Spółki będą ponosić odpowiedzialność za przestępstwa

Analizy

Spółki będą ponosić odpowiedzialność za przestępstwa

Projekt nowej ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych

Alert prawny 11/2018 | 3 lipca 2018 r.

Ministerstwo Sprawiedliwości opublikowało projekt nowej ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych, która ma zastąpić poprzednią regulację, w praktyce prawie niestosowaną. Nowe prawo zmieni zasady gry w przedmiotowym obszarze odpowiedzialności i z pewnością po stronie biznesu konieczne będzie przygotowanie się do nowej rzeczywistości.

Wprowadzamy europejskie standardy w zakresie odpowiedzialności karnej podmiotów zbiorowych. Nowe rozwiązania będą służyły wszystkim obywatelom, konsumentom i biznesowi – mówił w listopadzie 2017 roku Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości dr hab. Marcin Warchoł podczas briefingu prasowego w przerwie konferencji naukowej MS.

Ministerstwo dotrzymało słowa i 28 maja 2018 roku opublikowany został projekt nowej ustawy.  Odpowiedzialność spółek według nowych przepisów już teraz, jak wynika z naszych obserwacji, wzbudza duże zainteresowanie zarządów i rad nadzorczych spółek.

W zamierzeniu opublikowanego projektu Ministerstwa podmioty zbiorowe, w szczególności spółki prawa handlowego, będą ponosić odpowiedzialność za przestępstwa. Dotychczas w Polsce prawie nie miało to miejsca, ponieważ poprzednia ustawa była stosowana w praktyce w kilkunastu-kilkudziesięciu przypadkach rocznie w skali kraju.

Odpowiedzialność podmiotów zbiorowych po nowemu będzie dotyczyć nie tylko przestępstw gospodarczych, zwanych przestępstwami ‘białych kołnierzyków’. Potencjalnie odpowiedzialność będzie dotyczyć każdego czynu zabronionego przez ustawę, a popełnionego w związku z działalnością danego podmiotu zbiorowego przez:

  • organ danego podmiotu zbiorowego (zarząd, radę nadzorczą, walne zgromadzenie, komisję rewizyjną, radę fundacji, zgromadzenie inwestorów funduszu inwestycyjnego etc.) lub
  • członka organu danego podmiotu zbiorowego.

Przykład:
W sytuacji, w której członek zarządu zagranicznej spółki akcyjnej, mającej siedzibę i zakłady produkcyjne poza Polską, próbował przedłożyć fałszywe dokumenty w polskim banku w celu uzyskania finansowania dla reprezentowanej spółki, polskie organy ścigania, będą mogły prowadzić postępowanie przeciwko samej spółce zagranicznej, w szczególności o czyn z art. 297 k.k. i - w razie uzyskania przekonujących dowodów - przedstawić podmiotowi zagranicznemu zarzut popełnienia przestępstwa na terenie Polski.

 

Nowa ustawa stosować się będzie do podmiotów zbiorowych, a więc przede wszystkim do spółek prawa handlowego - w tym z udziałem Skarbu Państwa i samorządów, ale także do fundacji, stowarzyszeń, przedsiębiorstw państwowych, czy funduszy inwestycyjnych.

Istotne jest również, że nowa ustawa stosować się będzie do podmiotów zagranicznych prowadzących w Polsce działalność, a dokładnie będzie dotyczyć przestępstw popełnionych w Polsce przez organ lub członka organu zagranicznego podmiotu zbiorowego.

Przykład:
W sytuacji, w której członek zarządu zagranicznej spółki akcyjnej, mającej siedzibę i zakłady produkcyjne poza Polską, próbował przedłożyć fałszywe dokumenty w polskim banku w celu uzyskania finansowania dla reprezentowanej spółki, polskie organy ścigania, będą mogły prowadzić postępowanie przeciwko samej spółce zagranicznej i w razie uzyskania przekonujących dowód przedstawić wobec niej zarzut popełnienia przestępstwa na terenie Polski.


Jednak najważniejszą nowością wprowadzoną przez Ministerstwo jest całkowita zmiana samej konstrukcji i przesłanek odpowiedzialności podmiotów zbiorowych. Według nowych przepisów warunkiem odpowiedzialności spółki, przedsiębiorstwa państwowego lub fundacji za przestępstwo nie będzie już wcześniejsze pociągnięcie do odpowiedzialności osoby fizycznej (np. pracownika lub członka zarządu spółki) za określone przestępstwo, np. za korupcję, ustawienie przetargu, czy oszustwo.

Oznacza to, że organy ścigania: prokuratura, policja, czy służby specjalne będą miały, w przypadku przestępstw ściganych z urzędu, obowiązek prowadzić czynności przeciwko podmiotowi zbiorowemu, niezależnie od postępowania przeciwko osobie fizycznej (pod warunkiem, że za ściganiem podmiotu zbiorowego przemawia interes społeczny).

Przykład:
Postępowanie karne przeciwko spółce jawnej z sektora budowlanego podejrzewanej o próbę ‘ustawienia’ przetargu publicznego na budowę odcinka drogi ekspresowej, czyli czyn z art. 305 k.k., będzie mogło być wszczęte i prowadzone nawet zanim służby rozpoczną postępowanie przeciwko konkretnym osobom, które, zdaniem organów ścigania, mogły być uwikłane w taki proceder po stronie spółki.



W nowej ustawie nie zmienia się jedno – skomplikowana struktura i przesłanki odpowiedzialności podmiotu zbiorowego za przestępstwo, co było wadą poprzedniej ustawy. Mianowicie, według nowej ustawy podmiot zbiorowy, a więc np. spółka, fundusz inwestycyjny, czy stowarzyszenie prowadzące działalność gospodarczą, będzie mógł zostać pociągnięty do odpowiedzialności za:

1) Czyn zabroniony:

  • stanowiący działanie lub zaniechanie organu lub członka organu tego podmiotu zbiorowego,
  • jeżeli ten czyn pozostaje w związku z działalnością tego podmiotu zbiorowego z siedzibą w Polsce, a do podmiotu zborowego mającego siedzibę za granicą wtedy, gdy popełniła ona czyn w Polsce lub przeciwko interesom polskiej osobie fizycznej lub przeciwko interesom polskiego podmiotu zbiorowego, ewentualnie przeciwko interesom Polski.

Przykład:
Spółka akcyjna z siedzibą w kraju azjatyckim może odpowiadać za próbę wręczenia przez członka jej zarządu łapówki - sprzętu sportowego - urzędnikowi w polskim Ministerstwie Cyfryzacji w związku z pełnieniem przez niego tej funkcji, nawet jeśli członek zarządu spółki nie działał w porozumieniu z władzami lub akcjonariuszami spółki, a jego intencją było zapewniania sobie wyższej rocznej premii za wyniki, wypłacanej w kraju macierzystym spółki. Spółka będzie w takiej sytuacji odpowiadać jeśli do próby wręczenia łapówki doszło np. w wyniku zaniedbania w spółce zakresie wdrożenia i stosowania procedur, rejestrów, polityk oraz szkoleń antykorupcyjnych, a gdyby miały one miejsce, członek zarządu znałby odpowiednie zasady i nie zaproponowałby korzyści urzędnikowi w Polsce nieakceptowanej i niezgodnej z prawem.

 

2) Czyn zabroniony, z którego podmiot zbiorowy odniósł korzyść majątkową, nawet pośrednią jeżeli czyn został popełniony przez:

  • osobę działającą w imieniu lub interesie podmiotu zbiorowego w związku z jego reprezentacją,
  • osobę zatrudnioną przez podmiot zbiorowy,
  • osobę dopuszczoną do działania w wynik niedopełnienia lub przekroczenia obowiązków przez ww. osoby,
  • przedsiębiorcę bezpośrednio współdziałającego z podmiotem zbiorowym.

Przykład:
Key account manager spółki komandytowej z sektora usług IT przekazał klientowi spółki tzw. puste faktury VAT obejmujące niewyświadczone w rzeczywistości usługi obsługi systemów IT. Następnie spółka przyjęła zapłatę za te ‘fikcyjne’ usługi. Takie ustalenie może spowodować odpowiedzialność spółki za oszustwo i posługiwanie się fałszywymi fakturami VAT, niezależnie od odpowiedzialności managera. Odpowiedzialność spółka może ponieść nawet, jeżeli manager przekroczył swoje umocowanie do działania w imieniu spółki, jeśli doszło do tego np. w wyniku braku odpowiedniego nadzoru zarządu spółki nad działalnością managera.

 

3) Czyn pozostający w związku z ruchem przedsiębiorstwa lub zakładu podmiotu zbiorowego w wyniku niezachowania reguł ostrożności, nawet jeżeli nie ustalono sprawcy czynu.

Przykład:
W zakładzie produkcji sprzętu AGD w Polsce, będącym własnością spółki włoskiej, doszło do śmiertelnego wypadku spowodowanego niewłaściwym zabezpieczeniem i nadzorem nad funkcjonowaniem maszyny tnącej. Nawet jeżeli nie wiadomo kto był odpowiedzialny w zakładzie za regulację i konserwację oraz bezpieczne działanie maszyny, spółka może odpowiadać w postępowaniu karnym za ten wypadek oraz zostać zobowiązana do zapłaty wysokiej nawiązki rodzinie pracownika.

 

Kary i środki karne przewidziane w związku z odpowiedzialnością podmiotu zbiorowego za przestępstwo są surowe, będą to m.in.:
  • kara pieniężna do 60 MLN PLN;
  • rozwiązanie lub likwidacja podmiotu zbiorowego;
  • zakaz promocji lub reklamy działalności, wyrobów, świadczeń lub usług podmiotu zbiorowego,
  • zakaz działalności gospodarczej określonego rodzaju (np. produkcji, świadczenia usług etc.) wobec podmiotu zbiorowego,
  • zakaz korzystania z dotacji lub subwencji przez podmiotu zbiorowy,
  • zakaz ubiegania się o zamówienia publiczne przez podmiotu zbiorowy.

Przed Ministerstwem i rządem jeszcze wiele pracy zanim projekt ustawy stanie się kompletny, spójny i dojrzały, ale z pewnością już teraz można powiedzieć, że kluczem do minimalizacji przez biznes ryzyka odpowiedzialności spółek i innych podmiotów zbiorowych za czyny zabronione będzie wprowadzanie i aktualizacja właściwych procedur oraz dokumentów wewnętrznych, dzięki którym spółka będzie mogła potwierdzić, że zachowała należytą staranność, a zatem nie może ponosić winy za czyn zabroniony.

Deloitte Legal będzie zgłaszać uwagi do projektu ustawy i aktywnie uczestniczyć w procesie legislacyjnym, mając na uwadze jak najlepszą jakość nowego prawa i jego rozsądne stosowanie w praktyce.

Subskrybuj "Alerty prawne"

Otrzymuj powiadomienia na e-mail o nowych Alertach prawnych Deloitte Legal

Podcast Podatki/Prawo: Zapobieganie korupcji w przedsiębiorstwach

Obowiązki i korzyści dla przedsiębiorców związane z projektowaną ustawą o jawności życia publicznego

Odsłuchaj podcast

Czy ta strona była pomocna?