Obowiązkowe ujawnienia taksonomiczne

Za nami pierwsze ujawnienia taksonomiczne przedsiębiorstw objętych dyrektywą w sprawie raportowania informacji niefinansowych (NFRD). Te uproszczone ujawnienia, dotyczące wyłącznie dwóch celów środowiskowych taksonomii UE, stanowiły pierwszy krok w przygotowaniach do raportowania pełnego zakresu informacji za rok 2022. Zespół Deloitte sprawdził, jak z tym zadaniem poradziły sobie polskie przedsiębiorstwa niefinansowe notowane na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie.

Co w praktyce oznaczał nowy obowiązek raportowy wynikający z Rozporządzenia ws. taksonomii?

Na mocy art. 8 Rozporządzenia ws. taksonomii oraz aktu delegowanego dotyczącego tego artykułu, około 300 polskich przedsiębiorstw objętych dyrektywą w sprawie raportowania informacji niefinansowych (NFRD) było zobowiązanych do zaraportowania, w jakim stopniu ich działalność gospodarcza kwalifikuje się jako zrównoważona środowiskowo. W praktyce to zadanie wiązało się z analizą, czy działalności gospodarcze zostały wymieniona w opublikowanych do tej pory aktach delegowanych dot. zmian klimatu.

Wymogi ujawnień obejmowały raportowanie procentowego udziału działalności kwalifikowalnej i niekwalifikowalnej do taksonomii (taxonomy eligible) w łącznym obrocie, nakładach inwestycyjnych (CapEx) i wydatkach operacyjnych (OpEx) przedsiębiorstwa. Ponadto, regulator wymagał również ujawnienia informacji kontekstowych, pozwalających odbiorcy raportu na szersze zrozumienie zarówno kontekstu regulacyjnego i branżowego, jak i podejścia przedsiębiorstwa do obowiązku raportowego.

Istotnym czynnikiem kształtującym poziom ujawnianych wskaźników za rok 2021 było skupienie regulatora w pierwszym okresie raportowym wyłącznie na dwóch celach środowiskowych taksonomii UE: adaptacji do zmian klimatu i ograniczaniu zmian klimatu. Akty delegowane określające m.in. listę branż oraz poszczególnych aktywności wraz z technicznymi kryteriami klasyfikacji, weszły w życie jako pierwsze w 2021 roku, co było bezpośrednim powodem koncentracji wyłącznie na tych celach.

Warto również zwrócić uwagę, że ujawnienia za rok 2021 dotyczyły działalności kwalifikowalnej do taksonomii (taxonomy eligible). Analiza działalności pod tym kątem jest pierwszym krokiem na drodze do analizy pełnej zgodności z taksonomią (taxonomy alignment), która obejmuje analizę zgodności z technicznymi kryteriami klasyfikacji (Technical Screening Criteria), zasadami niewyrządzania znaczącej szkody (Do No Significant Harm) oraz z przestrzeganiem zasad bezpieczeństwa (Minimum Safeguards).

Podsumowanie analizy Deloitte – perspektywa przedsiębiorstw niefinansowych; pierwszy krok w przygotowaniach do pełnego raportowania za rok 2022

Analizie zostały poddane ujawnienia w zakresie taksonomii za rok 2021 opublikowane przez 80 przedsiębiorstw niefinansowych notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych. Instytucje te podlegały obowiązkom ujawnień danych niefinansowych zgodnie z Dyrektywą NFRD przeniesioną do polskiej ustawy o rachunkowości. Wszystkie analizowane spółki uwzględniły ujawnienia w zakresie taksonomii w ramach swoich raportów niefinansowych, sprawozdań z działalności zarządu lub w skonsolidowanych raportach rocznych. Zdecydowana większość przedsiębiorstw zaprezentowała dane w formacie opracowanym wewnętrznie, a tylko pojedyncze przedsiębiorstwa zdecydowały się na prezentację wskaźników w formie tabeli rekomendowanej przez regulatora. Wybrany sposób prezentacji wskaźników nie miał jednak wpływu na jakość raportowanych danych.

W zakresie metodyki ujawnień, niektóre przedsiębiorstwa skrupulatnie wypełniły wymagania regulatora i transparentnie przedstawiły zarówno zakres działalności kwalifikowanych do taksonomii, jak i założenia w zakresie kalkulacji wskaźników. W badanej próbie, 50 przedsiębiorstw (62,5 proc.) ujawniło kategorie aktywności gospodarczych, które zostały zakwalifikowane do taksonomii. Z kolei 47 firm (58,75 proc.) ujawniło kwotowy udział tych aktywności w odniesieniu do wartości przychodu, wydatków kapitałów czy wydatków operacyjnych. W większości analizowanych ujawnień wskazane zostało odniesienie do skonsolidowanego sprawozdania finansowego dla mianownika wskaźnika Obrót oraz wskazanie numerów not, z których pochodzą dane dot. mianownika wskaźnika CapEx.

Przeciętny odsetek kwalifikowalności wśród badanej próby wyniósł 27,5 proc. (bez podziału na Obrót, CapEx i OpEx), co nie różni się znacząco od podobnego badania przeprowadzonego przez bank Nordea na próbie przedsiębiorstw z krajów nordyckich¹. Przeciętnie najniższy odsetek potencjalnie zrównoważonej działalności notowano w przypadku przychodu (21,9 proc.), natomiast na najwyższym poziomie kształtował się CapEx (32,5 proc.). Uśredniony poziom odsetka działalności kwalifikowalnej do taksonomii w przypadku OpEx wyniósł 28,3 proc.

Wartości wskaźników na poziomie całej próby pozwalają na wyciągnięcie wyłącznie wstępnych wniosków na tematu profilu przedsiębiorstw pod kątem zrównoważonej działalności. Nie stanowią one również wiążącej informacji na temat stopnia zaawansowania transformacji dużych przedsiębiorstw w Polsce. Po pierwsze dlatego, że wiele działań pośrednich w łańcuchu wartości produktu nie kwalifikuje się do taksonomii, mimo że sam produkt jest do niej włączany (np. handel samochodami elektrycznymi, produkcja części do samochodów elektrycznych, handel niskoemisyjną energią itd.). Po drugie, spółki musiały zmierzyć się z bardzo ograniczonym czasem na przygotowanie ujawnień z uwagi na opóźnienia w publikacji finalnych wersji aktów delegowanych, które zostały ogłoszone w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej dopiero w grudniu 2021. Ten czynnik, w połączeniu z brakiem doświadczenia z poprzednich lat, a także dość arbitralną metodyką kwalifikowania działalności sprawia, że wartość wskaźników znacząco różni się, nawet wśród przedsiębiorstw o podobnym profilu działalności. Na obecnym etapie rozwoju raportowania wskaźników taksonomicznych, dane te nie mogą jeszcze istotnie wpływać na decyzje inwestorów.

Poziom wskaźników dotyczących działalności kwalifikowalnej do taksonomii istotnie różni się w zależności od branży

Analiza wskaźników KPI na poziomie branżowym pozwala na wyciągnięcie wniosków w odniesieniu do kształtu samej regulacji. Wskaźniki znacząco różnią się pomiędzy poszczególnymi sektorami, a szczególnie widoczna jest rozbieżność w wartości wskaźników w branżach, które zostały ujęte w aktach delegowanych dotyczących klimatu (sektory wysokoemisyjne, m.in. budownictwo, hutnictwo, energetyka, częściowo chemia) oraz w branżach, które w związku z mniejszym wpływem na klimat zostały ujęte w regulacji w znacznie mniejszym zakresie (sektory niskoemisyjne, m.in. telekomunikacja, branża odzieżowa, sieci handlowe). Wyjątki stanowią branża informatyczna czy sektor paliwowy i wydobywczy. Nie zmienia to jednak faktu, że konstrukcja regulacji i metodyki ujawnień taksonomicznych za pierwszy rok sprawia, że interpretacja wskaźników wymaga zrozumienia szerszego kontekstu regulacyjnego. Warto również pamiętać, że przedsiębiorstwa nie były zobligowane do przeprowadzania pełnego badania zgodności z taksonomią (taxonomy alignement), które wymagane będzie za 2022 rok w przypadku przedsiębiorstw niefinansowych. Wystarczające było potwierdzenie zgodności z definicją działalności wskazaną w ramach aktów delegowanych, co też znacząco wpłynęło na wysokość raportowanych wskaźników. Przykładem może być produkcja stali w piecach zasilanych koksem, która mogła zostać uznana jako kwalifikowalna do taksonomii². W momencie weryfikacji takiej działalności w przyszłym roku, spełnione będą musiały być m.in. kryteria dotyczące emisji CO2 przy produkcji koksu, ponadto koks nie będzie mógł być produkowany z węgla brunatnego, w związku z czym znacznie zawężony zostanie zakres działalności taksonomicznych w tym obszarze. Z kolei np. handel samochodami elektrycznymi lub produkcja części do samochodów elektrycznych w tym roku nie mogły być zakwalifikowane do taksonomii, jednak akty delegowane dotyczące pozostałych celów środowiskowych mogą sprawić, że aktywności takie również będą kwalifikowalne.

Wspomniana branża informatyczna jest niekwestionowanym liderem przedsiębiorstw w Polsce pod kątem wartości ujawnianych wskaźników KPI. Nie wynika to jednak z wysokiego stopnia zaangażowania tej branży w działania na rzecz klimatu, natomiast z objętości definicji kategorii taksonomicznych związanych z rozwiązaniami IT. Wartości KPI w tej branży determinowane są klasyfikacją działalności przedsiębiorstw jako zgodnej z działalnościami taksonomicznymi z kategorii: 8.1. Przetwarzanie danych zarządzanie stronami internetowymi (hosting) i podobna działalność oraz 8.2. Działalność związana z oprogramowaniem, doradztwem w zakresie informatyki i działalności powiązane. Pełna weryfikacja aktywności, wymagana od roku 2022, może jednak sprawić, że wskaźniki w tym sektorze ulegną znacznemu obniżeniu.

Ciekawym przykładem branżowym są również sektory paliw i gazu oraz górnictwa. Przeciętne wskaźniki w obu tych sektorach są najniższe pośród 10 analizowanych branż. W odróżnieniu od innych wysokoemisyjnych sektorów jak np. budownictwo czy hutnictwo, taksonomia nie dostrzega dużego potencjału transformacyjnego branży paliw kopalnych i górnictwa. W związku z tym jest bardzo oszczędna w definiowaniu aktywności związanych z tym sektorem jako przyjaznych środowiskowo. Pewien wyjątek stanowi gaz, w przypadku którego wybrane aktywności związane wykorzystaniem tego paliwa zostały uwzględnione w ramach uzupełniającego aktu delegowanego do taksonomii dot. zmian klimatu. Ten fakt nie wpłynął jednak na wartość wskaźników raportowanych przez reprezentantów sektora, ponieważ uzupełniający akt delegowany do taksonomii dot. gazu ziemnego i energetyki jądrowej nie został opublikowany w 2021 rok w dzienniku urzędowym UE. Tym samym dokument nie zmienił wymagań regulatora w odniesieniu do ujawnień za 2021 rok. W związku z tym, wymienione w ramach aktu działalności będą mogły zostać uwzględnione w ujawnieniach za 2023 rok, co istotnie może wpłynąć na wartość wskaźników raportowanych przez polskie przedsiębiorstwa gazownicze, o ile podejście regulatora do gazu nie ulegnie zmianie w związku z sytuacją geopolityczną.

Ciekawy przykład stanowią również przedsiębiorstwa, które prowadzą działalność handlową, przede wszystkim przedstawiciele branży odzieżowej i kosmetycznej, a także sieci handlowych. Warto zauważyć, że przedsiębiorstwa z tych sektorów odnotowywały bardzo niskie wskaźniki dotyczące obrotu. Głównym powodem jest fakt, że działalność handlowa nie została ujęta w ramach aktów delegowanych dot. klimatu. W związku z tym, wbrew intuicji, handel produktami taksonomicznymi nie może być zaklasyfikowany jako działalność taksonomiczna. Wskaźniki CapEx i OpEx są determinowane przede wszystkim poprzez koszty i inwestycje powiązane z transportem oraz nieruchomościami, co wynika ze specyfiki branży. Duże powierzchnie magazynowe i sklepowe, a także transport produktów, są niezbędne do prowadzenia działalności handlowej.

Podsumowanie – wyzwania raportowania za 2022 rok

Ujawnienia taksonomiczne przedsiębiorstw niefinansowych za rok 2021 stanowią pierwszy krok w przygotowaniu do pełnego zakresu rozszerzonych ujawnień za 2022 rok. Na obecnym poziomie raportowania wskaźniki taksonomiczne nie stanowią jeszcze istotnej i wiążącej informacji dla inwestorów. Ich poziom wynika przede wszystkim z faktu, czy dany sektor został ujęty w jednym z dwóch aktów delegowanych dotyczących klimatu. Brak konieczności pełnej weryfikacji pod kątem zgodności z taksonomią w pierwszym roku raportowania sprawił, że niektóre sektory wysokoemisyjne zaraportowały wyższe wskaźniki niż branże niskoemisyjne. To potwierdza wcześniejsze komunikaty, iż taksonomia nie jest oceną dobrych lub złych firm. Na pierwsze ujawnienia taksonomiczne należy patrzeć z uwzględnieniem kontekstu branżowego i metodycznego. Błędem logicznym byłoby twierdzenie, że w każdym przypadku i niezależnie od kontekstu przedsiębiorstwa z wyższymi wskaźnikami taksonomicznymi są bardziej zrównoważone.

Pierwszy rok ujawnień taksonomicznych stanowił „okres testowy” dla polskich przedsiębiorstw. W tym okresie regulator skupił się wyłącznie na celach związanych ze zmianami klimatu, w związku z czym wiele przedsiębiorstw było zaskoczonych tym, że ich działalność nie została zdefiniowana w opublikowanych aktach delegowanych. M.in. z tego powodu wskaźniki taksonomiczne nie stanowią jeszcze istotnej i wiążącej informacji dla inwestorów.

Warto jednak pamiętać, że kolejnym krokiem jest badanie pełnej zgodności z taksonomią na potrzeby opracowania ujawnień za rok 2022. Te przedsiębiorstwa, które rzetelnie podeszły do ujawnień za rok 2021 będą w uprzywilejowanej pozycji, jednak dla wszystkich firm rozszerzone wymogi raportowe stanowić będą spore wyzwanie. Nagrodą za wysiłek będzie jednak uporządkowana i wymierna informacja dostarczona inwestorom, która pozwoli na wiarygodną ocenę tego, jak bardzo zrównoważona jest działalność polskich przedsiębiorstw.