Uchodźcy a rynek pracy w Polsce

Uchodźcy z Ukrainy przybywający do Polski szybko podejmowali pracę. Na koniec lipca blisko co trzecia osoba w wieku roboczym przybyła z Ukrainy w wyniku wojny znalazła zatrudnienie. W poprzednich kryzysach uchodźczych aktywizacja na rynku pracy przebiegała znacznie wolniej. Dla przykładu w Niemczech w latach 2016-2018, nawet po 2 latach od przybycia uchodźcy cechowali się znacznie niższym wskaźnikiem zatrudnienia (ok. 13%).

Szybką integrację zawdzięczamy działaniom rządu, kondycji lokalnego rynku pracy i charakterystykom uchodźców. Uniknęliśmy błędów innych krajów z poprzednich kryzysów migracyjnych. Szybkie otwarcie rynku pracy oraz dostęp do szkół i przedszkoli zapewnione ustawą o pomocy obywatelom Ukrainy ułatwiły dostęp do legalnej pracy w Polsce. Jednocześnie brak przymusowej relokacji zapobiegł wysyłaniu uchodźców do regionów o słabszej sytuacji na rynku pracy. Rynek pracy w Polsce potrzebuje pracowników. Mimo wyzwań koniunkturalnych związanych z wojną i towarzyszącym jej wzrostem niepewności, inflacji i spowolnieniem gospodarczym, stopa bezrobocia w Polsce jest na rekordowo niskim poziomie. Ponadto, polskie społeczeństwo się starzeje, tylko w 2021 roku liczba osób w wieku produkcyjnym skurczyła się o ponad 220 tys. Dorośli uchodźcy są dobrze wykształceni, co zwiększa ich potencjał na rynku pracy. W integracji pomaga również bliskość kulturowa, w tym podobieństwo językowe oraz liczna diaspora sprzed wybuchu wojny. Analizy językoznawców sugerują, że 70% słownictwa ukraińskiego pokrywa się ze słownictwem polskim. Badania pokazują, uchodźcy trafiający do tzw. enklaw etnicznych, osiągają wyższe zarobki i mają wyższe prawdopodobieństwo posiadania pracy. Jak pokazujemy w raporcie, w Polsce szacowany wskaźnik zatrudnienia wśród uchodźców jest wyższy w powiatach z większą diasporą.

Obowiązki opiekuńcze ograniczają potencjał aktywności na rynku pracy. Uchodźcy to głównie dzieci i kobiety. Liczba dzieci zarejestrowanych w bazie PESEL odpowiada ponad 7% miejsc przedszkolnych i liczbie dzieci w wieku szklonym w Polsce. Obowiązki opiekuńcze ograniczają potencjał aktywności na rynku pracy. Wskaźnik zatrudnienia wśród uchodźców jest wyższy w powiatach z niższą liczbą dzieci poza systemem edukacji.

Priorytetem powinno być zwiększenie dostępności opieki przedszkolnej. Ułatwi to pogodzenie obowiązków opiekuńczych z pracą zawodową. Sztywna organizacja pracy w Polsce utrudnia zatrudnienie samotnym rodzicom. W Polsce od lat niewiele osób pracuje w niepełnym wymiarze godzin. Ponadto, pracownicy w Polsce, w porównaniu do innych krajów UE, rzadziej decydują o tym, kiedy pracują. Obie formy elastyczności czasu pracy (zarówno to, ile, jak i kiedy się pracuje) są istotną potrzebą samotnych rodziców. Działania ukierunkowane na potrzeby (samotnych) rodziców pomogą nie tylko w integracji uchodźców, ale również odpowiedzą na systemowe wyzwania polskiego rynku pracy.

Niedopasowanie strukturalne ogranicza potencjał integracji uchodźców. W wyniku wojny pracowników ubyło tam, gdzie ich najbardziej brakowało. Wyjazd mężczyzn walczących w Ukrainie pogłębił braki kadrowe w branży budowlanej, transporcie i przetwórstwie przemysłowym. Migracja towarzysząca wojnie może częściowo uzupełnić braki kadrowe w branży medyczno-opiekuńczej oraz zwiększyć dostępność pracowników w sektorze handlu i zakwaterowania oraz gastronomii. Niedopasowanie strukturalne, w połączeniu z nieznajomością języka prowadzi do pracy poniżej kwalifikacji. Pomimo dobrego wykształcenia połowa z uchodźców z Ukrainy wykonuje prace proste.

Podsumowanie

Integracja przebiega sprawnie. Sprzyjają jej działania rządu, sytuacja na rynku pracy i cechy uchodźców. Skuteczna integracja jest korzystna zarówno dla uchodźców jak i rodzimych pracowników. Wyzwaniem pozostaje lepsze wykorzystanie potencjału, w tym praca zgodna z kwalifikacjami przybyłych do Polski osób i zapewnienie im dostępu do opieki nad dziećmi. Potencjał uchodźców może zostać lepiej zagospodarowany dzięki wsparciu w przekwalifikowaniu czy nauce języka. Wyzwaniem będzie dopasowanie oferty Publicznych Służb Zatrudnienia tak by mogły skutecznie asystować w tym procesie.