MSSF Ubezpieczenia

Artykuł

MSSF 9 i MSSF 17 – zależności i synergie

Branżę ubezpieczeniową w najbliższym czasie czekają dwie rewolucyjne zmiany związane z wdrożeniem nowych standardów sprawozdawczości finansowej. MSSF 9 kształtuje na nowo zasady klasyfikacji i wyceny aktywów finansowych, przy znacznie większym akcencie postawionym na wycenę do wartości godziwej przez wynik finansowy. MSSF 17 kładzie nacisk na aktualność założeń biometrycznych, kosztowych i ekonomicznych przy wycenie zobowiązań ubezpieczeniowych. W obliczu tak istotnych zmian w tych współzależnych obszarach niezwykle ważne będzie zaplanowanie sposobu współdziałania nowych standardów. Przemyślana i konsekwentnie realizowana polityka w zakresie zarządzanie aktywami i zobowiązaniami będzie kluczem do zminimalizowania negatywnych, jednorazowych efektów nagłych zmian rynkowych.

Dowiedz się więcej na temat MSSF 17

Opcja WGICD w MSSF 17

W MSSF 17 krzywe stóp dyskontowych będą systematycznie uaktualniane, a ich fluktuacje pomiędzy poszczególnymi datami bilansowymi będą stanowiły odbicie zmian w zakresie bieżącej sytuacji rynkowej. Każda taka zmiana może mieć więc istotny wpływ na całkowitą kwotę zobowiązań ubezpieczeniowych. Stąd też pojawia się ryzyko wystąpienia istotnych kosztów zwiększenia zobowiązań w efekcie nagłych i niekorzystnych zmian rynkowych w danym okresie sprawozdawczym. Kwestia ta, oraz współzależności w tym obszarze pomiędzy MSSF 9 oraz MSSF 17 były jednym z powodów, dla których Rada Międzynarodowych Standardów Sprawozdawczości zdecydowała się dopuścić odroczenie wdrożenia IFRS 9 dla ubezpieczycieli do czasu wejścia w życie MSFF 17. Przyjrzyjmy się  pokrótce zmianom, jakie wprowadzają nowe standardy wyceny.

MSSF 17 pozostawia ubezpieczycielom swobodę decyzji przy odpowiedzi na pytanie, czy wpływ zmian założeń finansowych/ekonomicznych przy wycenie zobowiązań prezentowany będzie w rachunku wyników (opcja WGpWF, tj. wykazywanie zmian w wartości godziwej przez wynik finansowy), czy też raczej poprzez inne całkowite dochody (opcja WGICD, tj. wykazywanie zmian w wartości godziwej przez Inne Całkowite Dochody). W swojej polityce rachunkowości ubezpieczyciele będą mogli określić dla każdego portfela zobowiązań, którą z powyższych opcji zastosują przy wykazywaniu ubezpieczeniowych przychodów i kosztów finansowych („insurance finance income or expenses”).

 IAS1 definiuje inne całkowite dochody jako „pozycje przychodów i kosztów (w tym korekty wynikające z przeklasyfikowania), które nie zostały ujęte jako zyski lub straty zgodnie z tym, czego wymagają lub na co zezwalają inne MSSF.” Do tej pory mogły to być m.in. zyski i straty z tytułu przeszacowania składników aktywów finansowych dostępnych do sprzedaży, czy też zyski i straty wynikające z przeliczenia pozycji sprawozdania finansowego jednostki działającej zagranicą. MSSF 17 rozszerza tę listę o dwa nowe, istotne komponenty, a mianowicie:

  • część ubezpieczeniowych przychodów i kosztów finansowych dla kontraktów ubezpieczeniowych w zakresie MSSF 17, która nie została w pełni wykazana jako zyski lub straty,
  • część ubezpieczeniowych przychodów i kosztów finansowych dla kontraktów reasekuracji biernej w zakresie MSSF 17, która nie została w pełni wykazana jako zyski lub straty.

Jeśli dla pewnego portfela kontraktów spółka decyduje się na rozdzielanie ubezpieczeniowych przychodów i kosztów finansowych pomiędzy rachunek zysków i strat oraz inne całkowite dochody, ich sumaryczna kwota powinna być dzielona. Dzielić ją należy w taki sposób, aby zapewnić systematyczną alokację oczekiwanych przychodów i kosztów finansowych w horyzoncie przyszłego czasu trwania grupy kontraktów, wchodzących w skład danego portfela.  Standard wymienia dwie podstawowe zasady, które powinny być spełnione, aby metoda alokacji mogła być uznana za systematyczną:

  • alokacja powinna być oparta o charakterystyki kontraktów. Niewskazane jest opieranie się na czynnikach, które nie mają wpływu na wysokość kwot wypłacanych ubezpieczonym (np. alokacja powinna być prowadzona bez odwołania do oczekiwanych zwrotów z aktywów, o ile zwroty te w żaden sposób nie wpływają na poziom świadczeń).
  • alokacja musi skutkować tym, że suma kwot rozpoznawanych w innych całkowitych dochodach na przestrzeni trwania grupy kontraktów wyniesie zero.

Standard, w duchu powyższych zasad, proponuje kilka metod rozdzielania ubezpieczeniowych przychodów i kosztów finansowych pomiędzy rachunek zysków i strat, a inne całkowite dochody. Poszczególne metody maja zastosowanie, w zależności od:

  • istnienia zależności pomiędzy zmianami w założeniach finansowych, a kwotami wypłacanymi ubezpieczającym,
  • posiadania przez ubezpieczyciela instrumentu bazowego, w sytuacji wyceny produktów spełniających cechy bezpośredniego udziału (a więc dla tych, dla których stosowana jest metoda wyceny Variable Fee Approach).

Zestawienie zasad stosowania dla poszczególnych metod zaprezentowane zostało w poniższej tabeli

W przypadku, kiedy warunki kontraktu powodują, że zmiany w założeniach finansowych nie wpływają na kwoty wypłacane ubezpieczającym (np. zwykle przy wycenie w modelu ogólnym bądź przy określaniu kwot zobowiązań szkodowych) do wyliczeń wykorzystuje się tzw. krzywą „locked-in”. Jest to krzywa stóp dyskontowych, która obowiązywała odpowiednio w dacie rozpoznania grupy kontraktów lub dacie zajścia szkody. W metodzie tej koszt wynikający z przesunięcia się pomiędzy okresami dla krzywej locked-in rozpoznawany będzie w rachunku wyników, natomiast koszt wynikający z różnic pomiędzy aktualnymi krzywymi rynkowymi, a historyczną krzywą locked-in, będzie rozpoznawany w OCI.

Jeśli spółka wycenia kontrakt stosując metodę Variable Fee Approach i posiada instrument bazowy, to konieczne jest wykazywanie w rachunku zysków i strat jako kosztu lub przychodu kwoty odpowiadającej kosztom/przychodom instrumentu bazowego (tak aby efekt netto wynosił 0).

Przy wycenie innych kontraktów stosuje się natomiast metody „effective yield” (wyznaczanie stałej stopy, której zastosowanie zagwarantuje wykazanie pozostałych, skumulowanych różnic rozpoznanych w OCI, do końca trwania grupy kontraktów) bądź „crediting rate”. Proste przykłady, obrazujące mechanizm działania poszczególnych metod, zawarte zostały w dokumencie „Illustrative examples on MSSF 17 Insurance Contracts”, opublikowanym przez IASB.

Zmiany wynikające z MSSF 9

MSSF 9 jest standardem, który wchodzi w życie z dniem 1 stycznia 2018 roku i gruntownie zmienia zasady klasyfikacji i wyceny aktywów i zobowiązań finansowych. W przypadku sektora ubezpieczeniowego, standard ten ma wpływ przede wszystkim na stronę aktywów bilansu. Składnikiem drugiej strony bilansu ubezpieczycieli są przede wszystkim umowy ubezpieczeniowe, które podlegają wyłączeniu z zakresu standardu. Dodatkowo, zmiany w zakresie zobowiązań finansowych są nieznaczne. Prawdziwa rewolucja dotyczy aktywów finansowych takich jak akcje i udziały, obligacje czy też udzielone pożyczki i należności.

Sama idea standardu MSSF 9 w zakresie klasyfikacji instrumentów finansowych to zwiększona rola wyceny do wartości godziwej, jako najlepiej odzwierciedlającej charakter i bieżącą wartość instrumentów finansowych. Sposób wyceny nie podlega już decyzji jednostki odnośnie konkretnego aktywa finansowego. Nie każda należność, czy udzielona pożyczka będzie wyceniana jak dotychczas, czyli według zamortyzowanego kosztu. Aby tak było, musi ona spełnić konkretne i określone wymogi standardu, w przeciwnym wypadku, właściwą kategorią wyceny aktywów jest wycena do wartości godziwej przez wynik finansowy.

Zacznijmy więc od początku. Najmniejsze zmiany dotyczą instrumentów pochodnych, ponieważ ich wycena już wcześniej wpisywała się w duch idei nowego standardu. Trudniejszym tematem są inwestycje kapitałowe, czyli objęte akcje i udziały. Do tej pory, nagminne było stosowanie wyceny uproszczoną metodą opartą o koszt, tj. cenę nabycia akcji lub udziałów. Wartość ta określona była raz, na moment każdorazowego objęcia akcji, bądź udziałów. MSSF 9 zawiera na tyle restrykcyjne zapisy dotyczące tej możliwości, że w praktyce wszystkie instrumenty kapitałowe muszą być wyceniane do wartości godziwej w trakcie utrzymywania ich w portfelu. Oznacza to konieczność budowy modeli wyceny emitentów akcji i udziałów zgodnie z wymogami odrębnego standardu poświęconego wycenie do wartości godziwej. Jedyne udogodnienie, które oferuje standard, polega na możliwości zastosowania opcji wyceny do wartości godziwej przez kapitały zamiast bezpośrednio przez wynik finansowy. Opcja może wydawać się kusząca, zmniejsza bowiem zmienność wyniku finansowego spółki. Trzeba jednak mieć na uwadze, że opcja ta jest nieodwołalna, a w momencie sprzedaży instrumentu, wynik zrealizowany na transakcji sprzedaży nie zostanie nigdy ujęty w wyniku finansowym, tylko pozostanie w kapitałach. Dlatego warto rozważyć plusy i minusy zastosowania opcji i szansę na zawarcie korzystnej transakcji sprzedaży.

Największe zmiany, które niesie ze sobą MSSF 9 dotyczą jednak zupełnie innych aktywów, tj. aktywów o charakterze dłużnym, takich jak obligacje, kredyty i inne należności. Aby określić sposób wyceny tych aktywów finansowych na dzień początkowego ujęcia, należy przeprowadzić dwa testy: test modelu biznesowego i test charakterystyk przepływów pieniężnych, których wyniki zadecydują o docelowej kategorii wyceny. Pierwszy z testów ma odpowiedzieć na pytanie w jaki sposób zarządza się daną grupą aktywów i w jakim celu zostały one zakupione: czy w celu utrzymywania i pozyskiwania przepływów pieniężnych, jak to zwykle ma miejsce przy udzieleniu pożyczek (tzw. model Held-to-collect), w celu utrzymywania i pozyskiwania przepływów pieniężnych oraz czy też zakłada się dodatkowo także możliwość sprzedaży aktywów, jak to ma miejsce w portfelach płynnościowych (tzw. model Held-to-collect-and-sell), a może zakłada się aktywny obrót tymi aktywami (tzw. model rezydualny).

W bilansie ubezpieczyciela typowymi aktywami spełniającymi definicję pierwszego z wymienionych modeli są aktywa finansujące renty, podczas gdy na przeciwnym biegunie znajdują się aktywa finansujące produkty typu unit-linked.

Drugim testem jest test charakterystyk przepływów pieniężnych, w którym sprawdza się zapisy umowne każdego aktywa finansowego, czy nie zawiera ono przepływów wykraczających poza standardową definicję spłat kapitału i odsetek. Standardowe przypadki zapisów umownych prowadzących do niezdania testu to opcje konwersji na akcje, partycypacja w wyniku finansowym, czy oprocentowanie zawierające dźwignię finansową. Wyniki obu testów wyznaczają kategorię wyceny aktywów, przy czym dodatkowo jednostka ma możliwość zastosowania opcji wyceny do wartości godziwej przez wynik finansowy jeżeli taka wycena redukuje tzw. „niedopasowanie księgowe”. W praktyce oznacza to, że ubezpieczyciel będzie miał prawo wybrać wycenę do wartości godziwej, jeżeli tak będzie właśnie wyceniane zobowiązanie ubezpieczeniowe zabezpieczane przez to aktywo. Niestety, decyzję tę trzeba podjąć z góry i nie jest ona odwołalna.

Poniższa tabela podsumowuje możliwe kategorie i opcje wyceny

Poza nowymi zasadami klasyfikacji do kategorii wyceny, MSSF 9 wprowadza gruntowną zmianę sposobu szacowania utraty wartości, tj. przejście z modelu straty poniesionej na stratę oczekiwaną. Nowy model utraty wartości będzie dotyczył kategorii aktywów wycenianych według zamortyzowanego kosztu i w wartości godziwej przez inne całkowite dochody.

Podsumowując wpływ MSSF 9, poza zwiększoną zmiennością wyników finansowych wynikającą z nacisku na wycenę do wartości godziwej przez wynik finansowy, proces wyznaczenia odpowiedniej kategorii wyceny aktywów finansowych staje się dużo bardziej restrykcyjny i czasochłonny. Pozostawia niewielki obszar opcjonalności dla sporządzających sprawozdania finansowe. Z punktu widzenia ubezpieczycieli znacznie większą elastyczność zapewniają poprawki do IFRS 4 umożliwiające pod pewnymi warunkami tymczasowe zwolnienie z MSSF 9 lub przyznające udogodnienie w postaci tzw. metody nakładania (overlay approach) dla ubezpieczycieli.

Zakończenie

Na koniec przyjrzyjmy się opcjom, które wydają się najbardziej korzystne z punktu widzenia stabilności rachunku wyników jak również aktywów netto. 

Zestawienie różnych kombinacji opcji wyceny aktywów i zobowiązań zaprezentowane zostało w tabeli poniżej

Największą stabilnością charakteryzują się wariant nr 3 (wykorzystanie opcji WGpICD zarówno w MSSF 9 jak i MSSF 17), oraz wariant nr 5 (pełna wycena aktywów i zobowiązań w wartości godziwej).

Na koniec warto podkreślić, iż wyeliminowanie wszystkich niespójności księgowych w praktyce oczywiście nie będzie możliwe. W szczególności, trudności mogą pojawić się:

  • w sytuacji niewystarczającego dopasowania aktywów i zobowiązań,
  • dla aktywów wycenianych w zamortyzowanym koszcie,
  • wszędzie gdzie instrumenty pochodne są wykorzystywane do zarządzania ryzykiem (a zmiany w obecnej wartości rynkowej instrumentu pochodnego są ujmowane w rachunku zysków i strat).    

Niemniej jednak, w obliczu wielu dostępnych w MSSF 9 oraz MSSF 17 narzędzi i opcji wspomagających zarządzanie aktywami i zobowiązaniami, przemyślana i konsekwentnie realizowana polityka w tym zakresie będzie kluczem do zminimalizowania negatywnych, jednorazowych efektów nagłych zmian rynkowych.

Czy ta strona była pomocna?