Licencjonowanie produktów IBM na przykładzie oprogramowania Cognos

Niniejszy artykuł poświęcony jest tematyce licencjonowania produktów firmy IBM na przykładzie oprogramowania Cognos Analytics (dawniej Cognos Business Intelligence) oraz Planning Analytics (dawniej Cognos TM1). Powyższe narzędzia służą do przeprowadzania analiz dużych zbiorów danych. Pierwszy z produktów wspomaga podejmowanie kluczowych decyzji w procesie zarządzania przedsiębiorstwem, podczas gdy drugi z nich, poza funkcją szerokiej i wielowymiarowej analizy danych, służy do tworzenia modeli rentowności w celu wsparcia zarządzania wydajnością finansową przedsiębiorstwa.

Licencje na powyższe oprogramowanie, podobnie jak wiele innych firmy IBM, są dostarczane w postaci pakietów wieloproduktowych. Oznacza to, że pozwalają one na korzystanie nie tylko z samego oprogramowania Cognos (tzw. Program Główny), ale również z oprogramowania wspierającego (tzw. Programy Wspierające) takiego, jak np. bazy danych DB2 czy Informix. Choć poziom wykorzystania produktów Cognos Analytics oraz Planning Analytics jest określany przy pomocy tych samych miar licencyjnych, to różnią się one zasadami licencjonowania. Warte uwagi są również zmiany w warunkach licencjonowania, które zachodziły w czasie, wraz z udostępnianiem nowszych wersji oprogramowania przez producenta.

Te oraz inne czynniki (związane bezpośrednio z samymi miarami licencyjnymi) tworzą dość skomplikowany schemat licencyjny, w którym nie trudno o pomyłkę. W rezultacie może to wygenerować rozbieżności licencyjne liczone w milionach USD*. Przyjrzyjmy się im w kolejnych podrozdziałach tego artykułu.

Modele licencjonowania

Jak zostało wspomniane, choć wymagania licencyjne produktów Cognos Analytics oraz Planning Analytics są określane na podstawie tych samych miar licencyjnych, tj. Autoryzowanego Użytkownika (AU) oraz Procesorowych Jednostek Wartości (PVU), to dla każdego produktu jest przyjęty odmienny model licencjonowania:

• Cognos Analytics – w tym przypadku obie miary licencyjne stanowią alternatywne metody licencjonowania oprogramowania. Oznacza to, że w zależności od potrzeb, Licencjobiorca może albo nabyć wystarczającą liczbę licencji AU dla wszystkich użytkowników posiadających dostęp do oprogramowania, albo wystarczającą liczbę licencji PVU dla mocy obliczeniowej serwerów, na których zainstalowane jest oprogramowanie (warto przy tym zaznaczyć, że w zależności od potrzeb biznesowych i / lub konfiguracji serwerowej, jeden model licencjonowania może być bardziej korzystny od drugiego).

• Planning Analytics – w tym przypadku Licencjobiorca jest zobowiązany zarówno do nabycia licencji PVU, wymaganych do pokrycia mocy obliczeniowej serwerów z zainstalowanym oprogramowaniem, jak
  i licencji AU, wymaganych dla użytkowników posiadających dostęp do oprogramowania.

Ryzyka licencyjne

Sam fakt istnienia dwóch odmiennych modeli licencjonowania stwarza pewne ryzyka licencyjne. Przykładem może być niewłaściwe licencjonowanie oprogramowania Planning Analytics związane z niepokryciem serwera licencjami PVU.

Przykład: W ramach jednego z realizowanych projektów IT przedsiębiorstwo wdrożyło w swoim środowisku oprogramowanie Planning Analytics Serwer. Oprogramowanie zostało zainstalowane na serwerze wirtualnym z przypisanymi czterema vCPU, skonfigurowanym na niesklastrowanej dwugniazdowej maszynie fizycznej z dwoma 16-rdzeniowymi procesorami. Przedsiębiorstwo posiadało już wdrożone wcześniej oprogramowanie Cognos Analytics pokryte licencjami AU, w związku z czym analogicznie nabyło odpowiednią liczbę licencji AU, pokrywającą zapotrzebowanie dla wszystkich użytkowników posiadających dostęp do oprogramowania Planning Analytics. Niestety, w wyniku niezrozumienia lub nieznajomości warunków licencyjnych, przedsiębiorstwo nie zakupiło wymaganych licencji PVU dla mocy obliczeniowej serwerów, na których zainstalowany jest program. Orientacyjny koszt dokupienia brakujących 280 licencji PVU, w przypadku tego scenariusza liczonych na zasadach Ograniczonej Mocy Obliczeniowej, wynosi 61 600,00 USD*. Należy przy tym jednak zaznaczyć, że zgodnie z postanowieniami umowy Passport Advantage, jeżeli serwer, na którym jest zainstalowane niepokryte licencjami PVU oprogramowanie Planning Analytics, nie zostanie równocześnie objęty monitorowaniem w narzędziu ILMT w przeciągu 90 dni od dnia wdrożenia tego oprogramowania, to, w przypadku ewentualnego przeglądu licencji, producent ma prawo naliczyć opłaty zgodnie z licencjonowaniem na zasadach Pełnej Mocy Obliczeniowej, co w tym przypadku równałoby się kwocie na poziomie 246 400,00 USD* (1 120 PVU).

Bez względu na powyższe rozważania należy zaznaczyć, że choć mamy tutaj do czynienia z dwoma różnymi modelami licencjonowania, to w przypadku obu produktów istnieją również ryzyka licencyjne związane bezpośrednio z miarami licencyjnymi AU oraz PVU. Przyjrzyjmy im się bliżej:

• PVU, czyli Procesorowa Jednostka Wartości (Processor Value Unit). Głównym ryzykiem licencyjnym związanym z tą miarą licencyjną jest ryzyko związane z wirtualizacją. W przypadku, gdy oprogramowanie IBM licencjonowane tą miarą jest zainstalowane na serwerach wirtualnych, to aby móc być uprawnionym do licencjonowania na zasadach Ograniczonej Mocy Obliczeniowej, Licencjobiorca jest zobligowany m.in. do wdrożenia i poprawnego skonfigurowania najnowszej wersji narzędzia ILMT. Niedostosowanie się do tego wymogu powoduje, że Licencjobiorca nie może korzystać z przywileju licencjonowania na zasadach Ograniczonej Mocy Obliczeniowej, a co za tym idzie, powinien posiadać uprawnienia PVU wystarczające do pokrycia wszystkich aktywnych procesorów w środowisku fizycznym.

Przykład: Przedsiębiorstwo ma w swoim środowisku informatycznym zainstalowane oprogramowanie Cognos Analytics User. Posiada ilość uprawnień potrzebnych do pokrycia wymagań licencyjnych na zasadach Ograniczonej Mocy Obliczeniowej. Jednak w wyniku niezaktualizowania narzędzia ILMT do najnowszej wersji przedsiębiorstwo traci możliwość licencjonowania produktu według zasad Ograniczonej Mocy Obliczeniowej wobec czego ma obowiązek licencjonowania produktu na zasadach Pełnej Mocy Obliczeniowej. Dla produktu Cognos Analytics User zainstalowanego na dwóch serwerach wirtualnych z przypisanymi po 2 vCPU, skonfigurowanymi na dwugniazdowej maszynie fizycznej z dwoma 16-rdzeniowymi procesorami działającej w klastrze czterech identycznych hostów, w przypadku Ograniczonej Mocy Obliczeniowej wymóg licencyjny wyniósłby 280 PVU, co jest równe ok. 50 400,00 USD*. W przypadku niedopełnienia zobowiązań związanych z poprawnym wdrożeniem i konfiguracją narzędzia ILMT, wymóg licencyjny byłby kalkulowany na zasadach Pełnej Mocy Obliczeniowej, i wynosiłby 2 240 jednostek PVU o równowartości ok 403 200,00 USD*. Zaistniała rozbieżność licencyjna, będąca różnicą pomiędzy wymogiem liczonym na zasadach Pełnej Mocy Obliczeniowej a wymogiem liczonym na zasadach Ograniczonej Mocy Obliczeniowej, oscylowałaby
w tym przypadku na poziomie około 352 800,00 USD*.

• AU, czyli Autoryzowany Użytkownik (Authorized User). W przypadku tej miary, ryzyko licencyjne wynika z samej definicji miary licencyjnej, zgodnie z którą Autoryzowany Użytkownik to unikalna osoba z dostępem do Programu. Jak zatem wynika z tej definicji, nie ma znaczenia ile osób korzysta z oprogramowania, ale kto posiada do niego dostęp. Jeśli więc Licencjobiorca nie wdroży odpowiednich restrykcji w dostępach do oprogramowania, może to doprowadzić do sytuacji, w której licencje będą wymagane nie tylko dla użytkowników Cognosa, ale również dla pozostałych pracowników, którzy posiadają do niego dostęp.

Przykład: Przedsiębiorstwo zatrudniające 2 000 pracowników posiada wdrożone w swoim środowisku oprogramowanie Cognos Analytics User. Każdy pracownik posiada stację roboczą oraz przypisane aktywne imienne konto w Active Directory. Liczba osób korzystających z programu wynosi 10. Oprogramowanie jest zainstalowane na serwerze, do którego dostęp uzyskują wszyscy pracownicy posiadający aktywne konto w Active Directory oraz mający dostęp do sieci wewnętrznej przedsiębiorstwa. W infrastrukturze IT nie ma jednocześnie wdrożonych dodatkowych zabezpieczeń na poziomie dostępu do serwera. Dodatkowo, domyślnie aktywne grupy Everyone oraz Anonymous w oprogramowaniu Cognos nie zostały zdezaktywowane. W tym scenariuszu, choć dostęp do oprogramowania jest wymagany jedynie dla 10 korzystających z niego osób, jest on jednakże nadany wszystkim pracownikom firmy. Zgodnie z warunkami licencyjnymi Licencjobiorca jest zatem zobowiązany do nabycia licencji dla wszystkich pracowników firmy, ponieważ w świetle konfiguracji środowiska IT przedsiębiorstwa, każdy jego pracownik jest Autoryzowanym Użytkownikiem. Braki licencyjne wynikające z niepoprawnej konfiguracji środowiska / oprogramowania, sięgają w tym przypadku kwoty ok. 2 786 000,00 USD* (wymóg licencyjny dla 2000 pracowników na poziomie 2 800 000,00 USD* wobec kwoty 14 000,00 USD* dla 10 pracowników, którzy faktycznie wymagają posiadania dostępu do programu).

Rebranding

Jak już zostało wspomniane na początku artykułu, dodatkowym czynnikiem, który komplikuje kwestie związane ze zrozumieniem zasad licencjonowania oprogramowania Cognos, są zmiany w odniesieniu do samego oprogramowania oraz obowiązujących warunków licencyjnych, jakie zachodziły w czasie. Choć zmiany te same w sobie nie stwarzają ryzyka licencyjnego, to warto o nich wspomnieć. Przyjrzyjmy się im bliżej:

• Cognos Business Intelligence / Cognos Analytics: zmiana nazwy oprogramowania nastąpiła w 2014 roku, wraz z pojawieniem się wersji 11.0. Dotychczasowa nazwa Cognos Business Intelligence została zmieniona na Cognos Analytics. Wraz z rebrandingiem oprogramowania, uproszczeniu uległa również struktura uprawnień licencyjnych, co przedstawia poniższy schemat:

• Cognos TM1 / Planning Analytics: w tym przypadku zmiany nastąpiły później, bo w roku 2016. Producent oprogramowania zastąpił dotychczasowy program Cognos TM1 produktem o nazwie Planning Analytics. Sam model licencjonowania nie uległ w tym przypadku zmianie, natomiast, w porównaniu do poprzedniej wersji produktu z 2014 roku, zmieniono zakres programów wspierających, które mogą być licencjonowane razem z oprogramowaniem Planning Analytics. Lista ta została m. in. rozszerzona o takie produkty jak Planning Analytics Workspace, Cognos Analytics Administrator czy Cognos Analytics Samples.

Podsumowanie

Jak pokazują powyższe rozważania, choć zasady licencjonowania oprogramowania Cognos opierają się z pozoru na dość prostych zasadach, to, po zapoznaniu się ze szczegółami warunków licencyjnych konkretnych wersji programu, staje się jasne, że zachowanie zgodności może być dużym wyzwaniem. Dodatkowo, zachodzące w czasie zmiany w zasadach licencjonowania pokazują, że wiedza w tym obszarze powinna być stale uaktualniana. A ponieważ utrzymanie wewnętrznego zespołu, który stale będzie się szkolił i poszerzał wiedzę z zakresu licencjonowania jest kosztownym i czasochłonnym rozwiązaniem, to coraz więcej firm decyduje się na outsourcing usług w tym obszarze. Fakt ten znajduje również odzwierciedlenie w trendach, które obserwujemy na rynku IT.

*Kalkulacje kwot rozbieżności licencyjnych wykonane w oparciu o przybliżone wartości cen licencji dostępne w publicznych źródłach informacji.
(Stan na 07.2019)

Zarządzanie oprogramowaniem (ang. Software Asset Management) jest istotnym elementem obszaru IT każdej firmy, nie tylko ze względu na optymalizację kosztów, ale także poprawienie bezpieczeństwa systemów i aplikacji. SAM to połączenie technologii, kompetencji, procesów i wiarygodnych danych.