Czy ubezpieczyciele zapłacą jeszcze więcej?

Swoje stanowisko Sąd Najwyższy rozwinął w niedawno opublikowanym uzasadnieniu jednej ze wskazanych uchwał^[2]. Rozstrzygnięcie zapadło po analizie przypadku dziecka, które w wyniku błędu lekarskiego doznało ciężkiego i nieodwracalnego uszkodzenia mózgu, skutkującego powstaniem poważnego uszczerbku na zdrowiu, w tym głębokiego upośledzenia umysłowego. Na gruncie opisanego stanu faktycznego powstało pytanie, czy sąd może przyznać rodzicom dziecka odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia za krzywdy powstałe w wyniku naruszenia ich dobra osobistego, jakim są więzi łączące osoby bliskie (więzi rodzinne).

W orzecznictwie pojawiały się poglądy odmawiające najbliższym takiego prawa. Powoływano się na brzmienie artykułu 446 § 4 KC, który stanowi, że sąd może przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. Przepis ten mógł być więc interpretowany w ten sposób, że ustawodawca udzielił ochrony dobru osobistemu w postaci więzi rodzinnych tylko w razie ich zerwania przez śmierć. Zgodnie z tym poglądem, jeśli ustawodawca nie zdecydował się na wprowadzenie tożsamego przepisu w przypadku doznania przez osobę najbliższą ciężkiego i trwałego uszczerbku na zdrowiu, oznacza to, że nie przewidział zadośćuczynienia dla takich przypadków. Co więcej, wskazywano, że mimo tego, że sytuacja życiowa członków rodziny ulega w takiej sytuacji pogorszeniu, więzi rodzinne zostają jednak zachowane (nie dochodzi do ich zerwania w wyniku śmierci), a stan zadowolenia z życia rodzinnego nie jest prawnie gwarantowany.

Sąd Najwyższy nie podzielił powyższego stanowiska. W przytoczonym uzasadnieniu jednoznacznie potwierdził istnienie dobra osobistego jakim jest szczególna emocjonalna więź między osobami najbliższymi, podkreślając jednocześnie, że stanowi ona wartość podlegającą ochronie prawnej na podstawie przepisów o dobrach osobistych (art. 23, 24 i 448 KC). Podkreślił, że: „traktuje zatem krzywdę doznawaną przez bliskich jako niezależną, stanowiącą naruszenie ich własnej sfery niemajątkowej, a nie pośrednią, mającą być jedynie refleksem krzywdy doznanej przez ofiarę wypadku”. Odnosząc się do poglądów przeciwnych, Sąd Najwyższy wskazał, że: „nie ma podstaw do rozróżnienia między zerwaniem więzi rodzinnej wskutek śmierci, a niemożnością nawiązania lub rozwinięcia tej więzi pomiędzy bliskimi z powodu ciężkiego uszkodzenia ciała jednego z nich”.^[3]

Podkreślił wreszcie, że dodanie nowego § 4 do art. 446 KC doprowadziło jedynie do zmiany sposobu realizacji wskazanego tam roszczenia przez skonkretyzowanie jego przesłanek, a nie wyłączenie możliwości dochodzenia roszczeń również na podstawie art. 23, 24 oraz 448 KC^[4]. Sąd Najwyższy wskazał , że ratio legis nowego art. 446 § 4 KC polega na istotnym uproszczeniu procesu sądowego dochodzenia roszczeń, podczas gdy ochrona z tytułu naruszenia dóbr osobistych przysługiwać musi niezależnie. Brak zatem podstaw do traktowania art. 446 § 4 KC jako lex specialis do art. 448 KC lub wyprowadzania z niego a contrario rozumowania co do ogólnej zasady odpowiedzialności.

Komentowane uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego tylko w części odpowiada na wątpliwości sygnalizowane przez przedstawicieli branży ubezpieczeń. Szczególnie istotne dla ubezpieczycieli są wskazane w tym uzasadnieniu czynniki, które ograniczają odpowiedzialność z art. 448 KC. Po pierwsze, zadośćuczynienie za doznaną krzywdę przysługuje osobie bliskiej, jeśli więź pomiędzy poszkodowanym oraz tę osobą stanowi szczególnie silny stosunek emocjonalny i psychiczny o charakterze rzeczywistym i trwałym. Po drugie, jak wskazał Sąd Najwyższy, o naruszeniu więzi pomiędzy tymi osobami można mówić jedynie w okolicznościach wyjątkowych, w których doszło nie do zaburzenia, zakłócenia lub pogorszenia więzi, lecz do faktycznej niemożliwości nawiązania i utrzymywania kontaktu właściwego dla danego rodzaju stosunków - w szczególności więzi łączącej dzieci i rodziców - z powodu ciężkiego i głębokiego stanu upośledzenia funkcji życiowych.

Uchwały podjęte przez Sąd Najwyższy to rozstrzygnięcia korzystne dla osób najbliższych poszkodowanego. W istotny sposób wpłyną one jednak na sytuację ubezpieczycieli. Na podstawie posiadanych informacji, ubezpieczyciele nie są obecnie w stanie dokładnie oszacować konsekwencji wynikających z podjęcia powyższych uchwał. Już kilka dni po opublikowaniu przez Sąd Najwyższy komentowanych uchwał, przedstawiciele branży ubezpieczeń sygnalizowali, że w wyniku takiego rozstrzygnięcia składki na ubezpieczenie OC mogą podrożeć nawet o kilkadziesiąt procent^[5]. Szacunki przygotowane przez Rzecznika Finansowego wskazują, że rozszerzenie dostępnego katalogu roszczeń może kosztować branżę ubezpieczeń od 400 mln do 500 mln złotych^[6]. Bardziej niepokojące są jednak szacunki KNF, które wskazują, że koszty jakie poniosą ubezpieczyciele mogą wahać się od 600 mln nawet do 16 mld złotych^[7].

Należy zauważyć, że o ile wskazane uchwały wyznaczają pewien kierunek orzeczniczy, to z perspektywy ubezpieczycieli wciąż brak jednoznacznych odpowiedzi na podstawowe pytania związane z zakresem dopuszczalnych roszczeń – dotyczących katalogu podmiotów uprawnionych do zadośćuczynienia, dokładnego sposobu ustalania wysokości należnego zadośćuczynienia oraz konkretnych przypadków, gdy można się go domagać. Wciąż zatem aktualne pozostają apele branży ubezpieczeniowej o zmianę przepisów i doprecyzowanie powyższych kwestii.
 

Przypisy:

^[1] Sygn. akt: III CZP 60/17, III CZP 36/17 oraz III CZP 69/17.

^[2] Uzasadnienie do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 27 marca 2018 r., sygn. akt III CZP 60/17 opublikowane 12 czerwca 2018 r.
http://www.sn.pl/sites/orzecznictwo/Orzeczenia3/III%20CZP%2060-17.pdf.

^[3] Sąd Najwyższy wskazał przykłady, gdy ciężki uszczerbek na zdrowiu wywołuje dla więzi rodzinnych konsekwencje podobne, jak w przypadku utraty życia przez poszkodowanego, są to: pozostawanie poszkodowanego w nieodwracalnym stanie śpiączki, stanie wegetatywnym lub wywołanie trwałego i nieodwracalnego uszkodzenia mózgu.

^[4] Art. 448 KC: „W razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia. Przepis art. 445 § 3 stosuje się.”

^[5] https://rf.gov.pl/akty-prawne/ubezpieczenia-gospodarcze/Kierowcy_zaplaca_wiecej_za_polisy_OC___22776

^[6] http://praca.gazetaprawna.pl/artykuly/1142113,czy-rodzina-ma-prawo-do-zadoscuczynienia-w-przypadku-gdy-bliski-jest-w-stanie-ciezkim.html

^[7] http://forsal.pl/amp/1139759,branza-ubezpieczeniowa-boi-sie-nowych-wydatkow.html
 

Autorzy: Łukasz Szymański, Radca prawny, Senior Managing Associate, Katarzyna Mazur, Associate, Marek Kisiel, Associate