Artykuł
System Teleinformatyczny Izby Rozliczeniowej (STIR)
Biuletyn Podatkowy dla Branży Finansowej | Komentarz eksperta 9/2020 | 4 listopada 2020 r.
Przepisy o systemie teleinformatycznym izby rozliczeniowej, zwanym „STIR”, obowiązują od stycznia 2018 r. (w pełnym, sankcyjnym zakresie, od kwietnia 2018 r.) i mają na celu przeciwdziałanie wykorzystywaniu sektora finansowego do wyłudzeń skarbowych (taki jest zresztą tytuł dodanego działu w Ordynacji podatkowej). W naszej praktyce obserwujemy coraz większe wymagania w tym zakresie stawiane instytucjom finansowym, co przekłada się na zastrzeżenia i uwagi pokontrolne. Wiąże się to z ryzykiem kar pieniężnych dla instytucji finansowej i odpowiedzialności karnoskarbowej jej pracowników i innych przedstawicieli.
Zasady działania STIR
Istota działania STIR polega na tym, że banki (w tym oddziały banków z zagranicy) oraz spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe (SKOKi) w każdy dzień roboczy przesyłają elektronicznie do Krajowej Izby Rozliczeniowej S.A. („KIR”) szczegółowe dane o rachunkach bankowych (w tym rachunkach rozliczeniowych, rachunkach lokat, rachunkach VAT, rachunkach oszczędnościowych), np. o ich otwarciu lub zamknięciu, ich saldzie, dokonanych transakcjach, ale także np. o danych pełnomocnika do rachunku. Banki i SKOKi są zobowiązane również do przedstawiania, za pośrednictwem KIR, innych danych lub informacji na żądanie Szefa Krajowej Administracji Skarbowej („Szefa KAS”), z czego – zgodnie z naszą wiedzą – Szef KAS często korzysta.
KIR zbiera te wszystkie dane, przetwarza je, ustala wskaźnik ryzyka oraz przekazuje go Szefowi KAS, a precyzyjniej do Centralnego Rejestru Danych Podatkowych. KIR jest zobowiązana przekazywać te dane także innym uprawnionym podmiotom (np. sądowi, prokuratorowi lub Generalnemu Inspektorowi Informacji Finansowej). Wskaźnik ryzyka jest też przekazywany do banków i SKOKów, ale tylko w zakresie konkretnych rachunków, które prowadzą te podmioty (czyli w odniesieniu do klientów tych instytucji finansowych).
Wskaźnik ryzyka to clou systemu. Wskaźnik ryzyka to ocena dokonana automatycznie w oparciu o zasady, kryteria i algorytmy znane tylko niektórym pracownikom KIR, wskazująca na prawdopodobieństwo związku rachunku bankowego danego podmiotu z wymienionymi przestępstwami lub przestępstwami skarbowymi (np. przestępstwem skarbowym uchylania się od opodatkowania lub wyłudzenia zwrotu podatku).
Szef KAS, gdy uzna, że dany podmiot być może wykorzystuje rachunki do działalności przestępczej, może nakazać (za pośrednictwem STIR) danemu bankowi / SKOKowi blokadę rachunku, czyli czasowe uniemożliwienie korzystania z takiego rachunku i środków pieniężnych na nim zgromadzanych. Taka blokada powinna trwać, co do zasady, do 72 godzin (Szef KAS uważa, że dni wolnych od pracy nie wlicza się do tego terminu; takie stanowisko organu potwierdził NSA w wyroku z 18 września 2020 r., sygn. akt I FSK 30/20).
72-godzinny termin blokady może zostać mocą postanowienia Szefa KAS wydłużony o maksymalnie 3 miesiące. Oczywiście niemożność korzystania z rachunków będzie trwała nadal jeśli w międzyczasie te rachunki staną się przedmiotem zabezpieczenia czy to na podstawie przepisów prawa administracyjnego czy prawa karnego procesowego.
Na mocy upoważnienia Szefa KAS (w drodze rozporządzenia), blokady rachunku może również zażądać jeden z pięciu naczelników urzędów celno-skarbowych (w tym Naczelnik Mazowieckiego Urzędu Celno-Skarbowego w Warszawie).
O blokadzie nie informuje się automatycznie posiadacza rachunku, a co więcej, bank / SKOK jest obowiązany przekazać do STIR informacje o transakcjach zleconych na takim zablokowanym rachunku (które oczywiście nie zostaną zrealizowane z uwagi na blokadę).
72-godzinna blokada rachunku prawie zawsze ulega przedłużeniu. W 2019 r., w porównaniu z 2018 r., nastąpił znaczący wzrost liczby i wartości zablokowanych rachunków.
Kontrole STIR
Szef KAS przeprowadza kontrole banków i SKOKów w zakresie wywiązywania się przez nich z obowiązków związanych ze STIR. Taka kontrola generalnie skoncentrowana jest na odpowiadaniu przez banki (za pośrednictwem STIR) na żądania Szefa KAS do przedstawiania dodatkowych informacji i zestawień (tj. innych niż przekazywanych automatycznie, bez wezwania).
Najczęstsze zarzuty wobec banków dotyczą jakości oraz terminowości przekazywanych danych, a także trzymania się formatu w jakim organ prosi o przekazanie danych. Szef KAS kwestionuje sposoby liczenia terminów na udzielenie odpowiedzi, nadmiarowe raportowanie danych lub błędy w zaczytywaniu danych przez STIR.
Naruszenie przepisów o STIR może skutkować nałożeniem kar pieniężnych na instytucję finansową. Taka kara może wynosić do 1 mln zł.
W 2020 r. wydano 4 decyzje o nałożeniu kary na instytucje finansowe, na łączną kwotę 530 000 zł.
Dodatkowo, przy zakwalifikowaniu danych objętych STIR jako informacji podatkowych, nieprawidłowości w przekazywaniu takich danych mogą zostać zakwalifikowane jako przestępstwo lub wykroczenie skarbowe. Dlatego kluczowe jest, aby obowiązujące w banku procedury należytej staranności (polityki, procesy) obejmowały także obowiązki wynikające ze STIR.
Ponadto, prawidłowa asysta prawna w czasie kontroli, w tym przy odnoszeniu się do uwag z protokołu z tej kontroli, jest bardzo ważna, aby odpowiednie argumenty były przedstawiane przez bank jeszcze w trakcie trwania kontroli. Bowiem na późniejszym etapie takie argumenty lub zarzuty banku mogą być po prostu nieskuteczne.
Planowane zmiany do STIR
Ministerstwo Finansów przygotowało projekt zmian do ustawy o Krajowej Administracji Skarbowej, który to projekt obejmuje również zmiany w zakresie STIR. Projekt datowany na 18 października 2020 r. przewiduje takie zmiany jak:
- rozszerzenie możliwości blokady rachunków na rachunki osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej (w tym rachunki oszczędnościowe i rachunki lokat),
- wydłużenie podstawowego okresu blokady z 72 do 96 godzin,
- wprowadzenie możliwości żądania informacji przez Szefa KAS od instytucji płatniczych (podmiotów świadczących usługi płatnicze), a także nakazania wstrzymania transakcji,
- wprowadzenie kary za naruszenie terminów raportowania danych do STIR (tj. za nieterminowe raportowanie).
W przypadku chęci uzyskania dodatkowych informacji lub wsparcia w zakresie STIR, uprzejmie prosimy o kontakt z naszymi specjalistami.
