Brexit umowa UK-UE i jej wpływ na kwestie ZUS oraz imigracji

Choć formalnie Wielka Brytania opuściła struktury Unii Europejskiej 31 stycznia 2020 roku, do 31 grudnia 2020 roku trwał okres przejściowy, który pozwalał na stosowanie dotychczas obowiązujących przepisów pomiędzy stronami stosunków prawnych. 24 grudnia 2020 roku Unia Europejska oraz Wielka Brytania osiągnęły porozumienie i zawarły umowę o handlu i współpracy, która reguluje stosunki pomiędzy stronami po 31 grudnia 2020 roku.

Ze względu na niedopełnienie pełnej procedury ratyfikacyjnej, od 1 stycznia 2021 roku umowa jest stosowana tymczasowo na podstawie jednomyślnej decyzji wszystkich państw członkowskich upoważniającej do podpisania i czasowego stosowania nowych regulacji do końca lutego br. Możliwe jest przedłużenie tymczasowego stosowania przepisów umowy. W kolejnym etapie Parlament Europejski przeprowadzi głosowanie w sprawie umowy (co planowane jest na luty br.), a następnie Rada UE musi ostatecznie zatwierdzić decyzję o przyjęciu umowy, aby jej postanowienia mogły wejść w życie.

Warto podkreślić, że pomimo zawarcia szczegółowej Umowy o handlu i współpracy, postanowienia Umowy o wystąpieniu Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej z Unii Europejskiej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (dalej: Umowa wystąpienia) pozostają w mocy.

Częścią właśnie wynegocjowanej umowy jest Protokół dot. Koordynacji Systemów Zabezpieczenia Społecznego, którego postanowienia regulują koordynację zabezpieczenia społecznego dla zdarzeń przyszłych, tj. zaistniałych po zakończeniu okresu przejściowego (począwszy od 1 stycznia 2021 roku). Do zdarzeń powstałych przed upływem okresu przejściowego zastosowanie znajdują przepisy Umowy wystąpienia. W kontekście stosunków pomiędzy Polską a Wielką Brytanią oznacza to m.in., że zaświadczenia A1 dotyczące pracowników oddelegowanych lub pracujących w więcej niż jednym kraju, wydane dla ubezpieczonych przed 31 grudnia 2020 roku, pozostają w mocy.

W przypadku nowych zdarzeń, powstałych od 1 stycznia br., na podstawie protokołu obowiązuje zasada, że składki na ubezpieczenia społeczne ubezpieczony płaci tylko w jednym kraju – kraju świadczenia pracy (analogicznie do zasad wynikających z przepisów dotyczących koordynacji zabezpieczenia społecznego w Unii Europejskiej).

Wyjątek w tej kwestii stanowią osoby oddelegowane na okres do 24 miesięcy i osoby świadczące pracę równocześnie w dwóch lub więcej państwach członkowskich. Aby umożliwić stosowanie wyjątku od powyższej reguły w stosunku do swoich obywateli, kraj członkowski UE musi złożyć do Komisji Europejskiej odpowiednią notyfikację – będzie to podstawą do stosowania dotychczasowych regulacji przez 15 lat od dnia wejścia w życie Umowy o handlu. Państwa, które nie notyfikują chęci wpisania do załącznika A do Umowy o handlu i współpracy, będą stosowały dotychczasowe regulacje wyłącznie do końca stycznia br. Notyfikacja Polski została już złożona do właściwych organów UE.

Choć znaczna część regulacji dotyczących koordynacji zabezpieczenia społecznego zawartych w Umowie o handlu i współpracy jest tożsama z przepisami dotychczas stosowanego rozporządzenia UE nr 883/2004, do Protokołu nie przeniesiono art. 16 wspomnianego rozporządzenia.

W praktyce oznacza to, że w sytuacji osób oddelegowanych na okres powyżej 24 miesięcy nie będzie możliwości zawierania porozumień szczególnych. Osoba oddelegowana podlegać będzie pod system zabezpieczenia społecznego kraju oddelegowania.

Pewne wątpliwości budzi w tej chwili sytuacja osób, które wykonują pracę w Polsce na podstawie brytyjskiej umowy o pracę zawartej przed 1 stycznia 2021 r., niepodlegających pod żaden ze wspomnianych wyżej wyjątków (tj. nieposiadające wydanego przez władze brytyjskie zaświadczenia A1). Do tej pory podlegały one pod ubezpieczenia społeczne w Polsce. Według wstępnych informacji z Ministerstwa Rozwoju, Pracy i Technologii takie osoby nie są objęte ani przepisami Umowy wystąpienia, ani przepisami Umowy o handlu i współpracy. Oznaczałoby to, że potencjalnie osoby takie nie będą podlegać obowiązkowi ubezpieczeń społecznych w Polsce, chyba że na nowo nawiążą stosunek pracy z brytyjskim pracodawcą po 31 grudnia 2020 r.

Obecnie w Ministerstwie Rozwoju, Pracy i Technologii trwają prace nad wytycznymi dla Zakładu Ubezpieczeń społecznych w zakresie wykładni i stosowania nowo zawartej umowy. Powinny one wyjaśnić powyższą kwestię, a także wskazać pozostałe zasady stosowania przepisów dotyczących koordynacji zabezpieczenia społecznego wobec pracowników i innych osób, w przypadku których krajem siedziby pracodawcy (innego podmiotu zatrudniającego) lub wykonywania pracy jest Wielka Brytania.

Począwszy od 1 stycznia 2021 nowe zasady obowiązują obywateli Wielkiej Brytanii w zakresie legalizacji pobytu i wykonywania pracy na terytorium Polski. Uzgodniona pod koniec grudnia 2020 r umowa o handlu i współpracy nie reguluje kwestii procedur imigracyjnych i wzajemnej współpracy w tym zakresie, więc przepisy pozostają w gestii poszczególnych państw członkowskich UE oraz Wielkiej Brytanii. Tym samym obywatele Wielkiej Brytanii przyjeżdżający do Polski po 1 stycznia są traktowani jako obywatele państw trzecich, do których nie ma zastosowania swoboda przepływu osób obowiązująca na obszarze UE.

Obywatele Zjednoczonego Królestwa, którzy nie przebywali wcześniej na terytorium Polski są zwolnieni z obowiązku posiadania wizy i mogą legalnie przebywać w Polsce przez 90 dni w okresie 180 dni. Jednakże ruch bezwizowy nie uprawnia do wykonywania pracy w Polsce bez zezwolenia na pracę. Należy zatem zadbać aby obywatele Wielkiej Brytanii mieli odpowiednie dokumenty uprawniające do wykonywania pracy w Polsce.

Ponadto Brytyjczycy, którzy wjeżdżają do Polski (oraz strefy Schengen UE) po 1 stycznia 2021 r. podlegają standardowej odprawie szczegółowej jak obywatele państw trzecich, jeśli nie zaliczają się do kategorii beneficjentów Umowy wystąpienia. Muszą spełniać warunki określone w przepisach unijnych (Kodeks Graniczny Schengen) wymagane przy wjeździe, a w przypadku niespełnienia któregokolwiek z warunków wjazd na terytorium Polski i strefy Schengen może zostać odmówiony. Przekraczanie granicy w ramach ruchu bezwizowego będzie się wiązało również z umieszczeniem stempla kontroli granicznej w paszporcie przy wjeździe i wyjeździe. Obywatele Wielkiej Brytanii, którzy są beneficjentami Umowy wystąpienia i będą w stanie udokumentować ten fakt przy wjeździe nie będą podlegali szczegółowej odprawie, a w ich paszporcie nie będzie umieszczany stempel potwierdzający datę wjazdu i wyjazdu, gdyż ich pobyt w Polsce nie jest ograniczony liczbą dni.

Do końca okresu przejściowego wynikającego z Umowy wystąpienia tj. do 31 grudnia 2020 r. obywatele brytyjscy mieli prawo do wjazdu, przebywania na terytorium państw członkowskich na dotychczasowych zasadach, jakby byli obywatelami jednego z krajów członkowskich. Dotyczyło to również kwestii wykonywania pracy bez konieczności zdobywania zezwoleń na pracę czy swobody prowadzenia działalności gospodarczej.

W przypadku obywateli brytyjskich, którzy przebywali w Polsce przed zakończeniem okresu przejściowego zgodnie z przepisami obowiązującymi w Polsce tj. dokonali obowiązku rejestracji pobytu obywatela UE jeśli ich pobyt przekraczał 3 miesiące, stają się oni beneficjentami Umowy wyjścia. Zachowają prawo do dalszego pobytu w Polsce, jeśli nadal planują tutaj mieszkać , a także mają prawo do podejmowania pracy i prowadzenia działalności gospodarczej na wcześniej obowiązujących ich warunkach. Brytyjczycy, którzy nie zarejestrowali swojego pobytu jako obywatele UE przed końcem ubiegłego roku, chociaż mieli taki obowiązek przebywając w Polsce, nadal mają możliwość dokonania rejestracji – powinni niezwłocznie złożyć wniosek o zarejestrowanie swojego pobytu w urzędzie wojewódzkim właściwym ze względu na swoje miejsce zamieszkania. Dopełnienie tego obowiązku umożliwi im dołączenie do grupy beneficjentów Umowy wystąpienia i dalszy pobyt w Polsce.

Pod koniec grudnia 2020 r. zostały ostatecznie uchwalone przepisy określające procedury obowiązujące Brytyjczyków po zakończeniu okresu przejściowego. Ustawa z dnia z dnia 10 grudnia 2020 r. o zmianie ustawy o wjeździe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, pobycie oraz wyjeździe z tego terytorium obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej i członków ich rodzin oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2020 poz. 2369) w zakresie dotyczącym Brytyjczyków weszła w życie 1 stycznia 2021 r. określa m.in. szczegółową procedurę uzyskania nowych dokumentów pobytowych po 1 stycznia 2021 r. Dokumenty te będą potwierdzały ich uprawnienia wynikające z Umowy wystąpienia – adnotacja „Art. 50 TUE, Art. 18 ust. 4 Umowy Wystąpienia”. Pomimo faktu, iż Brytyjczycy oraz członkowie ich rodzin przebywający legalnie w Polsce przed 31 grudnia 2020 r. nie są formalnie zobowiązaniu do uzyskania nowego statusu imigracyjnego w Polsce w związku z brexitem ze względu na system deklaratoryjny wybrany przez polskie władze przewidziany w Umowie wystąpienia, to w celu udowodnienia prawa do korzyści z Umowy wystąpienia rekomendowane jest wystąpienie o nowe dokumenty pobytowe, o których mowa powyżej. Z takim wnioskiem należy wystąpić przed 31 grudnia 2021 r. W tym samym dniu stracą także ważność dotychczasowe dokumenty wydane Brytyjczykom i ich rodzinom potwierdzających ich legalny pobyt w Polsce tj. rejestracje pobytu obywatela UE czy karty pobytu członka rodziny obywatela UE.

W Polsce ustawa implementująca rozwiązania wynikające z Umowy wystąpienia zawiera także:

• Uregulowania dotyczące kategorii tzw. pracowników przygranicznych z Wielkiej Brytanii, którzy nie podlegali obowiązkowi rejestracji w Polsce – musza złożyć wniosek o rejestrację pobytu w Polsce do 31 grudnia 2020 r. w celu potwierdzenia ich statusu beneficjentów Umowy wystąpienia,
• Specjalne rozwiązania dotyczące pracowników delegowanych z Wielkiej Brytanii do pracy w Polsce przed 31 grudnia 2020 r., którzy będą mogli wystąpić o pozwolenie na pobyt czasowy w Polsce na mocy ustawy o cudzoziemcach.

Uzyskanie nowych dokumentów pobytowych dla obywateli Wielkiej Brytanii jest bezpłatne i będą one wydawane na okres 10 lat. W przypadku pozwoleń na pobyt czasowy dla pracowników delegowanych pozwolenia także będą wydawane bez opłat na okres 5 lat.

Brexit - Pogotowie podatkowe

Chcemy zaproponować Państwu wsparcie naszych Ekspertów zajmujących się prawem celnym oraz podatkowym, którzy odpowiedzą na Państwa pytania dotyczące kwestii praktycznych związanych z dostosowaniem do nowych wymogów wynikających brexitu.

>> Dowiedz się więcej.