Spotkanie TRG MSSF 17: dyskusja w cieniu wątpliwości interpretacyjnych

TRG została powołana przez IASB w odpowiedzi na potrzebę stworzenia forum do publicznej dyskusji na te tematy związane z nowym standardem wyceny zobowiązań ubezpieczeniowych, które budzą wątpliwości interpretacyjne. Celem działania grupy jest także wsparcie IASB w określaniu działań niezbędnych do rozwiązania zgłoszonych problemów. Do członkostwa w TRG nominowani zostali wybrani reprezentanci międzynarodowych grup ubezpieczeniowych oraz firm audytorskich. Proces aplikacyjny był długotrwały, a warunkiem koniecznym otrzymania zaproszenia była nie tylko głęboka znajomość wymogów standardu, ale także wiedza o praktycznych wyzwaniach, jakie niesie ze sobą konieczność wdrożenia MSSF 17. Ostatecznie w skład grupy weszło piętnastu reprezentantów firm audytorskich i ubezpieczeniowych – przede wszystkim księgowych oraz aktuariuszy - działających w różnych rejonach świata. Skład grupy uzupełnili trzej członkowie Zarządu IASB oraz trzej obserwatorzy delegowani m.in. przez organy nadzoru oraz stowarzyszenia aktuarialne. Z ramienia Deloitte w pracach grupy uczestniczy Francesco Nagari, odpowiadający za globalne projekty wdrożenia MSSF dla ubezpieczycieli.

Przed pierwszym spotkaniem TRG otrzymała ponad dwadzieścia zapytań dotyczących różnych obszarów tematycznych nowego standardu. Cztery zgłoszenia wymagały dodatkowego doprecyzowania i zostały odłożone do późniejszego rozpatrzenia. Pozostałe kwestie były omawiane w ramach siedmiu kolejnych sesji tematycznych. Najwięcej czasu poświęcono następującym zagadnieniom:

• wyznaczaniu schematu amortyzacji marży CSM,
• rozdzielaniu ubezpieczeniowych komponentów jednej umowy dla celów wyceny zobowiązań,
• przypisywaniu kosztów akwizycji do poszczególnych jednostek obrachunkowych,
• określaniu granic kontraktów posiadających wbudowane mechanizmy dorocznej aktualizacji składki,
• definiowaniu granicy kontraktu reasekuracji biernej.

Wyznaczanie schematu amortyzacji marży CSM

Temat ten wydawał się budzić podczas spotkania największe emocje. Zgodnie ze standardem, odroczony zysk, jaki reprezentować będzie marża CSM, powinien być wykazywany w oparciu o pewien schemat najlepiej odzwierciedlający „wielkość świadczeń” („quantity of benefits”) z bieżącego okresu oraz tych, które są oczekiwane w przyszłości. Autor pytania poprosił o wyjaśnienie, w jaki sposób interpretować owe wymagania w kontekście czterech przykładów ubezpieczeń: ubezpieczenia na życie kredytobiorcy (z malejącą sumą ubezpieczenia), reasekuracji ADC („Adverse Development Cover”), przedłużonej gwarancji oraz renty dożywotniej. W podsumowaniu przygotowanym na posiedzenie TRG, zespół IASB wskazał, że wprowadzając pojęcie „wielkości świadczeń” twórcy standardu poszukiwali sposobu - innego wszakże niż schemat oczekiwanych przyszłych świadczeń – dla różnicowania kontraktów ze względu na wielkość poziomu ochrony. Dlatego też zespół IASB zaproponował, aby przy konstrukcji schematów amortyzacji wykorzystywana była informacja o maksymalnym poziomie ochrony dla danego kontraktu.

Propozycja ta wzbudziła szereg wątpliwości. Wskazywano, że takie podejście może nie być najlepsze np. w sytuacji, kiedy suma ubezpieczenia jest stała w okresie ubezpieczenia, zaś ryzyko nie jest jednostajnie rozłożone w czasie. Niejasnym było także, w jaki sposób należałoby określać poziom maksymalnej ochrony w sytuacjach, kiedy jedna umowa obejmuje wiele ryzyk o zróżnicowanych sumach ubezpieczenia, bądź też, kiedy świadczenia są odroczone (np. w przypadku rent z okresem akumulacji). Podnoszono, że problem definicji schematu amortyzacji marży CSM nie powinien być rozpatrywany w oderwaniu od kontraktów, w których występują komponenty inwestycyjne (produkty o takim charakterze miały zostać omówione podczas kolejnych posiedzeń grupy).

W rezultacie licznych uwag i niejasności zdecydowano, że zespół IASB będzie kontynuował prace nad tym zagadnieniem, aby wypracować kompleksowe podejście. Ma ono również uwzględniać kontrakty z komponentem inwestycyjnym i odnosić się do wątpliwości zgłaszanych podczas dyskusji TRG. Nowe wytyczne mają miedzy innymi obejmować omówienie kwestii różnicowania oczekiwanego i maksymalnego poziomu ochrony.

Rozdzielanie ubezpieczeniowych komponentów jednej umowy dla celów wyceny zobowiązań

Wątpliwości rynku wzbudza podejście do kontraktów, których prawna konstrukcja łączy różne rodzaje produktów, bądź typy ochrony. Z sytuacją taką możemy mieć do czynienia w momencie występowania umów dodatkowych (np. dodatkowe ubezpieczenia zdrowotne bądź inwestycyjne do ubezpieczenia na życie). Rynek wskazywał, że ze względu na potencjalnie zróżnicowany charakter komponentów oraz ich granic umowy w świetle MSSF 17, zasadnym mogłoby być zastosowanie odmiennych metod wyceny zobowiązań dla poszczególnych składowych kontraktu – po ich uprzednim rozdzieleniu.

Zespół IASB, w materiałach przygotowanych na spotkanie argumentował, że MSSF 17 w ogólności nie daje podstaw do takiego wydzielania ubezpieczeniowych komponentów, a najmniejszą jednostkę obrachunkową co do zasady powinien stanowić jeden kontrakt. Potwierdzono jednak, że mogą pojawić się sytuacje, kiedy forma prawna kontraktu nie oddaje treści ekonomicznej umowy. W takiej sytuacji rozdzielenie kontraktu mogłoby być dopuszczalne, jednak tylko i wyłącznie po pogłębionej analizie wszystkich faktów i okoliczności.

Dyskusja nad poszczególnymi zapisami nie zmieniła istotnie propozycji zespołu IASB. Przyjęto, że co do zasady poszczególne komponenty ubezpieczeniowe nie powinny być rozdzielane. Zgodzono się jednak, że jednym z ważnych aspektów MSSF 17 jest przewaga treści ekonomicznej nad formą kontraktu. Dlatego też dopuszcza się sytuacje, w których np. charakter poszczególnych komponentów bądź sposób zarządzania indywidualnymi ryzykami może sugerować konieczność rozdzielania. Taka decyzja powinna być jednak zawsze poprzedzona szczegółową analizą okoliczności i nie może być traktowana jako swoistego rodzaju opcja, stosowana według uznania zakładu ubezpieczeń. Zespół IASB podkreślał, że decyzji nie należy wiązać z ewentualnymi trudnościami operacyjnymi wynikającymi z poszczególnych podejść.

Przypisywanie kosztów akwizycji do poszczególnych jednostek obrachunkowych

Wątpliwości w tym obszarze budziła kwestia alokowania kosztów akwizycji. Przytoczono przykład dwunastomiesięcznej umowy (z opcją odnowienia), w których jednorazowo płatne koszty akwizycji przekraczają poziom jednorocznej składki. Uzasadnieniem ekonomicznym dla zawierania tego typu kontraktu mogą być np. wysokie oczekiwane przyszłe poziomy odnowień, których składki nie będą już obciążone kosztami prowizji. W takich przypadkach, mimo, iż pierwszoroczna umowa jest stratna, to spółka liczy na zyski w całym oczekiwanym horyzoncie trwania kontraktu.

Stanowisko zespołu IASB było w tym zakresie dość jednoznaczne i wskazywało na konieczność alokowania pełnych kosztów akwizycji do jednostki obrachunkowej tworzonej przy początkowej sprzedaży (w konsekwencji jednostka ta będzie stratna). Dla odnowień sugerowano konieczność tworzenia nowych jednostek obrachunkowych, nieobciążanych kosztami akwizycji (jednostki obrachunkowe powinny być inne, ze względu na istotnie różny poziom zyskowności).

Powyższe podejście nie zostało odrzucone w efekcie dyskusji. Podkreślono jednak, że przy podejmowaniu decyzji zakłady ubezpieczeń powinny każdorazowo przeprowadzić szczegółową analizę konstrukcji umowy prowizyjnej. Występowanie zapisów gwarantujących zwrot części prowizji w przypadku braku odnowienia czy też brak możliwości bezpośredniej alokacji kosztów do poszczególnych jednostek obrachunkowych mogłyby prowadzić do innych konkluzji.

Określanie granic kontraktów posiadających wbudowane mechanizmy dorocznej aktualizacji składki

TRG zajęła się też kwestią określania granicy końca kontraktu (w sensie MSSF 17) w sytuacji, kiedy możliwa jest zmiana poziomu składki w taki sposób, aby nowa składka odzwierciedlała poziom ryzyka dla całego portfela. TRG poproszono o wskazanie wytycznych dla określania granicy umowy m.in. dla produktu z UFK, w którym składki pobierane są w oparciu o zależne od wieku tablice (z ewentualnymi korektami wynikającymi z modyfikatorów zdrowotnych ubezpieczonego). Zgodnie z wymogami MSSF 17, możliwość określenia nowej składki przez ubezpieczyciela na poziomie adekwatnym do ryzyka portfela – przy założeniu, że poprzedzająca wycena składki nie brała pod uwagę ryzyka związanego z przyszłymi okresami – powodowałaby konieczność zastosowania krótkiej granicy. Dla pytającego nie było jednak jasne, czy warunek uwzględniania ryzyka związanego z przyszłymi okresami należy interpretować w kontekście metody wyceny czy też raczej w kontekście „nadpłacania” ryzyka we wcześniejszych okresach. Przy pierwszej interpretacji zastosowana byłaby długa granica (składka wyznaczana jest przecież w oparciu o oczekiwania wszystkich przyszłych przepływów), przy drugiej zaś - krótka (w podanym przykładzie składka zawsze dotyczy tylko bieżącego okresu).

W obliczu faktów opisanych w zgłoszeniu, zespół IASB wskazał na krótką granicę, jako właściwą. Spotkało się to z licznymi wątpliwościami członków grupy, którzy podnosili szereg kontrargumentów dla takiego stanowiska. Omawiano np. zniżki lojalnościowe czy też korzyści wynikające z braku konieczności poddawania się procesowi ponownego underwritingu jako elementy pewnej „wartości” kontraktu wypracowywane w trakcie pierwszego roku („nadpłata” ryzyka!) i sugerujące zastosowanie długiej granicy. Analizowano jakie komponenty ryzyka powinny być brane pod uwagę przy ocenie (jedynie ubezpieczeniowe czy także może finansowe lub związane z zachowaniem ubezpieczonych).

Dyskusja w tym obszarze nie przyniosła jednoznacznej odpowiedzi na ogólne pytania. Uzgodniono, że o ile w przypadku omawianego przykładu (biorąc pod uwagę wszystkie okoliczności opisane przez zgłaszającego) zastosowanie ma krótka granica, to w szerszym kontekście doprecyzowania wymaga np. definicja ryzyka. Zespół IASB zobowiązał się do przygotowania podsumowania w tym zakresie. Dyskusja na ten temat może być kontynuowana podczas kolejnego spotkania TRG.

Definiowanie granicy kontraktu reasekuracji biernej

W odpowiedzi na jedno ze zgłoszonych pytań zespół IASB przedstawił interpretację standardu w zakresie granic kontraktu reasekuracji biernej. Analizowano sytuację, w której obowiązujący kontrakt obliguje reasekuratora do przyjęcia ryzyk, które zostaną dopiero sprzedane w przyszłości, bez możliwości zmiany pobieranej za nie składki. Konkludowano, że w takiej sytuacji, do poprawnej wyceny zobowiązań MSSF 17 wynikających z kontraktu reasekuracyjnego konieczne może być również uwzględnienie szacowanych przepływów związanych z oczekiwaną przyszłą sprzedażą. 

Zakończenie

Kolejne spotkanie grupy IASB zostało zaplanowane na 2 maja 2018 roku. Wobec oczekiwanej dużej liczby zgłoszeń zasugerowano, iż konieczne może być zorganizowanie dwudniowej sesji. Zapytania do TRG można kierować do 21 marca 2018 roku. Powinny one nakreślać problem i przedstawiać różne możliwości jego interpretacji w świetle zapisów MSSF 17. Wszystkie zgłaszane wątpliwości muszą też spełniać trzy podstawowe kryteria:

• powinny wynikać z MSSF 17 bądź być związane z wdrożeniem tego standardu,
• ich różna interpretacja może prowadzić do niespójności w zakresie stosowania MSSF 17 na świecie,
• dotyczą wielu podmiotów.

W ramach podsumowania lutowego spotkania, przewodniczący TRG podkreślał, że jej przyszłe prace powinny koncentrować się przede wszystkim na interpretacji zapisów opublikowanego standardu i edukacji rynku w zakresie jego stosowania. Wskazywano, że celem działania grupy nie jest ani sugerowanie kierunków zmiany MSSF 17, ani tym bardziej rozważanie ich w kontekście kosztów wdrożenia poszczególnych rozwiązań. W efekcie analiz TRG mogą zapewne pojawić się kwestie, które ostatecznie będą wymagały korekt w standardzie. Oczekuje się jednak, że będą to jedynie odosobnione przypadki dotyczące bardzo poważnych kwestii.