Licencja na windykowanie

Zakres projektowanych regulacji

Założeniem ustawy jest uregulowanie rynku windykacji podejmowanej wyłącznie wobec konsumentów i rolników indywidualnych. Projektowane przepisy nie obejmą czynności windykacyjnych w relacjach B2B, w tym, jeśli dłużnikiem jest osoba fizyczna prowadząca jednoosobową działalność gospodarczą. Wyłączona z zakresu przepisów jest również windykacja prowadzona samodzielnie przez wierzyciela (np. firmę pożyczkową albo operatora telekomunikacyjnego), jednak wyłącznie wówczas, gdy nie zajmuje się on zawodowo działalnością windykacyjną.

Już na wstępie warto podkreślić pośpiech ustawodawcy: projekt został opublikowany 3 października 2022 r. i planowo miałby wejść w życie już od 1 stycznia 2023 r. Oznaczałoby to, że na cały proces ustawodawczy – razem z konsultacjami publicznymi i uzgodnieniami międzyresortowymi – przewidziano mniej niż trzy miesiące. Dla obecnie działających firm windykacyjnych przewidziano 12-miesięczny okres przejściowy, ale może on okazać się niewystarczający (więcej – w dalszej części tekstu).

Działalność windykacyjną zdefiniowano jako całokształt czynności faktycznych i prawnych zmierzających do polubownego spełnienia przez osobę zobowiązaną należnego od niej świadczenia pieniężnego z wyłączeniem czynności zastrzeżonych dla komorników sądowych i wykonywanych przez organy administracji publicznej w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.

Ustawa w wielu rozwiązaniach bardzo wyraźne rozróżnia prowadzenie działalności windykacyjnej i komorniczej. Między innymi zabrania sugerowania przez windykatora, że jest on komornikiem. Windykatorzy nie mogą również podejmować czynności zastrzeżonych dla komorników, a nawet zabronione jest podejmowanie przez nich czynności zmierzających do ujawnienia przez dłużnika źródeł dochodu, posiadanego majątku, rachunków bankowych i miejsca zatrudnienia. Ustawa wprowadza też zakaz prowadzenia czynności windykacyjnych wobec pewnych kategorii osób chronionych (np. osób nieposiadających pełnej zdolności do czynności prawnych, osób powyżej 75. roku życia czy osób z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym albo znacznym) oraz w zakresie wierzytelności przedawnionych.

Działalność windykacyjna i zawód windykatora

Do prowadzenia działalności windykacyjnej uprawnione będą wyłącznie osoby prawne posiadające zezwolenie ministra właściwego ds. gospodarki, a samo wykonywanie czynności windykacyjnych zastrzeżono wyłącznie dla osób fizycznych posiadających licencję windykatora, wpisanych do rejestru i zatrudnionych na umowę o pracę w przedsiębiorstwie windykacyjnym.

Zezwolenie ministra właściwego ds. gospodarki na prowadzenie działalności windykacyjnej będzie mogła otrzymać wyłącznie spółka akcyjna lub oddział spółki akcyjnej z państw EOG, o kapitale zakładowym co najmniej 5 mln złotych. Dodatkowo, konieczne będzie zapewnienie niekaralności zarządu i organu nadzorczego za umyślne przestępstwo lub przestępstwo skarbowe. Zezwolenia nie otrzyma również podmiot, który wcześniej utracił uprawnienia do prowadzenia działalności windykacyjnej.

Rygorystyczne warunki przewidziano dla osób ubiegających się o licencję windykatora. Licencję wydawać ma wojewoda, a osoba ubiegająca się o takie uprawnienia powinna m. in. ukończyć 24. rok życia, wykazać się niekaralnością za umyślne przestępstwo lub przestępstwo skarbowe oraz brakiem wpisu do rejestru dłużników niewypłacalnych i KRZ, mieć odpowiedni stan zdrowia oraz nieposzlakowaną opinię potwierdzoną wywiadem środowiskowym. Dodatkowo wymagane będą wykształcenie wyższe lub średnie (w tym ostatnim przypadku powinno być ono uzupełnione dodatkowym kursem specjalistycznym).

Działalność windykacyjną mają nadzorować równolegle trzy organy – zezwolenie dla firmy windykacyjnej wydaje minister ds. gospodarki, licencje dla windykatorów – wojewoda, a kluczową rolę w nadzorze nad prowadzoną działalnością windykacyjną po uzyskaniu uprawnień będzie mieć Komisja Nadzoru Finansowego – m. in. jako jedyny organ nadzoru uprawniony do nakładania kar pieniężnych (do 2 mln złotych lub 10% całkowitego rocznego przychodu przedsiębiorstwa windykacyjnego).

Rozszerzenie nadzoru sprawowanego przez KNF na przedsiębiorstwa windykacyjne będzie mieć jednak nieoczywisty skutek: będą musiały dostosować prowadzoną działalność do oczekiwań organu nadzoru, wyrażanych w dokumentach typu soft law wydawanych przez KNF lub urząd KNF. Obejmie to m. in. komunikat chmurowy i zasady ładu korporacyjnego dla podmiotów nadzorowanych.

Podejmowanie czynności windykacyjnych

Przechodząc do omówienia zasad prowadzenia czynności windykacyjnych, warto odwrócić kolejność i w pierwszej kolejności podkreślić, że dłużnik ma prawo do wyrażenia w każdym czasie sprzeciwu wobec takich czynności. Skutkiem sprzeciwu ma być obowiązek zaprzestania czynności wobec dłużnika i zakaz podejmowania ponownej windykacji. Sprzeciw będzie można wyrazić osobiście lub przez pełnomocnika, może go również wyrazić organizacja pozarządowa, której zadania statutowe nie polegają na prowadzeniu działalności gospodarczej.

Prawo sprzeciwu w znacznej mierze utrudni wykonywanie czynności windykacyjnych, ponieważ dłużnik jedną czynnością będzie mógł właściwie ubezskutecznić cały proces windykacji. Nie jest to zresztą jedyne tak daleko idące uprawnienie wynikające z przepisów – przykładowo rozmowy telefoniczne pomiędzy firmą windykacyjną a dłużnikiem powinny być rejestrowane, ale wyłącznie za zgodą tego ostatniego. Brak zgody na rejestrację połączenia de facto uniemożliwi kontakt telefoniczny z taką osobą.

W każdym przypadku kontakt telefoniczny powinien odbywać się wyłącznie w godzinach 9-17 w dni robocze, a łącznie dopuszczalne będzie wykonanie trzech połączeń telefonicznych lub wysyłka trzech SMS-ów do dłużnika w ciągu tygodnia. Z zakazu nie są wyłączone odpowiedzi na zapytania przesłane przez dłużnika z jego własnej inicjatywy, co utrudni rzeczową korespondencję dotyczącą nieuregulowanych należności. Dodatkowo ustawa ograniczy osobiste wizyty u dłużnika (będą one dopuszczalne właściwie wyłącznie w przypadku braku możliwości nawiązania kontaktu z dłużnikiem lub za jego zgodą). Co ciekawe, przepisy ustawy nie regulują odrębnie zasad kontaktu z dłużnikiem przy wykorzystaniu poczty elektronicznej, komunikatorów czy mediów społecznościowych. Czynności windykacyjne będą wymagać też prowadzenia dokumentacji, m. in. w postaci noty windykacyjnej i szczegółowo określonych akt windykacyjnych. Każdą płatność, z wyjątkiem płatności elektronicznych, windykator powinien stwierdzić pokwitowaniem.

Projekt w wielu przepisach przewiduje obowiązki lub zakazy, które zostały sformułowane z wykorzystaniem klauzul nieostrych. Przykładowo: przedsiębiorstwo windykacyjne jest obowiązane do „stosowania najwyższych standardów” oraz „przestrzegania zasad współżycia społecznego i zasad uczciwej konkurencji”, zakazane będzie natomiast m.in. „naruszanie godności ludzkiej”, używanie sformułowań mających „agresywny” charakter czy „wywieranie nacisku” na dłużnika, aby pozyskał środki przez sprzedaż składników majątku lub zaciągnięcie zobowiązania. Z pewnością w praktyce będzie dochodzić do częstych rozbieżności w ocenie sposobu prowadzenia czynności windykacyjnych między dłużnikami a windykatorami.

Wdrożenie przepisów

Projekt ustawy przewiduje 12-miesięczny okres przejściowy dla podmiotów prowadzących w dniu wejścia w życie ustawy działalność windykacyjną. W tym czasie obowiązane są one dostosować swoją działalność, w tym formę prawną przedsiębiorstwa, do nowych przepisów. Jest to również okres na uzyskanie przez przedsiębiorstwa zezwolenia na prowadzenie działalności windykacyjnej, a przez windykatorów – wymaganej licencji.

W obecnym brzmieniu projekt wyraźnie zastrzega obowiązek uzyskania zezwolenia w okresie przejściowym – samo złożenie wniosku nie jest wystarczające, aby kontynuować działalność po upływie okresu przejściowego. Tymczasem samo przekształcenie prowadzonej działalności w spółkę akcyjną i zebranie wymaganego kapitału zakładowego może zająć nawet kilka miesięcy. Równie trudne zadanie czeka windykatorów – trudno oczekiwać, że w tym czasie uda się np. uzupełnić wymagane kwalifikacje (wykształcenie wyższe lub wykształcenie średnie uzupełnione dodatkowym kursem specjalistycznym).

Jeżeli utrzymany zostanie roczny okres przejściowy, będzie to oznaczać dla firm windykacyjnych konieczność znacznej intensyfikacji prac dostosowawczych. W szczególności powinny one objąć:

1. zmianę formy prawnej prowadzonej działalności na spółkę akcyjną oraz uzupełnienie ewentualnych niedoborów w zakresie kapitału założycielskiego (minimalny wymagany kapitał – 5 mln złotych)
2. złożenie wniosku oraz uzyskanie zezwolenia na prowadzenie działalności windykacyjnej
3. audyt zasad prowadzenia czynności windykacyjnych, w szczególności w zakresie kontaktu z klientem oraz ewidencjonowania spraw i czynności (m.in. przygotowanie wzorcowych dokumentów, scenariuszy rozmów), a także przygotowanie procedur w zakresie odbierania i archiwizowania otrzymanych sprzeciwów wobec czynności windykacyjnych
4. weryfikację osób zatrudnionych pod kątem spełniania przez nich ustawowych wymagań dla wykonywania zawodu windykatora oraz wsparcie ich w uzyskaniu licencji wojewody, ewentualnie uzupełnienie kadry pracowniczej, w przypadku braku możliwości kontynuowania współpracy z częścią zespołu
5. zapewnienie niezbędnych szkoleń w zakresie nowych zasad prowadzenia działalności windykacyjnej

Podsumowanie

Projektowana ustawa o działalności windykacyjnej i zawodzie windykatora ma zapewnić lepszą ochronę dłużnika przed możliwymi nadużyciami ze strony firm windykacyjnych. W praktyce wprowadza ona liczne wymagania o charakterze kapitałowym, organizacyjnym i personalnym, które z założenia mają doprowadzić do profesjonalizacji branży. W praktyce ich przyjęcie znacznie skomplikuje odzyskiwanie należności od konsumentów i rolników indywidualnych, a także doprowadzi do wzrostu kosztów działalności firm windykacyjnych i ograniczenie dostępności usług windykacyjnych na rynku.

Pełen tekst aktu prawnego znajdą Państwo pod tym linkiem.