Weksle inwestycyjne – szansa czy zagrożenie?

Czym jest weksel?

Bliższa analiza zagadnień i zawiłości dotyczących weksla inwestycyjnego, wymaga zwięzłego przypomnienia czym w ogóle jest weksel.

Weksel jest wysoce sformalizowanym papierem wartościowym, zakorzenionym historycznie w stosunkach handlowych. Obowiązujące do dziś Prawo wekslowe (uchwalone w 1936 r.) wyróżnia dwa rodzaje weksli – weksel własny i weksel trasowany.

Częściej występujący w obrocie i prostszy w swojej strukturze jest weksel własny. Treścią weksla własnego jest bezwarunkowe przyrzeczenie zapłaty określonej sumy pieniężnej przez wystawiającego weksel na rzecz lub na zlecenie wskazanej w wekslu osoby (remitenta).

Rzadszym i bardziej złożonym rodzajem weksla jest weksel trasowany. Treścią weksla trasowanego jest bezwarunkowe polecenie zapłaty określonej sumy pieniężnej przez wystawiającego weksel (trasanta) innej osobie (trasatowi) na rzecz lub na zlecenie wskazanej w wekslu osoby (remitenta).

To co więc odróżnia weksel trasowany od weksla własnego to przede wszystkim wprowadzenie w strukturze weksla trasowanego osoby trasata, do którego kierowane jest polecenie zapłaty (w miejsce przyrzeczenia zapłaty przez wystawcę weksla w przypadku weksla własnego).

Poza powyższym podziałem warto jeszcze zwrócić uwagę na tzw. weksel in blanco, który ze względu na swoją specyfikę jest dość często stosowanym instrumentem zabezpieczenia transakcji handlowych. Nie jest to odrębny, trzeci rodzaj weksla, a podpisany przez dłużnika wekslowego niekompletny dokument, który jeszcze weksla nie stanowi, ponieważ nie zawiera wszystkich elementów koniecznych, aby dany dokument nazwać wekslem w rozumieniu Prawa wekslowego (np. brak wskazania wysokości należnej sumy pieniężnej). Dopiero po uzupełnieniu przez wierzyciela brakujących elementów, taki dokument stanie się wekslem własnym lub wekslem trasowanym, zależnie od przyjętej struktury.
 

Czym jest weksel inwestycyjny?

W ostatnim czasie coraz częściej można spotkać się w obrocie z różnymi ofertami zachęcającymi do ulokowania swoich środków w instrument nazywany „wekslem inwestycyjnym”. Warto w tym miejscu zauważyć, że Prawo wekslowe nie zna pojęcia „weksla inwestycyjnego”. Oznacza to, że aby weksel inwestycyjny w ogóle był traktowany jako weksel w rozumieniu Prawa wekslowego należałoby przyjąć, że jest to szczególna postać weksla własnego, która jest wykorzystywana w określony sposób dla potrzeb oferowanej struktury inwestycyjnej.

Aby zrozumieć mechanikę działania weksla inwestycyjnego należy zwrócić uwagę na rolę trzech podmiotów biorących udział w procesie finansowania za pomocą weksla inwestycyjnego:

• inwestora;
• podmiotu organizującego finansowanie; 
• przedsiębiorcy otrzymującego finansowanie.

Inwestor (często będący konsumentem) wpłaca inwestowane środki do podmiotu organizującego finansowanie, a w zamian otrzymuje wystawiony przez ten podmiot weksel inwestycyjny. Podmiot organizujący finansowanie przeznacza uzyskane w ten sposób od inwestora środki pieniężne na udzielenie pożyczki wybranemu przez siebie przedsiębiorcy (staje się zatem jedynie pośrednikiem w ramach tego finansowania, dokonując dalszej inwestycji pożyczonych mu środków). Przedsiębiorca otrzymuje pożyczkę od podmiotu organizującego finansowanie, a jej spłatę zabezpiecza ustanawiając hipotekę na swojej nieruchomości na rzecz tego podmiotu (nie ma tu zatem bezpośredniego związku prawnego pomiędzy podmiotem udostępniającym pierwotnie własne środki pieniężne, a podmiotem, który je potem faktycznie wykorzystuje w ramach swojej działalności).

Patrząc na ten proces oczami inwestora należy zwrócić uwagę, że z jego perspektywy kluczową rolę odgrywa otrzymany przez niego, w zamian za zainwestowane środki, dokument w postaci weksla inwestycyjnego. Na podstawie tego dokumentu, podmiot organizujący finansowanie zobowiązuje się zapłacić inwestorowi określoną kwotę w określonym terminie. Kwota ta składa się z równowartości zainwestowanego kapitału oraz z naliczonych odsetek.

Przeglądając dostępne na rynku oferty, można zauważyć, że poszczególne oferowane weksle inwestycyjne różnią się między sobą m.in. oprocentowaniem, częstotliwością wypłaty odsetek oraz terminem wykupu całego weksla inwestycyjnego. Szczególnie wysokie oprocentowanie (sięgające 10% w skali roku) w dobie mocno spadającego oprocentowania depozytów bankowych i lokat może stanowić niezwykle istotną zachętę dla potencjalnych inwestorów. Bardzo często można też spotkać się z zapewnieniami podmiotu organizującego finansowanie o bezpieczeństwie tego instrumentu i gwarantowanym zysku.
 

Czy weksle inwestycyjne są bezpieczną inwestycją?

W świetle powyższego pojawiają się jednak pytania czy inwestycję w weksle inwestycyjne faktycznie można uznać za bezpieczną. W temacie bezpieczeństwa tych instrumentów w szczególności zwraca się uwagę na poniższe kwestie:

a) weksle inwestycyjne nie są objęte ochroną Bankowego Funduszu Gwarancyjnego, a zatem w przypadku potencjalnej niewypłacalności wystawcy weksla, inwestor może jedynie dochodzić zapłaty na zasadach ogólnych w ramach postępowania egzekucyjnego, upadłościowego lub restrukturyzacyjnego, co niejednokrotnie może skończyć się brakiem odzyskania zainwestowanych środków (zob. pkt c poniżej);

b) podmiot organizujący finansowanie, który wystawia weksle inwestycyjne, nie podlega nadzorowi Komisji Nadzoru Finansowego;

c) w przypadku upadłości przedsiębiorcy uzyskującego pożyczkę bądź podmiotu organizującego finansowanie, który wystawia weksle inwestycyjne, odzyskanie przez inwestora zainwestowanych środków może okazać się znacznie utrudnione lub praktycznie niemożliwe;

d) inwestor może nie uzyskać rzetelnych informacji dotyczących: (i) przedsiębiorstwa uzyskującego zainwestowane środki w formie pożyczki, w tym jego kondycji finansowej; (ii) celu na jaki zostaną przeznaczone przez przedsiębiorcę środki z pożyczki; ani (iii) nieruchomości stanowiącej zabezpieczenie pożyczki, ponieważ do weksli nie znajdują zastosowania wymogi informacyjne takie jak w przypadku publicznej emisji papierów wartościowych; oraz

e) każda inwestycja, w tym inwestycja w weksle inwestycyjne, związana jest z ryzykiem, przy czym ryzyko inwestowania w instrumenty funkcjonujące w ramach pewnych stref „szarości regulacyjnej” zawsze niesie ze sobą podwyższone niebezpieczeństwo utraty środków.

W temacie bezpieczeństwa weksli inwestycyjnych wypowiedziały się m.in. Komisja Nadzoru Finansowego oraz Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Organy te wskazują na powyższe ryzyka i sceptycznie oceniają bezpieczeństwo weksli inwestycyjnych. Komisja Nadzoru Finansowego apeluje o zachowanie ostrożności przed zainwestowaniem w weksle inwestycyjne, a Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów wskazuje, że weksle inwestycyjne to nowy sposób na pozyskanie kapitału, który jako mechanizm jest ryzykowny dla konsumentów.

Należy również zwrócić uwagę na wątpliwości prawne czy w ogóle weksel własny, którego konstrukcyjnym celem jest zabezpieczenie wierzytelności może pełnić funkcję de facto pozyskiwania kapitału. Wydaje się, że funkcjonalnie wekslowi inwestycyjnemu bliżej jest do zawoalowanej pożyczki bądź obligacji. Z tego powodu pojawiają się również głosy wskazujące, że weksle inwestycyjne to próba ominięcia przepisów o emisji obligacji korporacyjnych.

Należy zwrócić uwagę, że pomimo swojej nazwy, instrument w postaci weksla inwestycyjnego ma więcej wspólnego z pożyczką czy obligacjami niż z wekslem w rozumieniu Prawa wekslowego. Z tego powodu wiążą się z nim liczne ryzyka, które mogą znacząco wpływać na bezpieczeństwo inwestycji w taki instrument

- podsumowuje Antoni Goraj, Senior Managing Associate w Deloitte Legal