Nie tylko Rosja

Rosyjska inwazja na Ukrainę, a w szczególności międzynarodowe sankcję jakimi obłożono agresora, przyczyniły się do wzrostu świadomości polskich i europejskich przedsiębiorców odnośnie do ryzyka jakim obarczone jest utrzymywanie kontaktów biznesowych z Rosją. Polska lista sankcyjna, wprowadzona ustawą z kwietnia ubiegłego roku, obejmuje ponad czterdzieści firm i tyleż osób fizycznych. Stanowi ona jednak tylko uzupełnienie wiele obszerniejszego spisu obowiązującego na poziomi unijnym. O tym, że nie jest to tylko martwe prawo, jeszcze tego samego miesiąca przekonała się znana sieć sklepów sportowych, a międzynarodowy potentat na rynku usług budowlanych musiał pośpiesznie zmienić kształt rady nadzorczej i strukturę właścicielską. Zgodnie z założeniami ustawy, podmioty objęte sankcjami nie mogą uczestniczyć w przetargach i zamówieniach publicznych.

Szare listy i czerwone flagi

Rosja, to jednak nie jedyny kraj, w stosunku, do którego należy zastosować reguły należytej staranności i zachować szczególną ostrożność. Szereg państw i organizacji publikuje swoje własne opracowania i choć większość z nich nie jest formalnie wiążąca dla polskiego przedsiębiorcy, to nie można ich zupełnie ignorować. Wymagania związane z przeciwdziałaniem praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu nakładają na instytucje finansowe szereg obowiązków. Wśród nich jest identyfikacja i ocena ryzyka wynikającego z relacji z każdym klientem. Bolesne w skutkach mogą się okazać zwłaszcza transakcje z krajami podwyższonego ryzyka lub wszelkie zależności własnościowe. W takich przypadkach nasza firma może zostać sklasyfikowana jako klient wysokiego ryzyka i podlegać bardziej ścisłej i częstszej kontroli obejmującej m. in. identyfikacje i weryfikacje beneficjentów oraz dyrektorów, a także dowody na pochodzenie majątku zarówno firmy jak i jej posiadaczy. Aby nawiązać a następnie podtrzymać relację z bankiem, niezbędne może się też okazać przedstawienie szerszego katalogu dokumentów.

Każda instytucja finansowa indywidualnie ustala sposób oceny ryzyka płynącego z nawiązania relacji z klientem. Choć metodologie są ściśle chronioną tajemnicą przedsiębiorstwa, to zwykle wykorzystują one liczne opracowania przygotowane przez renomowane instytucje i organizacje międzynarodowe. Wśród ważniejszych wymienić można listę krajów trzecich wysokiego ryzyka oraz wykaz jurysdykcji niechętnych współpracy opracowywane przez Unię Europejską. Niezwykle wpływowa jest też tzw. szara lista FATF, czyli spis jurysdykcji objętych wzmożonym monitoringiem, którą cyklicznie publikuje Grupa Specjalna ds. Przeciwdziałania Praniu Pieniędzy. Duże znaczenie mają także coroczny Indeks Percepcji Korupcji przygotowywany przez Transparency International, a także opracowywany w Szwajcarii Basel AML Index, który ocenia ryzyko prania pieniędzy i finansowania terroryzmu w jurysdykcjach na całym świecie w oparciu o złożoną metodologię bazującą na osiemnastu wskaźnikach.

Regionalni liderzy i wschodzący liderzy

Zapewne z punktu widzenia polskich obrotów w handlu zagranicznym, najistotniejszym krajem podwyższonego ryzyka jest Turcja. Kraj ten z importem o wartości 24 miliardów złotych stanowi blisko 2% ogółu sprowadzanych dóbr. Tymczasem, od października 2021 roku widnieje on na szarej liście przygotowanej przez FATF. Wśród szeregu zastrzeżeń formułowanych przez tę organizację, władzom w Ankarze zarzuca się niedostateczne działania mające chronić przed praniem pieniędzy, a w szczególności mało aktywną postawę lokalnych Jednostek Analityki Finansowej. Niepokój wzbudza też niska liczba dochodzeń i postępowań dotyczących grup uznawanych za terrorystyczne. Turcja powinna także zrewidować swoją politykę w odniesieniu do organizacji pozarządowych, by z jednej strony nie tłamsić swobody ich działalności, ale jednocześnie nie pozwolić by byłby one wykorzystywane do działań związanych z finansowaniem terroryzmu.

Pod koniec lutego na szarą listę trafiły także Nigeria i RPA, a zatem kraje o odpowiednio największym w Afryce imporcie i eksporcie z Polski. W opinii FATF, oba kraje powinny wykazać większą determinację we wszczynaniu postępowań z paragrafów dotyczących prania pieniędzy i finansowania terroryzmu. Niedostateczny jest także system raportowania tego, kto jest beneficjentem rzeczywistym spółek. Poprawy wymagają wreszcie, nie dość kompleksowe krajowe oceny ryzyka AML/CFT. Ponadto Nigeria, podobnie jak wspomniana już wyżej Turcja, powinna zrewidować swoją politykę w odniesieniu do trzeciego sektora, który bywa wykorzystywany do finansowania działań o charakterze terrorystycznym. Inną ważną dla Polski jurysdykcją w tym rejonie świata pozostaje Maroko, którego suma importu i eksportu pozostaje największa na kontynencie. Kraj ten został co prawda w lutym 2023 wykreślony z szarej listy FATF, jednak nadal uznawany jest za kraj wysokiego ryzyka przez Unię Europejską.

Jurysdykcje wysokiego ryzyka odnajdziemy jednak także bliżej Polski. Obecnie jedynym europejskim krajem na listach pozostaje Albania, która została tam wpisana za nieprawidłowości w nadzorze nad beneficjentami spółek, niepokojąco niską liczbę postępowań sądowych o pranie pieniędzy, a także zastrzeżenia jakie budzi projekt amnestii podatkowej. Jednak do niedawna na listach znajdowała się nawet unijna Malta, a nieprzejrzysty system raportowania beneficjentów rzeczywistych spowodował, że na rok znalazła się na nim nawet Islandia, a zatem kraj o jednym z niższych na świecie wskaźników korupcji.

Ochrona przez ryzykiem

Lista krajów wysokiego ryzyka oraz podmiotów objętych sankcjami zmienia się często, stąd, aby pozostać na bieżąco, konieczne jest ciągłe śledzenie doniesień medialnych, dyrektyw i rozporządzeń. Alternatywą może się okazać zainwestowanie w odpowiednie oprogramowanie, które za nas będzie trzymać rękę na pulsie. Jak w niedawnym raporcie odnotował FATF, nowe technologie mogą uczynić przeciwdziałanie praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu szybszym, tańszym i bardziej efektywnym.

Ponadto, jeżeli nasza firma prowadzi biznesy z kontrahentami z zagranicy niezbędne jest przygotowanie procedur wewnętrznych, które będą regulowały takie zagadnienia, jak chociażby prześwietlanie kontrahentów i kluczowych klientów pod kątem różnego rodzaju ryzyka. W procesie tym pomocne może się także okazać wsparcie firm doradczych, które specjalizują się w identyfikacji, analizie i minimalizacji ryzyka. Ich wsparcie wydaje się nieodzowne szczególnie w kontekście przejęć, fuzji, ale także nawiązywania współpracy przy większych kontraktach. Pozwoli to uniknąć uwikłania w relacje z podmiotami o wątpliwej reputacji lub obarczonych ryzykiem związanym z jurysdykcją lub pochodzeniem funduszy, które mogłoby zniweczyć budowaną latami pozycje firmy.