Nabycie udziałów w spółce zależnej i alokacja kosztów do źródła przychodów

Od 1 stycznia 2018 r. do ustawy z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych wprowadzono rewolucyjny mechanizm rozliczania dochodu w podziale na dwa źródła: zyski kapitałowe i pozostałe rodzaje przychodów. W związku z tym, że są to regulacje ciągle relatywnie nowe, ich prawidłowe stosowanie rodzi istotne pytania, na które muszą odpowiadać także sądy administracyjne w trakcie sporów pomiędzy podatnikami a organami podatkowymi (o czym w dalszej części artykułu).

Jedną z kwestii praktycznych, która wzbudza istotne kontrowersje, jest traktowanie kosztów finansowania zaciągniętego na nabycie udziałów w spółkach zależnych. Upraszczając – problem sprowadza się do ustalenia, do którego koszyka przychodów (kapitałowy vs. ogólny) powinny trafiać koszty nabycia udziałów w spółce zależnej inne niż cena za nabyte udziały (ujmowana w wyniku podatkowym dopiero na moment sprzedaży tychże), np. odsetki od kredytu.

Powód sporu – nieefektywność podatkowa

Z perspektywy polskiego podatnika alokacja kosztów odsetkowych do danego źródła może mieć istotne i bardzo zróżnicowane implikacje podatkowe, zwłaszcza że z reguły koszty tego typu obciążają podmiot nabywający udziały w długim okresie. W rezultacie, ujęcie podatkowe kosztów finansowania nabycia udziałów może mieć bardzo istotny wpływ na decyzje biznesowe, szczególnie biorąc pod uwagę różne cele, jakim ma służyć ich nabycie.

W przypadku alokacji kosztów odsetkowych do koszyka zysków kapitałowych będą one mogły pomniejszyć wynik podatkowy tylko w przypadku uzyskania przychodów z zysków kapitałowych, których większość polskich przedsiębiorców albo nie generuje, albo są one zwolnione z opodatkowania (np. dywidendy). Możliwość efektywnego rozliczenia tych kosztów w wyniku podatkowym mogłaby się pojawić jedynie w przypadku sprzedaży udziałów w nabytej spółce zależnej w przyszłości, natomiast uwarunkowane jest to wzrostem jej wartości rynkowej w porównaniu z poniesionymi wydatkami na nabycie, a jednocześnie ograniczone wysokością straty, którą można rozliczyć w kolejnych latach.

Z szerszej perspektywy, takie podejście wspierałoby krótkoterminowe, finansowane kapitałem obcym, spekulacyjne transakcje nabywania udziałów, gdyż jedynie one pozwalałyby na efektywne ujęcie kosztów finansowania dla celów podatkowych (rozliczane w momencie zbycia udziałów).

informuje Patryk Włodarski, Partner Associate w dziale Doradztwa Podatkowego

Z kolei w przypadku alokacji kosztów odsetkowych do koszyka przychodów ogólnych (innych niż zyski kapitałowe), koszty odsetkowe mogłyby pomniejszać wynik podatkowy z podstawowej działalności operacyjnej (np. usługowej czy produkcyjnej), oczywiście z zachowaniem limitów kosztów finansowania dłużnego, o których mowa w art. 15c ustawy o CIT. Byłaby to zatem sytuacja korzystna z szerszej perspektywy biznesowej jako prowadząca do możliwego efektywnego zmniejszenia wysokości zobowiązania podatkowego w CIT (przy założeniu generowania dochodu na podstawowej działalności operacyjnej) dla każdego rodzaju transakcji nabywania udziałów, również tych nastawionych na ich długoterminowe posiadanie i otrzymywanie zwolnionych z opodatkowania dywidend czy wzrost obrotów poprzez transakcje z nabytą spółką zależną. W zidentyfikowanych przez nas dotychczas sporach podatnicy argumentowali właśnie za taką alokacją kosztów odsetkowych.

Dotychczasowa stanowisko sądów

Pierwsze sprawy w powyższym zakresie były już rozpatrywane przez poszczególne WSA i można już mówić o formowaniu się pewnej linii orzeczniczej. Przede wszystkim, składy sędziowskie WSA uznawały, że koszty odsetkowe na nabycie udziałów w spółce zależnej powinny być alokowane w całości do koszyka zysków kapitałowych. Argumentacja opierała się m.in. na założeniu, że zbycie udziałów jest jednym ze źródeł przychodów z zysków kapitałowych, a zatem wydatki na nabycie powinny być kosztem właśnie w tym źródle przychodów, pomijając całkowicie wskazany wyżej szerszy aspekt gospodarczy.

Jako pierwszy sprawę rozpatrywał WSA w Gliwicach w wyroku z 3 października 2018 r. (sygn. akt I SA/Gl 786/18) – wyrok jest nieprawomocny, podatnik złożył skargę kasacyjną. WSA w Gliwicach stwierdza m.in., że:

W kontekście rozważań prowadzonych w odniesieniu do art. 7b ust. 1 i art. 15 ust. 1 u.p.d.o.p. stwierdzić należy, że skoro zbycie akcji kwalifikowane jest do zysków kapitałowych, czego co do zasady nie kwestionuje Wnioskodawca, to brak jest podstaw prawnych do alokacji spornych odsetek od pożyczki do innego źródła przychodu. Treść omawianego przepisu (art. 7b ust. 1 u.p.d.o.p.) nie stwarza więc podstaw, aby uzależniać jego zastosowanie od celu, w jakim podatnik nabył akcje (udziały).

Podobne stanowisko zaprezentował WSA we Wrocławiu w prawomocnym wyroku z 13 listopada 2019 r. (sygn. akt I SA/Wr 617/19), w którym wskazano m.in., że:

Mając powyższe na uwadze – przychody związane z posiadaniem udziałów w spółce zależnej kwalifikowane są do zysków kapitałowych (...) Tym samym odsetki od pożyczki, która została zaciągnięta na nabycie udziałów w podmiocie zależnym (spółce), zakwalifikowane powinny zostać – tak jak to zrobił Organ interpretujący – do kosztów uzyskania przychodów z zysków kapitałowych.

Skład sędziowski odniósł się także do zgłaszanych przez podatnika wątpliwości co do możliwości efektywnego rozliczenia w wyniku podatkowym wydatku w postaci kosztów odsetkowych – mimo jego oczywistej racjonalności biznesowej:

Co do wyrażanych przez spółkę obaw o możliwość realnego rozliczenia wydatku jako kosztu, to należy zauważyć, że ryzyko podejmowanych decyzji gospodarczych – w tym co do nabycia udziałów w innym podmiocie i spodziewanych przychodów z tego tytułu – ciąży nie na nikim innym jak na nabywcy tychże, a więc na Skarżącej. Nie ma zaś gwarancji ustawowych – bo być ich nie może, że podatnik osiągnie przychód z danego rodzaju źródła i będzie mógł ten przychód pomniejszyć o poniesione koszty.

W analizowanej sprawie wypowiedział się także WSA w Bydgoszczy w prawomocnym wyroku z 18 grudnia 2019 r. (sygn. I SA/Bd 679/19), w którym podkreślono m.in., że:

Treść omawianego przepisu (art. 7b ust. 1 u.p.d.o.p.) nie stwarza podstaw, aby uzależniać jego zastosowanie od celu, w jakim podatnik nabył akcje (udziały). Wskazanie przez skarżącą, że motywacją dla przeprowadzenia transakcji zakupu udziałów w T.D. Sp. z o.o. było uzyskanie wpływu na jej działalność, o tożsamym w istocie rzeczy profili, w celu wykorzystania potencjału produkcyjnego dla realizacji zamówień przyjętych przez Skarżącą, pozostaje bez znaczenia dla sprawy. (...) Należy zauważyć, że Naczelny Sąd Administracyjny wyraził pogląd, który zakłada, że w sytuacji, gdy podatnik prowadzi działalność gospodarczą, która nie polega jednak na obrocie udziałami, akcjami czy papierami wartościowymi, to wydatki na uzyskanie środków na zakup udziałów nie mogą stanowić kosztu uzyskania przychodu ze źródła przychodu, jakim jest działalność gospodarcza.

Gospodarcza wykładnia

Częściowo odmienne stanowisko od powyższych zaprezentował WSA w Warszawie w nieprawomocnym wyroku z 6 listopada 2019 r. (sygn. akt III SA/Wa 271/19). Skład sędziowski zauważa, że celem prawidłowej alokacji tego rodzaju wydatków do koszyków przychodowych należy przeanalizować relacje gospodarcze pomiędzy podatnikiem a spółką zależną. Jeżeli w rzeczywistości podatnik generuje przychody tylko z zysków kapitałowych – np. przychód ze sprzedaży udziałów czy otrzymania dywidendy – to koszty odsetkowe powinny być alokowane do źródła zysków kapitałowych. Jeżeli natomiast podatnik generuje także przychody z działalności operacyjnej, dzięki nabyciu spółki zależnej, np. na skutek sprzedaży swoich produktów lub usług do tejże, to należy to uwzględnić i zastosować właściwą proporcję przy alokowaniu kosztów odsetkowych do właściwych koszyków przychodowych.

Skład sędziowski WSA w Warszawie wskazuje:

W stanie faktycznym sprawy podatnik dzięki posiadaniu udziałów w spółkach będących jego kontrahentami handlowymi dokonuje sprzedaży na rzecz tych spółek w ramach działalności gospodarczej. Prowadzenie tej sprzedaży było też jednym z celów nabycia udziałów w spółkach będących kontrahentami podatnika. W tym stanie rzeczy nie może budzić wątpliwości okoliczność, że zapłacone przez podatnika odsetki od pożyczek zaciągniętych na nabycie udziałów w spółkach będących kontrahentami podatnika, stanowią wydatek, którego poniesienie przyczynia się do uzyskiwania przychodów z działalności gospodarczej, a także przychodów z tytułu posiadania udziałów.

Niewątpliwie dotychczasowa linia orzecznicza sądów administracyjnych traktuje badany problem jednowymiarowo, wychodząc z następujących założeń:

• Skoro zbycie udziałów jest przychodem z zysków kapitałowych, to każdy wydatek na nabycie udziałów jest kosztem w tym właśnie źródle przychodów,
• Nieefektywność podatkowa jest immanentnym elementem podjętej przez podatnika decyzji biznesowej o zaciągnięciu finansowania na zakup udziałów,
• Skoro podatnik nie prowadzi działalności gospodarczej, polegającej na obrocie udziałami, to nie może kosztów odsetkowych ujmować w ogólnym źródle przychodów.

Prezentowana przez składy sędziowskie argumentacja jest jednowymiarowa i nie uwzględnia gospodarczej wykładni prawa podatkowego, która powinna zostać w tej sytuacji zastosowana.

WSA w Warszawie dostrzega, że nabycie udziałów w spółkach zależnych nie zawsze ma na celu bierne oczekiwanie na otrzymanie dywidendy czy poszukiwanie okazji do szybkiego upłynnienia nabytego aktywa, lecz często jest elementem strategii biznesowej, pozwalającej na generowanie przychodów m.in. poprzez sprzedaż produktów czy usług do tej spółki czy wykorzystanie jej jako producenta kontraktowego.

zauważa Maksymilian Białek, menedżer w dziale Doradztwa Podatkowego

Oczekujemy na wyroki NSA w sprawach skarg kasacyjnych na wyroki WSA w Gliwicach (skarga kasacyjna podatnika) oraz WSA w Warszawie (skarga kasacyjna organu), a także doprecyzowanie w przepisach, wyjaśnienia w drodze interpretacji ogólnej lub objaśnienia podatkowe przez Ministerstwo Finansów.

Artykuł ukazał się w dzienniku „Rzeczpospolita”, w dodatku „Orzecznictwo” dnia 17 czerwca 2020 r.