Akcja motywacja

Poza wymiarem atrakcyjności finansowej, programy akcyjne kierowane do pracowników mają również walor retencyjny – pracownicy otrzymują realne korzyści w związku z kontynuacją zatrudnienia, oraz motywacyjny – wzrost wartości akcji przekłada się na wartość otrzymanego wynagrodzenia, co stanowi dodatkową motywację do pracy na rzecz podnoszenia wartości spółki.

Stosunkowo niewielką dotychczas popularność w Polsce tego rodzaju programów należy tłumaczyć przede wszystkim brakiem stosownych regulacji prawnych, zarówno podatkowych, jak i z zakresu prawa pracy, które zachęcałyby firmy do wprowadzania tego rodzaju rozwiązań.

Niemniej jednak, w styczniu 2018 weszły w życie przepisy ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, pozwalające na atrakcyjne podatkowo traktowanie akcji otrzymanych lub nabytych w ramach programów motywacyjnych, przy czym ze względu na niejednoznaczne brzmienie wprowadzonej regulacji, ich obowiązywanie w odniesieniu do polskich podmiotów, zostało potwierdzone dopiero w lipcu 2018 roku.

Zgodnie ze wskazaną regulacją, jeżeli spółka akcyjna (lub zagraniczna spółka dominująca), tworzy program motywacyjny, w ramach którego pracownik nabywa na zasadach preferencyjnych bądź obejmuje akcje tej spółki (lub spółki dominującej), przychód z tego tytuły zostaje rozpoznany dopiero w momencie zbycia akcji.

Powyższa regulacja jest istotną modyfikacją ogólnej zasady, zgodnie z którą, zapewnienie pracownikom świadczeń prowadzi do powstania po ich stronie przychodu podlegającego opodatkowaniu już w momencie otrzymania świadczeń.
Ilustrując powyższe przykładem, jeżeli pracodawca zdecyduje się zapewnić pracownikom premię w wysokości 5000 zł, pracownik będzie musiał zapłacić podatek wg skali progresywnej oraz składki na ubezpieczenia społeczne już w momencie postawienia premii do jego dyspozycji. Co więcej, od wartości premii pracodawca będzie musiał zapłacić swoją część składek na ubezpieczenia społeczne.

Dodatkowo, od 1 lipca 2019 r. premia będzie również stanowiła podstawę wymiaru składki na PPK, o ile oczywiście pracownik zdecyduje się na przystąpienie do PPK.

Jeżeli natomiast pracownik uczestniczy w programie motywacyjnym, w ramach którego otrzyma akcje pracodawcy lub spółki dominującej (o ile spełnione zostaną wynikające z przepisów warunki, o czym poniżej), nie zapłaci z tego tytułu podatku (do momentu, kiedy zdecyduje się sprzedać swoje akcje), ani składek na ubezpieczenia społeczne, ani składki na PPK. W takiej sytuacji również pracodawca nie będzie zobowiązany do zapłaty składek leżących po jego stronie. Dodatkowo, w momencie sprzedaży akcji, pracownik zapłaci podatek wg stawki liniowej wynoszącej 19%, czyli łączna suma wszystkich obciążeń będzie znacząco niższa.

W ocenie wielu pracodawców, program akcyjny może stanowić istotny czynnik w sposób pozytywny wpływający na motywację i retencję pracowników, co w dobie wysokiego poziomu mobilności pracowników i wzrastającą tendencją do częstych zmian pracy nabiera dodatkowego znaczenia.

Biorąc pod uwagę powyższe, a także wprowadzone od 2018 r. zmiany w przepisach podatkowych, należy spodziewać się, że zainteresowanie tą formą wynagradzania w Polsce będzie dalej rosło, zwłaszcza, że programy akcyjne są istotnym elementem wynagradzania pracowników w spółkach akcyjnych z Europy Zachodniej czy USA.

Rodzaje programów motywacyjnych

Programy motywacyjne mogą być kształtowane w dość elastyczny sposób, dopasowany do oczekiwań pracodawców w zakresie celów, jakie dany program powinien spełniać oraz grup pracowników, którzy mogliby uczestniczyć w programie.

Najbardziej powszechne rodzaje programów umożliwiają pracownikom:

• otrzymanie akcji bezkosztowo, po spełnieniu określonych warunków,
• możliwość nabycia akcji po z góry określonej, preferencyjnej cenie, po spełnieniu określonych warunków,
• możliwość stałego nabywania akcji z określoną zniżką w porównaniu do ceny rynkowej.

Dwa pierwsze rozwiązania są zazwyczaj traktowane jako forma premiowania kluczowych pracowników. W takich przypadkach programy motywacyjne zazwyczaj polegają na przyznaniu pracownikowi prawa do otrzymania/ nabycia po określonej cenie wskazanej ilości akcji spółki w ustalonym terminie (np. po 3 latach), o ile zostaną spełnione warunki wskazane w danym programie motywacyjnym. Do najczęściej spotykanych warunków należy zaliczyć czynniki obiektywne (np. osiągnięcie przez spółkę określonych parametrów finansowych), rzadziej spotykanymi są czynniki ocenne (np. uzyskanie oceny pracowniczej na określonym poziomie). Możliwość otrzymania nagrody zazwyczaj jest uzależniona od pozostawania w zatrudnieniu, przy czym często określa się sytuację, kiedy mimo zakończenia stosunku pracy, pracownik kontynuuje uczestnictwo w programie, np. przejście na emeryturę, rozpoczęcie pracy dla innego podmiotu z grupy itd.

Trzeci rodzaj planów polega na umożliwieniu stałego inwestowania w akcje spółki. Pracownicy określają część swojego wynagrodzenia netto, którą chcą przeznaczyć na zakup akcji spółki, a pracodawca umożliwia nabycie akcji po cenie preferencyjnej w porównaniu do ceny rynkowej (np. z 15% upustem). Niektóre programy oferują możliwość otrzymania dodatkowej puli akcji bezkosztowo, jeżeli pracownicy nie sprzedadzą przez określony czas akcji nabytych po preferencyjnej cenie.

Niezależnie od ostatecznego mechanizmu programu akcyjnego, jest to rozwiązanie interesujące zarówno dla pracowników, którzy otrzymują bardzo atrakcyjnie opodatkowane wynagrodzenie, mając jednocześnie poczucie, że pracodawca dzieli się wypracowanymi zyskami, jak i dla pracodawców ze względu na możliwość kształtowania mechanizmu długoterminowego utrzymywania kluczowych pracowników w spółce.

Uwarunkowania prawne

Aby upewnić się, że program akcyjny może bezpiecznie korzystać z preferencji podatkowych, konieczne jest spełnienie kilku warunków:

• program musi być utworzony przez polską spółkę akcyjną lub zagraniczną spółkę akcyjną będą w stosunku do polskiego podmiotu spółką dominującą (w rozumieniu przepisów o rachunkowości),
• program musi być utworzony na podstawie uchwały walnego zgromadzenia wspólników polskich spółki akcyjnej lub zagranicznej spółki akcyjnej będącej jednostką dominującą w stosunku do polskiego podmiotu,
• uczestnikami programu powinny być osoby otrzymujące świadczenia (od polskiej lub zagranicznej spółki) na podstawie umów o pracę, umów zlecenia (z wyłączeniem współpracy w ramach B2B), lub w związku w zasiadaniem w organach spółki.
• W ramach programu, jego uczestnicy muszą otrzymywać akcje (bezpośrednio lub poprzez realizację praw majątkowych). Powyższe oznacza, że preferencja podatkowa nie jest możliwa w odniesieniu do pracowników spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, a w przypadku spółek akcyjnych, preferencja nie znajdzie zastosowania przy osobach zatrudnionych w formule B2B oraz w odniesieniu do nagród rozliczanych gotówkowo. 

Z perspektywy korporacyjnej programy akcyjne również charakteryzuje wysoki stopień elastyczności: mogą być oparte o akcje wyemitowane na potrzeby programu lub o akcje skupione z rynku. Pracodawcy mogą też odkupować akcje przekazane pracownikom, dostępne są również mechanizmy ograniczające odsprzedaż akcji przez pracowników na rzecz podmiotów trzecich.

Podsumowanie

Jasne i precyzyjne przepisy dotyczące preferencji w zakresie opodatkowania dochodów uzyskanych w związku z uczestnictwem w programach motywacyjnych opartych na akcjach zostały wprowadzone do polskiego ustawodawstwa w okresie zwiększania szeroko rozumianych obciążeń fiskalnych. Powyższe może oznaczać, że mechanizm akcjonariatu pracowniczego został dostrzeżony i zaakceptowany przez Ustawodawcę, jako istotny i potrzebny mechanizm, sprzyjający rozwojowi polskich przedsiębiorstw akcyjnych. Co za tym idzie, wydaje się, że nie należy oczekiwać niekorzystnych zmian w tym zakresie – wydaje się, że preferencyjne opodatkowanie programów akcyjnych powinno zostać utrzymane w polskim ustawodawstwie, a być może Ustawodawca w przyszłości wprowadzi dodatkowe zachęty do wprowadzania tego typu rozwiązań.

Programy akcyjne, z zastrzeżeniem uwarunkowań prawnych, są uniwersalną formułą wynagradzania, możliwą do zastosowania niezależnie od branży. Niemniej jednak, w przypadku branż dotkniętych dużą rotacją pracowników, programy akcyjne mogą stanowić istoty czynnik sprzyjający długotrwałemu związaniu pracowników z dana organizacją.

Patrząc na popularność programów akcyjnych w krajach takich jak Niemcy, Francja, Wielka Brytania czy USA, można wnioskować, że rozwój akcjonariatu pracowniczego jest nieunikniony i z czasem jego popularność będzie znacząco wzrastać. Tymczasem, z perspektywy polskiego rynku, wprowadzenie takiego programu może stanowić istotną przewagę konkurencyjną, pozwalającą na zatrudnianie i utrzymanie najlepszych specjalistów.