Nawet w razie niepowodzenia działalności operacyjnej majątek ten powinien pozostać własnością wspólników, zabezpieczyć ich finansową przyszłość i stanowić podstawę do ewentualnej odbudowy biznesu w kolejnych latach.
3. W razie prowadzenia kilku różnych rodzajów działalności gospodarczej niepowodzenie jednej z prowadzonych działalności nie powinno mieć wpływu na pozostałe. Dlatego też nie należy skupiać kilku różnych rodzajów działalności gospodarczych w jednym podmiocie.
    

Jak planować działania nakierowane na ochronę majątku?

W wypadku istniejących firm rodzinnych ochrona majątku z reguły wymaga reorganizacji korporacyjnej. Model reorganizacji należy zawsze dostosować do konkretnego przypadku. Należy zawsze pamiętać o tym, żeby podejmowane działania były dobrze przemyślane nie tylko z perspektywy biznesowej, ale również z perspektywy prawnej i podatkowej.
 

Naszym zdaniem kluczowe przy planowaniu reorganizacji są następujące zagadnienia:

1. Pierwszym krokiem powinno być dokonanie oceny, które segmenty prowadzonej działalności są narażone na ryzyko w większym stopniu niż inne, a także jakie składniki majątkowe powinny podlegać szczególnej ochronie. To pozwoli na racjonalne zaplanowanie docelowej struktury biznesu.
2. Należy zawsze pamiętać o tym, że celem reorganizacji jest zwiększenie poziomu bezpieczeństwa, a nie narażenie firmy rodzinnej na kolejne ryzyka. Bezpiecznie przeprowadzona reorganizacja nie sprowadza się jedynie do uzyskania oczekiwanego wpisu w Krajowym Rejestrze Sądowym, ale wymaga również podjęcia szeregu dodatkowych działań: uzyskania zgód kontrahentów, uzyskania nowych decyzji administracyjnych, należytego uregulowania kwestii pracowniczych itd. Dlatego też kluczowym etapem reorganizacji jest przeprowadzenie gruntownego prawnego studium wykonalności. Takie badanie ma na celu identyfikację ryzyk związanych z planowaną reorganizacją, a także określenie działań przygotowawczych, jakie należy podjąć w celu uniknięcia tych ryzyk.
3. Należy unikać jakichkolwiek działań, które można zakwalifikować jako przestępstwo nadużycia zaufania (art. 296 KK), czyli tak zwanego działania na szkodę spółki. Takimi działaniami jest zawieranie nieekwiwalentnych transakcji, w wyniku których spółka ponosi szkodę (np. umorzenie udziałów bez wynagrodzenia, nierynkowe warunki wniesienia aportem nieruchomości lub przedsiębiorstwa do spółki, której pozostałymi wspólnikami są wspólnicy spółki). Tego typu działania zwykle motywowane są celami podatkowymi, a tym samym oprócz odpowiedzialności karnej dla członka zarządu mogą również prowadzić do niekorzystnych skutków podatkowych.
4. Istotne jest również, żeby reorganizacja została przeprowadzona przy wykorzystaniu rozwiązań reorganizacyjnych, które są neutralne podatkowo. Nie chodzi przy tym o osiągnięcie jakiejkolwiek korzyści podatkowej, ale raczej o unikanie działań, które byłyby nieracjonalne z perspektywy podatkowej.
5. Zwykle warto również zabezpieczyć cały proces reorganizacji uzyskując odpowiednie interpretacje podatkowe.
    

Kiedy jest dobry czas na podjęcie kroków w celu ochrony majątku firmy?

Działania nakierowane na ochronę majątku powinny być podejmowane zanim firma znajdzie się w trudnej sytuacji finansowej. Przepisy prawa przewidują, że czynności dokonane w okresie przed ogłoszeniem upadłości mogą zostać uznane za bezskuteczne. Bezpieczne przeprowadzenie procesu reorganizacji trwa natomiast od kilku do kilkunastu miesięcy kalendarzowych.  Dlatego też działania na rzecz ochrony majątku firmy rodzinnej powinny być podejmowane w czasie, gdy firma jest nadal w dobrej kondycji finansowej.

Reorganizacja w celu ochrony majątku firmy rodzinnej zawsze wiąże się z wysiłkiem organizacyjnym oraz dodatkowymi kosztami. W zamian za to rodzina uzyskuje nieocenioną wartość dodaną, jaką jest poczucie bezpieczeństwa, tak zwany „spokojny sen” – świadomość, że nawet w razie niepowodzenia prowadzonej działalności rodzina (w tym kolejne pokolenia) będzie mieć zapewniony odpowiedni poziom życia.

Firma rodzinna to zwykle najcenniejsze aktywo rodziny i jej bezpieczeństwo jest dla rodziny kluczowe. Truizmem jest stwierdzenie, że jedyną stałą w biznesie jest zmiana. Ta zmiana może przynosić szanse, ale i zagrożenia. Dlatego warto mieć plan B.