System kaucyjny na opakowania – zmiany środowiskowe i podatkowe

O co chodzi?

Projekt ustawy o zmianie ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi oraz niektórych innych ustaw (oznaczenie UC98) wdrażający system kaucyjny w Polsce, został opublikowany na stronach RCL jeszcze w styczniu 2022 roku. Był zmieniany i poddawany pod dyskusje, co skutkowało niepewnością co do formy i czasu wdrożenia. Ostatecznie w czerwcu do dalszych prac legislacyjnych przekazano projekt z dnia 29 marca 2023 r. Wiele wskazuje na to, że będzie on podstawą do ostatecznego wdrożenia systemu kaucyjnego.

Podstawowym powodem do wdrożenia systemu kaucyjnego w Polsce są przepisy Dyrektywy z dnia 5 czerwca 2019 r. w sprawie zmniejszenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko (Dyrektywa SUP – więcej o przepisach SUP w poprzednich wydaniach Ekspresu TUTAJ i TUTAJ). W Dyrektywie SUP zawarto obowiązek zapewnienia selektywnego zbierania odpadów opakowaniowych powstałych z butelek jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych na napoje o pojemności do 3l wraz z ich zakrętkami i wieczkami na poziomie 77% w 2025 r. oraz 90% w 2029 r. Praktyka pokazuje, że osiągnięcie tak wysokich poziomów selektywnej zbiórki odpadów możliwe jest jedynie przy użyciu narzędzia jakim jest system kaucyjny. Odpowiadając na tą potrzebę Ministerstwo Klimatu i Środowiska poszło o krok dalej i zaproponowało wdrożenie systemu kaucyjnego nie tylko dla butelek z tworzyw sztucznych, ale również innych grup opakowań, co zdaniem ustawodawcy rozwiąże problem zaśmiecenia przestrzeni publicznej niektórymi rodzajami odpadów opakowaniowych oraz wyeliminuje dezorientację użytkowników i poprawi ich wygodę.

Co to oznacza w praktyce?

System kaucyjny tworzyć będą wprowadzający produkty w opakowaniach na napoje. Ma ich reprezentować podmiot odpowiedzialny za zarządzanie systemem, tzw. „podmiot reprezentujący” (jeden lub więcej). Nowe przepisy zobowiązują wszystkie jednostki handlu detalicznego i hurtowego, w których oferowane są produkty w opakowaniach objętych systemem do pobierania kaucji. Na jednostki o powierzchni handlowej powyżej 200m2 nałożono obowiązek zbierania pustych opakowań i odpadów opakowaniowych oraz zwracania kaucji (dla mniejszych sklepów pozostawiono dobrowolność w tym zakresie). Ustawodawca podkreśla, że istotną cechą systemu będzie brak konieczności okazania paragonu potwierdzającego uiszczenie kaucji.

Systemem kaucyjnym zostaną objęte następujące typy opakowań:

• butelki po napojach z tworzyw sztucznych jednorazowego użytku o pojemności do 3l,
• butelki po napojach szklane wielokrotnego użytku o pojemności do 1,5l,
• puszki metalowe (zarówno aluminiowe jak i stalowe) o pojemności do 1l.

Według projektu rozporządzenia dostępnego na RCL wysokość kaucji na wszystkie typy opakowań ma wynieść 50 groszy.

W ramach systemu kaucyjnego, wprowadzający produkty w opakowaniach na napoje, będą zobowiązani do sfinansowania:

• selektywnego zbierania opakowań i odpadów opakowaniowych,
• zbierania opakowań i odpadów opakowaniowych z jednostek handlu i innych punktów zbierających,
• transportu opakowań do producenta oraz odpadów opakowaniowych do zakładu przetwarzania,
• prowadzenia ewidencji i sprawozdawczości,
• rozliczania kaucji z jednostkami handlu i innymi punktami zbierania, w szczególności finansowania wypłat kaucji dla użytkowników końcowych,
• finansowania kosztów zbierania opakowań i odpadów opakowaniowych przez jednostki handlowe i inne punkty zbierające.

Projekt nakłada na jednostki handlowe i inne punkty uczestniczące w systemie obowiązek prowadzenia ewidencji obejmującej:

• liczbę nabytych i sprzedanych napojów w opakowaniach, objętych systemem kaucyjnym,
• liczbę zwróconych przez konsumentów opakowań i odpadów opakowaniowych,
• wysokość pobranych, zwróconych i niezwróconych kaucji.

Obowiązki ewidencyjne wprowadzających

Wraz z nowelizacją przepisów konieczne będą również zmiany w ewidencji opakowań wprowadzanych wraz z produktami na rynek (wyszczególnienie liczby i pojemności opakowań na napoje). Nowelizacja zakłada również wprowadzenie nowej opłaty produktowej z tytułu nieosiągnięcia poziomów selektywnego zbierania opakowań i odpadów opakowaniowych przez wprowadzającego produkty w opakowaniach na napoje. Opłata produktowa ma być ponoszona przez wprowadzającego: w całości - jeśli nie przystąpił do systemu kaucyjnego lub w wysokości 50% jeśli przystąpił do systemu kaucyjnego, który to system jednak nie wykonał obowiązku na odpowiednim poziomie (pozostałe 50% opłaty produktowej miałby wtedy ponieść podmiot reprezentujący prowadzący system kaucyjny). Jest to kolejny obszar działalności, który będzie musiał być zagospodarowany w przedsiębiorstwach przez osoby odpowiedzialne za raportowanie środowiskowe. Dopilnowanie zgodności w zakresie ewidencyjno – sprawozdawczym z pewnością będzie kluczowe dla zapewnienia poprawności rozliczeń przedsiębiorstwa.

Zmiany w zakresie podatku VAT

Opisywany projekt wnosi zmiany nie tylko do ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi, ale również do innych aktów, m.in. do ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (ustawa o VAT). W ustawie o VAT mają pojawić się nowe definicje związane z opakowaniami, a także zapisy określające sposób rozliczenia podatku, w przypadku niezwrócenia opakowania przez konsumenta. Ponadto ustawodawca przewidział, że ewidencja opakowań wielokrotnego użytku wprowadzonych na rynek powinna zawierać dane niezbędne do określenia podstawy opodatkowania, a także być udostępniana przez podatnika drogą elektroniczną, na każde żądanie organu podatkowego. Nowe zasady rozliczania VAT w odniesieniu do wydanych, ale niezwróconych opakowań wielokrotnego użytku istotnie będą się różnić od znanych nam dotychczas zasad. Może to być wyzwaniem dla podmiotów, których będą dotyczyć nowe regulacje. 

Co dalej?

Według zapowiedzi Ministerstwa Klimatu i Środowiska (a także brzmienia samego projektu) system kaucyjny miałby zacząć obowiązywać w Polsce od 1 stycznia 2025 r. Biorąc pod uwagę skalę przedsięwzięcia, w szczególności ilość wyzwań administracyjnych, organizacyjnych i technicznych, związanych z budową systemu od podstaw – branża i przedsiębiorcy podkreślają, że czasu jest niezwykle mało.

Wiele pojęć użytych w tych regulacjach będzie z pewnością wymagało zinterpretowania celem określenia czy konkretne opakowanie będzie podlegało pod system kaucyjny – w szczególności wielu przedsiębiorców będzie musiało odpowiedzieć sobie na pytanie co to jest „napój” oraz co to jest „butelka”. W tym zakresie z pewnością pomocne będą wytyczne opublikowane przez Komisję Europejską (2021/C 216/01). Warto też pamiętać o możliwości wystąpienia z wnioskiem o interpretację indywidualną do polskich organów.

Ostateczne brzmienie projektu i termin jego przyjęcia również nie są jeszcze znane. Wdrożenie systemu kaucyjnego będzie więc kolejnym wyzwaniem środowiskowo-podatkowym dla przedsiębiorców w perspektywie kolejnego roku.