Projekt ustawy o fundacji rodzinnej – podsumowanie konsultacji publicznych

Z początkiem czerwca zakończyły się konsultacje publiczne projektu ustawy o fundacji rodzinnej. W dniu 2 czerwca 2021 r. na stronie Rządowego Centrum Legislacji opublikowano tabelę uwag zgłaszanych przez szereg podmiotów, w tym Deloitte Private, w ramach trwających konsultacji publicznych wraz z komentarzami Ministerstwa Rozwoju, Pracy i Technologii. Publikacja miała na celu odniesienie się do przedstawionych uwag. Wiele kluczowych kwestii wciąż nie zostało ostatecznie rozstrzygniętych, dlatego też finalna ocena regulacji może zostać wydana dopiero po przedstawieniu kolejnej wersji projektu ustawy.

W dniu 8 czerwca 2021 r. odbyła się pierwsza z kilku zaplanowanych konferencji uzgodnieniowych organizowanych przez Ministerstwo Rozwoju, Pracy i Technologii, na której omawiana była pierwsza część zagadnień prawnych dotyczących projektu ustawy o fundacji rodzinnej. W dniu 10 czerwca odbyło się kolejne spotkanie prowadzone przez Ministerstwo Finansów, podczas którego rozpatrywane były tematy podatkowe związane z fundacją rodzinną. Natomiast w dniu 15 czerwca odbyła się ostatnia z konferencji, na której zostały rozpatrzone pozostałe zagadnienia prawne. Deloitte Private, jako zespół ekspertów do spraw wspierania firm rodzinnych i prywatnych, aktywnie uczestniczył zarówno przy wnoszeniu samych uwag do projektu ustawy, jak również w samych dyskusjach na konferencjach uzgodnieniowych.

Podczas konferencji Ministerstwo wyraziło deklarację dalszych prac nad ustawą w celu opracowania rozwiązań uwzględniających cały szereg uwag, w tym wielu zgłaszanych przez Deloitte Private.  Jeśli zostaną wdrożone, to wydaje się, że projekt ustawy o fundacji rodzinnej będzie zmierzał w dobrym kierunku, a nowa ustawa pozwoli firmom rodzinnym i prywatnych na realne zabezpieczenie procesu sukcesji.

Poniżej przestawiamy najważniejsze zmiany, które mają zgodnie z deklaracjami zostać uwzględnione lub co najmniej jeszcze raz głęboko przemyślane przez projektodawcę.

1. Możliwość prowadzenia działalności gospodarczej przez fundację rodzinną

Pierwotny projekt ustawy przewidywał bezwzględny zakaz prowadzenia działalności gospodarczej przez fundację rodzinną. Zakaz ten budził duże wątpliwości podmiotów biorących udział w konsultacjach.

Projektodawca tłumaczył wprowadzenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej koniecznością ograniczenia ryzyka związanego z taką działalnością. W ocenie projektodawcy podstawowym celem fundacji rodzinnej jest ochrona przekazanego jej majątku, dlatego też należy ograniczać ryzyka dla tego majątku.

Temat ten budził kontrowersje również wśród partnerów społecznych. Większość zaprezentowanych stanowisk zmierzała do tego, żeby otworzyć możliwość prowadzenia działalności gospodarczej przez fundację rodzinną przynajmniej w ograniczonym zakresie. Przede wszystkim zgłaszane były postulaty –
w tym przez Deloitte Private – żeby fundacja rodzinna mogła zarządzać własnymi aktywami
(np. wynajmować nieruchomości) i pełnić funkcję tzw. inwestora pasywnego. Wydaje się, że ta uwaga zostanie uwzględniona.

Takie podejście może być rozsądnym kompromisem pomiędzy całkowitym zakazem działalności gospodarczej, a nieograniczoną swobodą prowadzenia przez fundację rodzinną biznesu, który mógłby zagrażać interesom jej beneficjentów.

2. Stosunki wewnętrzne fundacji rodzinnej

W toku konsultacji w imieniu zespołu Deloitte Private zgłosiliśmy potrzebę, aby fundator mógł w jak najbardziej swobodny sposób kształtować zasady funkcjonowania fundacji rodzinnej. Wątpliwości w tym zakresie wzbudzały przede wszystkim dwie kwestie, tj. bardzo daleko idące uprawnienia fundatora, których nie może się zrzec w statucie fundacji oraz zasada „jeden członek organu – jeden głos”.

W pierwotnym projekcie ustawy fundator miał daleko posunięte kompetencje i mógł zgodnie z projektem zmienić statut fundacji rodzinnej, powołać i odwołać organy fundacji rodzinnej, rozwiązać fundację rodzinną, a także zmienić zasady przyznawania świadczeń beneficjentom. Wszystkie te uprawnienia fundator miał wykonywać aż do śmierci, jako jedyny uprawniony. Wydaje się, że po zgłoszeniu szeregu argumentów za wprowadzeniem możliwości odmiennego uregulowania powyższych kwestii w statucie, projektodawca przychylił się w tym zakresie do większości zgłaszanych postulatów.

W ocenie członków zespołu Deloitte Private możliwość rezygnacji ze szczególnych uprawnień fundatora w statucie będzie kluczowa dla wielu właścicieli firm rodzinnych, szczególnie w kontekście dążenia nestora oraz sukcesorów do osiągnięcia realnego konsensusu międzypokoleniowego. Wszelkie uzgodnienia między pokoleniami powinny opierać się na zaufaniu, że wypracowane regulacje nie ulegną zmianie bez zgody wszystkich interesariuszy.

Zasada „jeden członek organu – jeden głos” również była krytykowana przez wiele podmiotów, przy czym niektórzy uczestnicy konsultacji podkreślali, że sztywna zasada ustawowa zmniejsza ryzyko, że
w przyszłości powstaną spory dotyczące wagi głosów, przysługujących poszczególnym członkom organów. Prawdopodobnie jednak stanowisko prezentowane przez członków zespołu Deloitte Private w tym zakresie zostanie uwzględnione. Jest to o tyle kluczowa kwestia, że zdecydowana większość firm rodzinnych, z którymi konsultowaliśmy stanowiska do zgłoszenia w toku konsultacji społecznych wyrażała zdanie, że ta sztywna zasada najprawdopodobniej odwiodłaby ich od założenia fundacji rodzinnej w Polsce.

W ramach postulatów rozszerzenia swobody kształtowania spraw wewnętrznych fundacji przez fundatorów eksperci Deloitte Private zgłosili jeszcze szereg innych uwag, które były przedmiotem dyskusji. Projektodawca deklaruje, że kolejny projekt będzie przewidywał większą swobodę w tym zakresie, tym niemniej ostateczny zakres tej swobody nie został ujawniony w toku konferencji.

3. Beneficjenci fundacji rodzinnej

Dotychczasowe brzmienie przepisów przewidywało, że beneficjentami fundacji rodzinnej będą mogły być wyłącznie osoby fizyczne oraz organizacje pożytku publicznego. Wiele podmiotów zwróciło uwagę na niezasadne wykluczenie z tego kręgu organizacji pozarządowych nieposiadających statusu organizacji pożytku publicznego, w szczególności fundacji charytatywnych (także ustanawianych przez firmy rodzinne bądź ich właścicieli). Ministerstwo zadeklarowało zamiar zmiany przepisów w tym zakresie, tak, aby umożliwić uzyskiwanie statusu beneficjenta także innym organizacjom pozarządowym.

4. Zachowek w fundacji rodzinnej

Projektodawca zadeklarował, że rezygnuje z zasady traktowania fundacji rodzinnej tak samo jak spadkobierców dla celów ustalenia prawa do zachowku. Oznacza to, że fundacja rodzinna, o ile fundator będzie żył jeszcze 10 lat po jej założeniu, będzie bezpieczna przed roszczeniami z tytułu zachowku, które mogłyby całkowicie zaburzyć jej działanie i doprowadzić ją do rozwiązania. Jest to krok w bardzo dobrym kierunku. Dzięki niemu większość fundacji rodzinnych będzie w stanie przetrwać trudny czas po śmierci fundatora.  

5. Opodatkowanie fundacji rodzinnych

W ramach konsultacji dotyczących kwestii opodatkowania fundacji rodzinnych i ich beneficjentów zostały omówione następujące, kluczowe uwagi zgłoszone przez partnerów społecznych, w tym członków zespołu Deloitte Private. Tematem dyskusji były w szczególności:

• Zmiany zasad opodatkowania podatkiem od spadków i darowizny wypłat oraz świadczeń na rzecz beneficjentów celem zagwarantowania neutralności podatkowej planowanych przepisów względem obecnie obowiązujących oraz celem ułatwienia stosowania regulacji podatkowych w przypadku fundacji wielopokoleniowych.
• Z uwagi na planowane umożliwienie prowadzenia przez fundacje rodzinne działalności gospodarczej (w ograniczonym jednak zakresie), możliwość uzyskania przez te fundacje statusu podatnika VAT (przyznającego prawo do odliczenia podatku VAT przez fundacje rodzinne) oraz przyznanie prawa fundacjom rodzinnym do stosowania 9% stawki podatku CIT do tzw. dochodów operacyjnych.
• Wprowadzenie tzw. zwolnienia dywidendowego dla fundacji rodzinnych i przesunięcie momentu opodatkowania dochodów fundacji rodzinnych na moment wypłaty zysku do beneficjentów.
• Objęcie fundacji rodzinnych zachętami podatkowymi w przypadku inwestycji w spółki kapitałowe na analogicznych zasadach jak dla spółek holdingowych lub alternatywnych spółek inwestycyjnych.
• Doprecyzowanie przepisów w zakresie kosztów uzyskania przychodów fundacji rodzinnych przy sprzedaży udziałów/akcji.
• Uszczegółowienie przepisów w zakresie wyłączenia opodatkowania fundacji rodzinnych podatkiem CIT wypłat/świadczeń na rzecz beneficjentów na podstawie regulacji dotyczących cen transferowych.

Wyżej przedstawione kwestie mają istotne znaczenie dla zachowania neutralności podatkowej planowanych przepisów względem obecnie obowiązujących rozwiązań umożliwiających sukcesję rodzinną. Pomimo wstępnego odrzucenia części zgłoszonych uwag, po przedstawieniu argumentów przez stronę społeczną, przy aktywnym uczestnictwie doradców Deloitte Private, strona rządowa, reprezentowana na konferencji uzgodnieniowej w dn. 10 czerwca br. przez Ministerstwo Finansów, postanowiła uwzględnić zgłoszone postulaty lub co najmniej jeszcze raz głęboko przemyśleć ich wprowadzenie do projektu.

Zespół Deloitte Private w dalszym ciągu zamierza brać udział w pracach nad projektem ustawy o fundacji rodzinnej. Szczególnie po ostatnich konferencjach uzgodnieniowych, liczymy na to, że finalna konstrukcja polskiej fundacji rodzinnej będzie odpowiadać na potrzeby szerokiego grona polskich firm rodzinnych i prywatnych.